Słowa kluczowe
wydarzenia kryzysowe
wsparcie społeczne
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest problematyce odzyskiwania podmiotowości w radzeniu sobie z wydarzeniami kryzysowymi. Omówiono w nim odzyskiwanie podmiotowości po wydarzeniach kryzysowych. Przywrócenie autonomii w procesie odzyskiwania podmiotowości jest warunkowane wpływami środowiska. Badania wskazują, że w przypadku sytuacji, w której dana osoba może wpływać na sytuacje niosące zagrożenie, przywracanie autonomii jest prostsze niż w przypadku braku możliwości takiego wpływu (utrata, uszkodzenie). Ale najważniejszym warunkiem sytuacyjnym dla procesów odzyskania podmiotowości jest możliwość relacji między osobą w kryzysie i jej otoczeniem. Wsparcie społeczne jest również ważne w podejmowaniu odpowiedzialności za sposób radzenia sobie, oraz zmiany w wartościach osobistych warunkujących początek zmian zmierzających do poradzenia sobie z kryzysem. Skuteczne radzenie sobie i zmiany wartości jako skutek radzenia sobie, korelują ze wsparciem społecznym. Wskazuje to na wiodącą rolę wsparcia społecznego w skutecznym radzeniu sobie z sytuacjami kryzysowymi.
Bibliografia
Abulʹhanova-Slavskaâ K.A. (2001), Problema opredeleniâ subʺekta v psihologii, (w:) Subʺekt dejstviâ, vzaimodejstviâ, poznaniâ: psihologičeskie, filosofskie, sociokulʹturnye aspekty, È.V. Sajko (red.), 36–53, Moskva: MPSI, Voronež: NPO «MODÈK».
Ancyferova L.I. (1993), Psihologiâ povsednevnosti: žiznennyj mir ličnosti i «tehniki» ee bytiâ, Psihologičeskij žurnal, 14, 2, 3–17.
Ancyferova L.I. (1994), Ličnostʹ v trudnyh žiznennyh usloviâh: pereosmyslivanie, preobrazovanie situacij i psihologičeskaâ zaŝita, Psihologičeskij žurnal, 15, 1, 3–19.
Antonovsky A., (2005), Rozwikłanie tajemnicy zdrowia: jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować, Warszawa: Fundacja Instytutu Psychiatrii i Neurologii.
Bandura А. (1977), Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavior change, Psychological Review, 84 (2), 191–215.
Bitûckaâ E.V. (2012), Sovremennye podhody k izučeniû sovladaniâ s trudnymi žiznennymi situaciâmi, Vestnik Moskovskogo Universiteta, 14, 1, 100–111.
Bitûckaâ E.V., (2015), Oprosnik sposobov kopinga: metodičeskoe posobie, Moskva: IIU MGOU.
Brušlinskij A.V. (1991), Problema subʺekta v psihologičeskoj nauke, Psihologičeskij žurnal, 6, 6–10.
Deci E.L., Ryan R.M. (2000), The «what» and «why» of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior, Psychological Inquiry, 11, 227–268.
Donenfeld H. (2008), The effect of learned helplessness on locus of control and anxiety, The Huron University College Journal of Learning and Motivation, 46 (1), 27–41.
Janoff-Bulman R., (1992), Shattered assumptions: Towards a new psychology of trauma, New York: Free Press.
Jarymowicz M., (2008), Psychologiczne podstawy podmiotowości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kadzikowska-Wrzosek R. (2012), Determinizm i nieświadoma wola a podmiotowość, Psychologia Społeczna, 7, 2(21), 140–150.
Kantor N. (2001), Vospriâtie situacij: prototipy situacii i prototipy «čeloveka-v-situacii», (w:) Psihologiâ socialʹnyh situacij, N.V. Grišina (red.), 212–216, Sankt-Peterburg: Piter.
Kireeva O.V., Dëmin A.N. (2016), Subʺektnostʹ ličnosti v situacii personalʹnogo defolta, Vestnik Adygejskogo gosudarstvennogo universiteta, 3, 1(173), 97–106.
Klaud G., (2002), Izmeneniâ, kotorye iscelâût, SPb: Mirt.
Kofta M. (2001), Poczucie kontroli, złudzenia na temat siebie a adaptacja psychologiczna, (w:) Złudzenia, które pozwalają żyć: Szkice ze społecznej psychologii osobowości, M. Kofta, T. Szustrowa (red.), 199–225, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kofta, M. (1991), Człowiek jako przyczyna zdarzeń, (w:) Złudzenia, które pozwalają żyć, M. Kofta, T. Szustrowa (red.), 169–201, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kostka T., Jachimowicz A. (2009), Ocena poczucia własnej skuteczności u pensjonariuszy domu pomocy społecznej, Gerontologia Polska, 17, 23–31.
Lâncevič A.V. (2014a), Subʺektnostʹ v krizise: deprivaciâ i vosstanovlenie, (w:) Razvitie samosoznaniâ v ontogeneze, L.G. Lysûk (red.), 144–158, Brest: BrGU.
Lâncevič A.V. (2014b), Pereživanie krizisa roditelâmi detej s OPFR, (w:) Mediko-psihologičeskie problemy reabilitacii detej, I.E. Valitova (red.), 81–90, Brest: BrGU.
Lâncevič A.V. (2016), Krizisnye pereživaniâ v usloviâh deprivacii potrebnostnyh osnovanij ličnosti, Psihologìâ: Realʹnìstʹ ì Perspektivi, 6, 121–131.
Lâncevič A.V. (2017), Tipologiâ žiznennyh krizisnyh situacij kak osnova dlâ opredeleniâ èffektivnosti sovladaniâ s krizisom, Naučnye Trudy Respublikanskogo Instituta Vysšej školy, 246–254.
Lazarus R.S., Folkman S. (1987), Transactional theory and research on emotions and coping, European Journal of Personality, 1, 141–170.
Lazarus, R.S., Folkman, S. (1984), Stress, appraisal, and coping, New York: Springer.
Leontʹev D.A. (2007), Fenomen svobody: ot voli k avtonomii ličnosti, (w:) Tolʹko unikalʹnoe globalʹno: sbornik statej v čestʹ 60-letiâ G.L. Tulʹčinskogo, 64–89, Sankt-Peterburg: SPbGUKI.
Leontʹev D.A. (2010), Čto daet psihologii ponâtie subʺekta: subʺektnostʹ kak izmerenie ličnosti, Èpistemologiâ i Filosofiâ Nauki, 25, 3, 135–153.
Łaguna M. (2006), Ogólna samoocena czy przekonanie o skuteczności? Uwarunkowania do gotowości działań przedsiębiorczych u osób bezrobotnych, Przegląd Psychologiczny, 3, 259–274.
Maddi S.R. (1999), The personality construct of hardiness: Effects on experiencing, coping and strain, Consulting Psychology Journal, 51, 83–94.
Morosanova V.I. (red.), (2007), Subʺekt i ličnostʹ v psihologii samoregulâcii, Moskva: PIRAO, Stavropolʹ: SevKavGTU.
Nartova-Bočaver S.K. (1997), «Coping behavior» v sisteme ponâtij psihologii ličnosti, Psihologičeskij žurnal, 18(5), 20–30.
Nasledov A.D., (2004), Matematičeskie metody psihologičeskogo issledovaniâ. Analiz i interpretaciâ dannyh, Sankt-Peterburg: Rečʹ.
Novak N.G., (2016), Vzaimosvâzʹ opyta pereživaniâ krizisnogo sobytiâ i psihologičeskogo blagopolučiâ ličnosti, Minsk: BGU.
Obuchowski K., (1993), Człowiek intencjonalny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Osuhova N.G., (2007), Psihologičeskaâ pomoŝʹ v trudnyh i èkstremalʹnyh situaciâh, Moskva: Akademiâ.
Ramos C, Leal I. (2013), Posttraumatic growth in the aftermath of trauma: A literature review about related factors and application contexts, Psychology, Community and Health, 2(1), 43–54.
Sacuk A.V. (2008), Teoretičeskie podhody k izučeniû kritičeskih žiznennyh situacij, Vesnik Grodzenskaga Un-ta imâ Ânki Kupaly, 3, 1, 130–137.
Sacuk A.V. (2011), Osnovnye harakteristiki subʺektnosti kak proâvleniâ funkcionirovaniâ samosoznaniâ ličnosti, Vestnik Brestskogo Universiteta, 3, 2, 195–204.
Schulz R. (1976) Effects of control and predictability on the physical and psychological well-being of the institutionalized aged, Journal of Personality and Social Psychology, 33, 563–673.
Schwarzer R. (1997), Poczucie własnej skuteczności w podejmowaniu i kontynuacji zachowań zdrowotnych: Dotychczasowe podejścia teoretyczne i nowy model, (w:) Psychologia zdrowia, I. Heszen-Niejodek, H. Sęk (red.), 175–205, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sergienko E.A. (2012), Subʺekt i ličnostʹ: poisk edinstva i specifiki, Mir Psihologii, 3, 30–49.
Šerif M. (2001), Situacii socialʹnogo vozdejstviâ, (w:) Psihologiâ socialʹnyh situacij, N.V. Grišina (red), 165–178, Sankt-Peterburg: Piter.
Sędek G. (2001), Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady? (w:) M. Kofta,
T. Szustrowa (red.), Złudzenia, które pozwalają żyć: Szkice ze społecznej psychologii osobowości, 226–248, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe.
Talik E. (2010), Poczucie kontrolowalności sytuacji stresowej a strategie radzenia sobie ze stresem u adolescentów. Polskie Forum Psychologiczne 15, 1, 49-65.
Taylor, Sh. (1984), Przystosowanie do zagrażających wydarzeń, Nowiny Psychologiczne, 6–7, 15–38.
Tedeschi R.G., Calhoun L.G. (1996), The posttraumatic growth inventory: Measuring the positive legacy of trauma, Journal of Traumatic Stress, 9(3), 455–471.
Tolstyh N.N. (2008), Formirovanie ličnosti kak stanovlenie subʺekta razvitiâ, Voprosy psihologii, 5, 134–140.
Trzópek J. (2012), Czy w psychologii społecznej jest miejsce na kategorię podmiotowości? Psychologia Społeczna, 7, 2(21), 115–139.
Vasilûk F.E., (1984), Psihologiâ pereživaniâ, Moskva: MGU.
Visintainer M.A., Volpicelli J.R., Seligman M.E.P. (1982), Tumor rejection in rats after inescapable or escapable shock, Science, 216, 437–439.
Wethington E., Kessler R. (1991), Situations and processes of coping, (in:) The social context of coping, J. Eckenrode (ed.), 13–29, New York: Plenum Press.
Znakov V.V., (2005), Psihologiâ ponimaniâ: problemy i perspektivy, Moskva: Institut Psihologii RAN.