Próba przezwyciężenia śmierci człowieka. Wokół myśli Nikołaja Fiodorowa i trans humanizmu

Abstrakt

Celem artykułu jest wskazanie źródeł tej postawy, którą promuje kulturowo–intelektualny nurt zwany transhumanizmem. Transhumaniści lokują argument wiary chrześcijańskiej, którym jest życie nieśmiertelne, w zasięgu racjonalnego doczesnego projektu. Ich podstawowa teza wygląda następująco: dzięki rozwijającej się technologii współczesny człowiek wszedł w fazę transczłowieka, która stanowi jedynie pomost do osiągnięcia – dzięki jeszcze doskonalszej technice – statusu postludzkiego. Napięcie powstałe pomiędzy teorią, dotyczącą nowego człowieka, a praktyczną realizacją tego projektu, jest dziś jednym z elementów szerokiej  interdyscyplinarnej debaty na temat przyszłego kształtu ludzkości.

Myślicielem szczególnie wyróżniającym się na polu technologicznego wizjonerstwa był rosyjski XIX wieczny prawosławny filozof, Nikołaj Fiodorow. Był on autorem najbardziej anty-tanatycznego naukowego projektu, z którego czerpią - zarażeni ideą immortalizmu – transhumaniści. Główną ideą na której budowany jest światowy transhuamnizm jest sprzeciw wobec śmierci. Ze względu na coraz doskonalsze technologie granica śmierci ma być drastycznie przesunięta, a ostatecznie zniesiona. Dzięki technice przyszły człowiek (postczłowiek) ma osiagnąć nieśmiertelność. W obecnym artykule będziemy więc sięgać do koncepcji tego filozofa, który pragnął udowodnić, że pokonanie siły natury i jej najbardziej absurdalnego owocu, którym jest śmierć, leży w zasięgu działań rozumnego człowieka. Według Fiodorowa, pokonanie śmierci to nie tylko fantastyczna teoria, czy argument wiary. To praktyczne zadanie, które winien zrealizować rozumny człowiek. 

Choć podstawowa teza Fiodorowa, którą jest niezgoda na śmierć, stała się źródłem postawy prezentowanej przez transhumanistów, to jednak łatwo dostrzec pomiędzy nimi wyraźną różnicę. Transhumanizm chcąc doprowadzić człowieka do statusu post-ludzkiego promuje czystą techno–transcendencje. Wyklucza w ten sposób jakiekolwiek wsparcie ze strony nadprzyrodzoności, którą po prostu odrzuca jako element zagrażający racji istnienia swojego systemu. Tu rzeczywiście praktyka musi poradzić sobie sama z najśmielszymi teoriami, a ludzkie ratio wydaje się być przedmiotem jakiejś nowej fides. Tymczasem Fiodorow widzi w rozwoju ludzkich zdolności do kierowania przyrodą szansę na coraz ściślejszą współpracę ludzkiego ratio z wszechmocą Boga. Nie projektuje on również jedynie futurystycznej wizji, ale sięga do faktu już dokonanego: Chrystus wskrzeszał zmarłych i takie same polecenie wydał swoim uczniom. Teoria o wskrzeszeniu ma więc dla Fiodorowa charakter ex post, czyli opisuje to, co już się dokonało. Tym samym praktyka wkrzeszania została już potwierdzona, chociaż jeszcze nie została rozpowszechniona.