Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio

Spis artykułów w języku polskim

2024-06-17T13:21:04+02:00

Spis artykułów w języku polskim

Agnieszka Żmuda, Współczucie wobec siebie jako zasób w pełnieniu roli rodzicielskiej
Malwina Dankiewicz, Agnieszka Kotowicz, Związek postaw rodzicielskich z oceną korzyści i zagrożeń wynikających z użytkowania urządzeń ekranowych przez dzieci w młodszym wieku szkolnym
Jolanta Derbich, Anna Kuk, Katarzyna Milde, Smartfon, którego nie można porzucić, czyli o zjawisku nomofobii wśród studentów
Justyna Horbowska, Kompetencje etyczne w uczeniu maszynowym z perspektywy komunikacji w procesie edukacyjnym
Mariusz G. Karbowski, Dominik Chendoszko, Długość stażu pracy a wypalenie zawodowe wśród programistów w konceptualizacji resentymentu
Monika M. Kowalczyk, Twórczość jako środek kształtowania podmiotowości człowieka w ujęciu Wiesława Karolaka
Iwona Szczęsna, Słuchać, rozmawiać, zrozumieć. Komunikacja interpersonalna w projekcie senioralnym
Justyna Harasimczuk, 50 lat badań nad pamięcią roboczą
Katarzyna Barłóg, Zarządzanie relacją z pacjentem i jego rodziną w procesie leczenia koordynowanego i spersonalizowanego
Mirosław Brzeziński, Valentina Fedorovich, Katarzyna Ziarek, Robert Ziarek, Myśli samobójcze i skłonności autodestrukcyjne wśród młodzieży

Współczucie wobec siebie jako zasób w pełnieniu roli rodzicielskiej

2024-06-17T13:24:05+02:00

Celem artykułu jest przedstawienie samowspółczucia jako zasobu kontekście pełnienia roli rodzicielskiej oraz jego znaczenia dla interakcji z dzieckiem. W opracowaniu przeprowadzono analizę danych zastanych. Wykonana została metaanaliza pojęć związanych z główną zmienną opisywaną w artykule i ich związków z rodzicielstwem. Współczucie wobec siebie, jako zmienna sprzyjająca dobrostanowi psychicznemu człowieka i jego radzeniu sobie z trudnościami, jest ważnym czynnikiem, pomagającym w pełnieniu ról rodzicielskich, wspieraniu rozwoju dziecka i budowaniu z nim zdrowej relacji. Analizy źródłowe pozwoliły na ukazanie współczucia wobec siebie jako istotnego zasobu oraz czynnika sprzyjającego radzeniu sobie z negatywnym afektem, trudnościami, a także wspierającego psychiczne funkcjonowanie rodzica. Stanowi ono istotny obszar rozwoju człowieka i jego umiejętności adaptacji – także w roli rodzica. Analizy teoretyczne zaprezentowane w niniejszym opracowaniu prowadzą do rekomendacji badań nad rozwojem współczucia wobec siebie wśród rodziców, jako zmiennej wspierającej ich funkcjonowanie.

Związek postaw rodzicielskich z oceną korzyści i zagrożeń wynikających z użytkowania urządzeń ekranowych przez dzieci w młodszym wieku szkolnym

2024-06-17T13:23:49+02:00

Współcześnie dzieci coraz częściej wybierają urządzenia ekranowe jako formę komunikacji i spędzania czasu wolnego, co budzi obawy dotyczące potencjalnej szkodliwości nadmiernego korzystania z tych urządzeń. Dlatego istotne wydaje się spojrzenie na kwestię używania urządzeń ekranowych z perspektywy rodziców i ich postaw, wobec samych dzieci, jak również w odniesieniu do wykorzystywania urządzeń ekranowych w codziennym życiu. Celem prezentowanych badań było wykazanie związku między postawami rodzicielskimi, płcią rodzica a oceną korzyści i zagrożeń związanych z użytkowaniem urządzeń ekranowych przez dzieci. Narzędziami i wykorzystanymi w badaniu były Skala postaw rodzicielskich (SPR) Mieczysława Plopy (2008) obejmująca sześć postaw rodzicielskich oraz autorski Kwestionariusz korzystania z ekranów (KKE) do pomiaru postawy wobec ekranów używania ekranów przez dzieci. W artykule omówiono teoretyczne aspekty problematyki postaw rodziców wobec dzieci i używania ekranów oraz korzyści i zagrożenia związane z użytkowaniem urządzeń ekranowych przez dzieci w młodszym wieku szkolnym. Przedstawiono operacjonalizację zmiennych w narzędziach badawczych. Badanie objęło 173 uczestników w wieku 29–44 lat (M = 36,56; SD = 3,16; Me = 37) w tym 127 matek i 47 ojców dzieci w wieku 7-10 lat z województwa podkarpackiego. Nie stwierdzono korelacji między postawami rodziców a ich oceną możliwości i zagrożeń związanych z korzystaniem z urządzeń ekranowych, wykazano natomiast różnice między matkami i ojcami w ocenie korzyści i zagrożeń. Wyniki badań wskazują na konieczność edukacji cyfrowych rodziców. Matki oceniały korzystanie z urządzeń ekranowych neutralnie lub negatywnie, a ojcowie neutralnie lub pozytywnie, stąd wnioskiem dotyczącym działań profilaktycznych jest skierowanie różnych interwencji edukacyjnych w stronę ojców i matek. Te ustalenia informują o konieczności wsparcia rodziców wprowadzających dzieci do świata cyfrowego w skutecznej edukacji dotyczącej korzystania przez nie z urządzeń ekranowych.

Smartfon, którego nie można porzucić, czyli o zjawisku nomofobii wśród studentów

2024-06-17T13:24:02+02:00

Technologie cyfrowe występują bardzo szeroko i powszechnie we współczesnej rzeczywistości i są fundamentalną formą komunikacji międzyludzkiej. Smartfon, niewielkie urządzenie, bez trudu mieszczące się w kieszeni pozwala na zaspokojenie wielu codziennych potrzeb człowieka. Jednak, mimo tego, że ułatwia mu funkcjonowanie, to nierzadko staje się również źródłem lęku, który w długotrwałej perspektywie może negatywnie wpływać na dobrostan psychiczny. Mogą być też inne konsekwencje nomofobii, na przykład nadmierne przywiązanie do smartfona może stać się przyczyną systematycznego redukowania realnej obecności drugiego człowieka w naszym życiu. W ten sposób komunikacja i dialog z drugim człowiekiem zostają zaburzone, a nawet mogą też przestać w ogóle istnieć.

Celem podjętych badań było rozpoznanie zjawiska nomofobii wśród studentów. Poszukiwano różnic w zakresie nasilenia nomofobii ze względu na płeć, rodzaj uprawianego sportu (indywidualny versus zespołowy), podejmowanie lub niepodejmowanie aktywności zawodowej, a także korelacji pomiędzy poszczególnymi wymiarami nomofobii.

Zbadano 102. osoby studiujące w Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie na kierunku Sport, w tym 23 kobiety i 79. mężczyzn. Średni wiek badanych wynosił 19,3 lat. W grupie badanych było 80 osób, które uprawiają sport. Średni staż treningowy to 8,5 roku. Do zebrania materiału empirycznego wykorzystano Nomophobia Questionnaire (NMP-Q) (Yildirim, Correia, 2015).

Zaobserwowano różnice ze względu na płeć w zakresie ogólnego wskaźnika nomofobii i jednego z jej wymiarów, którym jest brak możliwości komunikacji. Istotnie wyższe wyniki uzyskały badane studentki. Czynniki, które nie różnicują nasilenia nomofobii wśród badanych studentów to: rodzaj uprawianego sportu (indywidualny versus zespołowy), podejmowanie lub niepodejmowanie pracy. Zaobserwowano dodatnie korelacje pomiędzy poszczególnymi wymiarami nomofobii.

Kompetencje etyczne w uczeniu maszynowym z perspektywy komunikacji w procesie edukacyjnym

2024-06-17T13:23:52+02:00

Termin „sztuczna inteligencja” (SI) odnosi się do programów komputerowych, wyposażonych w liczne kompetencje, jak dokonywanie obliczeń, grupowanie i kategoryzowanie danych czy komunikowanie się z użytkownikiem w językach etnicznych. Z drugiej strony systemy sztucznej inteligencji nie posiadają pewnych własności, a wśród nich obok braku „zdolności kreatywnych” wyróżniana jest obojętność na aspekt moralny działań przy wyszukiwaniu i kompilacji danych czy katalogowaniu zjawisk. Niniejsze opracowanie ma na celu omówienie wybranych przyczyn takiego stanu rzeczy w kontekście metodyki uczenia maszynowego (ML), z ujęciem problematyki i zastosowań sztucznej inteligencji w perspektywie komunikacji naukowej, jaka zachodzi w procesie edukacyjnym. Wobec tak postawionego celu został sformułowany problem badawczy w postaci pytania: Jak kształtują się kompetencje etyczne w procesie uczenia maszynowego w kontekście komunikacji zachodzącej w procesie edukacyjnym?

W celu dokonania próby udzielania odpowiedzi na tak postawione pytanie badawcze posłużono się metodą analizy tekstu, jak również metodą syntezy.

W wyniku przeprowadzonych badań ustalono, że prowadzenie uczenia maszynowego z udziałem człowieka, jak również za pomocą systemów sztucznej inteligencji uprzednio uczonych z udziałem człowieka może umożliwiać przekazanie maszynie cybernetycznej treści o charakterze moralnym w rozumieniu normatywnym. Jako, że udział człowieka dopuszcza uczenie nadzorowane maszyn cybernetycznych, ten właśnie rodzaj uczenia, zastosowany jako wyłączna metoda lub w połączeniu z inną metodą niesie możliwość przekazania aplikacjom pożądanych informacji na temat reguł społeczno-kulturowych.

W pełni samodzielne uczenie maszyn cybernetycznych nie zapewnia zebrania przez nie informacji dotyczących aspektów etycznych, które są pożądane w komunikacji podczas procesu edukacyjnego, ponieważ otwarte zbiory danych, na których odbywa się uczenie maszyn, mogą zawierać treści szkodliwe, prowadzące do wzmacniania negatywnych zjawisk społecznych.

Długość stażu pracy a wypalenie zawodowe wśród programistów w konceptualizacji resentymentu

2024-06-17T13:23:55+02:00

Artykuł podejmuje problematykę ukazania związków między długością stażu, a wypaleniem zawodowym wśród programistów w konceptualizacji resentymentu. Ze względu na brak szerokich i opisanych badań w literaturze o wpływie długości stażu na wypalenie zawodowe u programistów, w świetle resentymentu autorzy postanowi poszerzyć wiedzę na ten temat. W niniejszej pracy podjęto się wykazania wpływu długości stażu pracy na pojawienie się wypalenia zawodowego u programistów. Przebadano łącznie 80 mężczyzn, którzy na co dzień zajmują się programowaniem. Badani charakteryzowali się różnorodnym stażem długości pracy od 1 roku aż do 40 lat. W celu pomiaru zmiennych wykorzystano Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego (LBQ) oraz Kwestionariusz OLBI (The Oldenburg Burnout Invnentory) do zbadania wypalenia zawodowego i jego składowych wyczerpanie psychofizyczne, brak zaangażowania w relacje z klientami, poczucie braku skuteczności zawodowej i rozczarowanie. Zostały użyte również takie narzędzia badawcze jak Kwestionariusz Resentymentu KR oraz Gotlandzką Skalą Męskiej Depresji (Gotland Male Depression Scale – GMDS) badający dystres.

Twórczość jako środek kształtowania podmiotowości człowieka w ujęciu Wiesława Karolaka

2024-06-17T13:23:43+02:00

Celem tego artykułu jest ukazanie twórczości jako środka kształtowania ludzkiej podmiotowości na podstawie praktyki arteterapeutycznej Wiesława Karolaka. Autor utożsamia arteterapię z terapią przez twórczość (resp. ekspresję artystyczną). U jej podstaw tkwi przekonanie o twórczej naturze człowieka. Twórczość jest cechą powszechną, konstytuującą każdy byt ludzki, tym samym nie jest zarezerwowana wyłącznie dla artystów. Jednak współczesna cywilizacja naukowo - techniczna, jak również konsumpcjonizm, nie sprzyjają podejmowaniu postaw twórczych w codziennym życiu. Człowiek ma do wyboru dwa sposoby funkcjonowania - automatyczną realizację narzuconych schematów egzystencji albo świadome przeżywanie życia wiążące się z samodzielnym wyznaczaniem celów. Aby stać się podmiotem, czyli źródłem swoich działań, konieczne jest zaktualizowanie twórczej natury, w tym dyspozycji odpowiedzialnych za kreację. Niewątpliwie pomocny w tym procesie jest program pod tytułem: „Twórczość wspomagająca rozwój”, którego współautorem jest W. Karolak. Autor realizuje jego założenia w czasie warsztatów arteterapeutycznych, których celem jest formowanie ludzkiej podmiotowości. Szczególną rolę przypisuje ekspresji z zakresu sztuk wizualnych ze względu na własne wykształcenie artystyczne. Często wykorzystuje rysunek, który utożsamia z myśleniem. Uczestnicy warsztatów podejmując aktywność twórczą - rysując, uświadamiają sobie to, co dotychczas było dla nich niezrozumiałe, także zyskują wgląd we własne emocje, co ostatecznie prowadzi do samopoznania. Odkrywając własną kreatywność w obszarze sztuki, pragną z niej korzystać w codziennym doświadczeniu. W ten sposób przekształcają się w świadomy podmiot, który odpowiedzialnie kieruje własnym życiem według wiedzy zdobytej na drodze kreatywnych poszukiwań. Ekspresja artystyczna aktywizuje postawy twórcze, których cechą wyrózniającą jest „nowość”. Stąd podmiotowość człowieka wyraża się w myśleniu produktywnym w rozumieniu Otto Selza, które w określonym kontekście społecznym uzyskuje twórczy charakter. Publikacja powstała w oparciu o metodę analizy treści.

Słuchać, rozmawiać, zrozumieć. Komunikacja interpersonalna w projekcie senioralnym

2024-06-17T13:23:57+02:00

Badania prowadzone na całym świecie w obszarze struktury populacji ludzkiej jednoznacznie wskazują, że współczesne społeczeństwo „starzeje się”. Dynamizację tego procesu przedstawiają wskaźniki demograficzne, a tym samym trend starzenia się społeczeństwa będzie w najbliższych latach się nasilał. Z tego powodu tak istotna jest aktywizacja i aktywność osób starszych, która jest warunkiem funkcjonowania w społeczeństwie, odgrywania przypisanych ról społecznych, zaspokajania potrzeb bio-psychospołecznych, a przede wszystkim komunikowania się. Jej brak może powodować postępującą niesprawność, izolację społeczną, samotność. Dlatego tak istotne w życiu seniorów są aktywizujące projekty senioralne, mające na celu zwiększenie samodzielności i przeciwdziałanie zagrożeniu marginalizacją społeczną. Celem realizowanych badań było ustalenie czynników warunkujących właściwą komunikację z osobami starszymi. W badaniu wzięło udział 86 seniorów, uczestników projektu senioralnego pt. „Pasja - recepta na wieczną młodość”. Do pozyskania i analizy danych zastosowano strategię jakościową, w której wykorzystano wywiad częściowo skategoryzowany. W celu uzupełnienia informacji uzyskanych w trakcie wywiadów, przeprowadzono analizę dokumentów, będących w posiadaniu organizatora projektu senioralnego. Prezentację wyników badania podzielono na trzy obszary związane z komunikacją: słuchanie, rozmowa, zrozumienie. W celu budowania skutecznej komunikacji interpersonalnej z seniorami ważne jest zrozumienia indywidualnych doświadczeń, specyficznych potrzeb, a także oczekiwań i obaw. Dla seniorów w procesie komunikacji interpersonalnej ważnymi elementami są: empatia, cierpliwość, zaangażowanie, a także zrozumienie ich niedostatków związanych z procesem starzenia się. Otwartości wyrażania pragnień i potrzeb przez seniorów sprzyja docenienie i wysłuchanie. W swoim środowisku rodzinnym zauważają deficyt w obszarze aktywnego słuchania, a także infantylizowanie przekazu kierowanego do nich. Podkreślają bardzo duże znaczenie komunikacji w ich życiu, a jej brak utożsamiają z osamotnieniem i izolacją. Uważają, że podejmowana przez nich aktywność w sferze słuchowej, ruchowej, poznawczej wpływają na spowolnienie procesu starzenia, a także pomagają w komunikacji. Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonego badania należy postulować o zwiększenie świadomości osób pracujących w projektach senioralnych na temat specyfiki komunikacji interpersonalnej z seniorami poprzez organizację szkoleń edukacyjnych z przedmiotowego zakresu, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w regulacjach prawnych.

50 lat badań nad pamięcią roboczą

2024-06-17T13:23:59+02:00

Dokładnie 50 lat temu model pamięci roboczej (working memory) Allana Baddeleya i Grahama Hitcha (1974) zafascynował akademików i praktyków zajmujących się ludzkim poznaniem, na trwałe przeobrażając krajobraz badań nad pamięcią. Pamięć robocza jest tą zdolnością umysłu ludzkiego, która umożliwia tworzenie i odbiór komunikatów, arytmetykę mentalną, podejmowanie decyzji i inne złożone czynności poznawcze, wymagające chwilowego przechowywania potrzebnych informacji i operowania nimi w celu wykonania bieżących zadań (np. nadążania za tokiem rozmowy). Jest to tym samym jednej z najżywiej rozwijanych obecnie obszarów badań umysłu w psychologii poznawczej, kognitywistce, neuropsychologii i psychologii różnic indywidualnych (zwłaszcza w diagnozie intelektu). Spór badawczy toczy się o wiele aspektów detalicznie opisywanego konstruktu pamięci roboczej: o jego strukturę, funkcje, ograniczenia pojemności, związek ze świadomością, pamięcią długotrwałą, uwagą itd. (por. Logie, Belletier i in., 2021). Proponowane rozwiązania charakteryzuje na tyle duża szczegółowość, że osoby nieśledzące pilnie literatury przedmiotu mogą mieć trudność ze zrozumieniem ich istoty.

Początki tego twórczego zamieszania sięgają propozycji Baddeley’a i Hitcha (1974), którzy skrupulatnie przeanalizowali dane dotyczące pamięci tymczasowej i rozpoznali ją jako system złożony z wielu współpracujących ze sobą komponentów, to znaczy z odrębnych podsystemów przechowujących informacje różnego formatu (np. wizualne lub słuchowe) i z nadrzędnego wobec nich podsystemu, zarządzającego przepływem i wykorzystaniem gromadzonych informacji.

Niniejszy artykuł przedstawia kontekst, w którym powstawał wielokomponentowy model pamięci roboczej Baddeleya i Hitcha (1974), opisuje kamienie milowe wyznaczające dynamiczne zmiany, którym podlegał i wymienia projekty badawcze, które sprowokowały uszczegóławianie opisu poszczególnych komponentów modelu. Mimo, że wpływowa część współczesnych konkurencyjnych ujęć pamięci roboczej rezygnuje z wielu tez Baddeleya (Cowan, 2017; Oberauer, 2019) to każde z nich porusza się po wykutych przez tego autora ścieżkach pojęciowych i musi dookreślać swoje stanowiska w pytaniach zadanych podczas pięćdziesięcioletniej podróży badaczy pamięci roboczej.

Zarządzanie relacją z pacjentem i jego rodziną w procesie leczenia koordynowanego i spersonalizowanego

2024-06-17T13:24:07+02:00

Artykuł przedstawia wyzwania, z jakimi w najbliższych latach będzie mierzyć się podstawowa opieka zdrowotna, szczególnie z perspektywy medycyny koordynowanej i personalizowanej. W leczeniu personalizowanym, gdzie współpraca lekarza z pacjentem jest długoterminowa i regularna, oprócz kwestii medycznych, kluczowa wydaje się relacja nie tylko z pacjentem, ale i zaangażowanie najbliższego otoczenia społecznego w proces wsparcia. Współpraca z rodziną ułatwia pacjentowi zrozumienie poszczególnych kroków terapii, wzmacnia utrzymanie motywacji do leczenia, czy przestrzeganie ustalonych działań, dlatego lekarz w planowaniu procesu terapii medycznej powinien uwzględnić potrzeby nie tylko pacjenta, ale i jego rodziny.

Myśli samobójcze i skłonności autodestrukcyjne wśród młodzieży

2024-06-17T13:23:46+02:00

Wypowiadanie przez młodzież myśli o poczuciu bycia ciężarem dla otoczenia lub o braku sensu życia nie można lekceważyć ani przeceniać. Myśli samobójcze u młodzieży mogą być sygnałem świadczącym o zagrożeniu zdrowia lub życia albo o osłabionej kondycji psychicznej. Poszerzenie świadomości na temat częstych myśli rezygnacyjnych, doświadczenia braku sensu życia, charakterystycznych dla dorastających osób pomaga w wypracowaniu standardów i strategii profilaktycznych w zakresie ochrony zdrowia psychicznego. Artykuł zawiera próbę zdefiniowania pojęć związanych z tematyką suicydalną, dane odnoszące się do skali zjawiska wśród młodzieży, omówienie przyczyn samookaleczeń i samobójstw. Ponadto przywołuje podejście dialektycznej terapii behawioralnej, która rozpatruje m. in. dysregulację emocjonalną oraz skłonności samóbójcze jako problem transdiagnostyczny. Charakterystyka modelu transakcyjnego na gruncie DBT podkreśla, iż najważniejsze dla korzystnego rokowania jest udzielenie odpowiedniego wsparcia ze strony bliskiego otoczenia, szczególnie rodziców, a także profesjonalistów. Prewencję samobójstw wśród dzieci i młodzieży umożliwiają konferencje naukowe, badania suicydologiczne oraz programy profilaktyczne. Niezbędna jest wielodyscyplinarna współpraca skierowana na zapobieganie zamiarom samobójczym w okresie dzieciństwa i adolescencji. Podsumowując, warto podkreślić motto przewodnie DBT w pracy z pacjentami z dysregulacją emocjonalną i skłonnościami samobójczymi, którym jest kształtowanie „życia wartego przeżycia”.