Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio

Spis artykułów w języku polskim Nr 57

Redakcja Kwartalnika — 2024-03-26

Wiktoria Ślusarczyk, Katarzyna Kwiatkowska, Anna Czyżkowska, Satysfakcja ze związku małżeńskiego a religijność małżonków

Mateusz Barłóg, Rodzina jako kluczowy kontekst pozytywnego rozwoju młodzieży. Prawne, organizacyjne oraz psychologiczne możliwości włączania rodziny w sieć wsparcia i rozwoju nastolatków

Andrzej Margasiński, Agnieszka Marianowicz-Szczygieł, Kontrowersje wokół „zmiany płci” – między afirmacją a życzliwym powstrzymywaniem

Anna Koprowicz, Iwona Gumowska, Poczucie wsparcia społecznego usamodzielniających się wychowanków pieczy zastępczej a wybrane zmienne socjodemograficzne

Emilia Kardaś-Grodzicka, Rodzicielstwo zastępcze w starości jako kryzys. Nadzieja podstawowa, poczucie uogólnionej własnej skuteczności i orientacja pozytywna rodziców zastępczych w okresie późnej dorosłości

Satysfakcja ze związku małżeńskiego a religijność małżonków

Wiktoria Ślusarczyk — 2024-03-26

Problematyka satysfakcji małżeńskiej cieszy się dużym zainteresowaniem środowisk naukowych i jest poddawana licznym analizom. Badania prowadzone w tym zakresie koncentrują się głównie na poszukiwaniach czynników warunkujących satysfakcję ze związku małżeńskiego. Wśród nich wskazuje się na znaczenie religijności, która wspiera trwałość związku romantycznego i prowadzi do większej satysfakcji z małżeństwa. Niniejsza praca ma na celu weryfikację hipotez i pytań badawczych opartych o literaturę przedmiotu, odpowiadając na pytanie: czy istnieje zależność pomiędzy religijnością personalną a satysfakcją z małżeństwa? Badaniem objęto 86 par małżeńskich, łącznie 172 osoby, których średnia wieku wyniosła 38,49 lat. Religijność badanych osób scharakteryzowano za pomocą Skali Religijności Personalnej Jaworskiego, natomiast pomiaru satysfakcji ze związku małżeńskiego dokonano Kwestionariuszem Quality Marriage Index Nortona (QMI) w adaptacji Czyżkowskiej i Cieciucha. Wyniki uzyskanych badań wskazały jednoznacznie na to, że religijność personalna małżonków ma istotny i pozytywny związek z satysfakcją małżeńską.

Rodzina jako kluczowy kontekst pozytywnego rozwoju młodzieży. Prawne, organizacyjne oraz psychologiczne możliwości włączania rodziny w sieć wsparcia i rozwoju nastolatków

Mateusz Barłóg — 2024-03-26

Niniejszy artykuł przedstawia znaczenie rodziny, jako stanowiącej kontekst rozwoju nastolatków. Przedstawiona została koncepcja pozytywnego rozwoju młodzieży, która kładzie nacisk na wzmacnianie mocnych stron adolescentów, ich zasobów i potencjału,
w przeciwieństwie do teorii koncentrujących się na deficytach i trudnościach okresu dojrzewania. Ideą jest proponowanie kreatywnych form spędzania czasu wolnego, jako sposobu „odrywania” od rozmaitych zachowań ryzykownych, charakterystycznych dla burzliwego czasu adolescencji. Podstawą jest założenie, że każdy niezależnie
od dotychczasowego funkcjonowania oraz doświadczeń, ma potencjał do rozwoju oraz samorealizacji. Konieczna ku temu jest wiara w możliwości nastolatka oraz otoczenie właściwymi mentorami, wskazującymi drogi rozwoju i tworzącymi sieć wsparcia. Wśród nich istotną rolę odgrywają nauczyciele, trenerzy, pedagodzy, czy dalsza rodzina, ale prymarną mogą i powinni tworzyć rodzice. W artykule przedstawiono praktyczne wykorzystanie teorii pozytywnego rozwoju młodzieży w polskim systemie edukacyjnym – zarówno możliwości prawne, jak i ograniczenia, które wymagają badań i rozwoju współpracy interdyscyplinarnej.

Kontrowersje wokół „zmiany płci” – między afirmacją a życzliwym powstrzymywaniem

Andrzej Margasiński — 2024-03-26

Celem tego przeglądowego tekstu jest przybliżenie zjawiska transseksualizmu przez pryzmat etiologii, skali i dynamiki zaburzenia oraz najbardziej kontrowersyjnych skutków społecznych dotyczących „zmiany płci”, a także akceptacji bądź nieakceptacji wolicjonalnych form osobowych przyjmowanych przez dzieci i młodzież. Dokonano przeglądu współczesnej literatury i analizy stanowisk dotyczących problematyki tzw. zmiany płci (korekty płci, dopasowania płci). Tekst pokazuje ewolucję rozumienia zaburzeń tożsamości płciowej w klasyfikacjach ICD-10 i DSM-5 oraz kontrowersje związane z tendencjami depatologizującymi niezgodność płciową w ICD-11. W spojrzeniu na problematykę etiologiczną zaprezentowano próbę pogłębionych analiz psychologicznych w odróżnieniu od dominującego podejścia medycznego. Przypomniano także podstawowe prawidłowości rozwojowe dzieci i młodzieży, nierzadko pomijane w dyskusjach nad transseksualizmem. Przegląd danych pokazuje lawinowe narastanie zaburzeń tożsamości płciowej w ostatnich latach, ich wymowa prowadzi do podkreślania wzrastającej roli oddziaływań popkulturowych na młodzież. Widoczny jest także brak badań nad stosowaniem blokerów dojrzewania płciowego u dzieci/młodzieży – ich wprowadzanie jawi się jako eksperyment o, w gruncie rzeczy, nieznanych konsekwencjach. Analiza prawidłowości rozwojowych, przemijalność tendencji dysforycznych oraz brak rzetelnych danych naukowych na temat stosowania blokerów dojrzewania płciowego i konsekwencji przyjmowania hormonów płci przeciwnej prowadzą do konkluzji, iż akceptowanie wolicjonalnych form osobowych proponowanych przez dzieci/nastolatki jest przedwczesne.

Poczucie wsparcia społecznego usamodzielniających się wychowanków pieczy zastępczej a wybrane zmienne socjodemograficzne

Anna Koprowicz — 2024-03-26

Wstęp: Co roku w Polsce usamodzielnia się około 5 tys. osób wychowywanych poza środowiskiem rodzinnym. Czas wkraczania w dorosłe życie może być dla nich trudniejszy, niż dla osób wychowywanych w swoich rodzinach biologicznych, ze względu na wcześniej doświadczane zaniedbania w opiece, jak również brak odpowiedniego wsparcia w okresie wkraczania w dorosłe życie. Celem badań prezentowanych w tym artykule było poznanie zmiennych mających znaczenie dla poczucia wsparcie społecznego usamodzielniających się wychowanków pieczy zastępczej oraz znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy młodzież wychowywana poza swoją rodziną różni się pod względem spostrzeganego wsparcia od swoich rówieśników, wychowywanych przez rodziców.

Metoda: Badaniem objęto 270 osób, z czego połowę stanowią wychowankowie różnych form pieczy zastępczej w okresie usamodzielniania. Za zmienne niezależne kontrolowane w badaniu przyjęto płeć, wiek respondentów, typ pieczy zastępczej, w której się wychowywali oraz obecną sytuację życiową związaną z miejscem zamieszkania, źródłem utrzymania, kontynuowaniem nauki i pozostawaniem w stałym związku. Zastosowane narzędzie (WSSWS) pozwoliło na poznanie wyniku ogólnego, jak również poczucia wsparcia otrzymywanego z trzech źródeł: od rodziny, przyjaciół i ze strony osoby znaczącej.

Wyniki: Wyniki wskazują, że wychowankowie pieczy zastępczej różnią się od swoich rówieśników wychowywanych w rodzinach pod względem poczucia wsparcia otrzymywanego ze strony rodziny oraz osoby znaczącej, przy czym pierwszy z tych rodzajów wsparcia oceniają niżej, drugi zaś -wyżej, niż respondenci z grupy kontrolnej. Wśród zmiennych mających znaczenie dla odczuwanego wsparcia społecznego, zwłaszcza ze strony osoby znaczącej, znalazły się: płeć, wiek, typ pieczy zastępczej, sytuacja mieszkaniowa, źródło utrzymania, pozostawanie w stałym związku oraz typ szkoły, w której wychowankowie kontynuują naukę.

Wnioski: Artykuł stanowi przyczynek do dyskusji dotyczącej znaczenia wsparcia społecznego w procesie usamodzielniania, szczególnie zaś z uwzględnieniem roli mentora, który może pomóc złagodzić trudne przejście od dzieciństwa do dorosłości.

Badania psychologiczne w subsystemie rodzeństwa – rozważania metodologiczne

Katarzyna Kamila Walęcka-Matyja — 2024-03-28

Wstęp: Analiza literatury poświęconej rozważaniom naukowym nad relacyjnym aspektem funkcjonowania rodzeństw, szczególnie tych, które znajdują się w okresie dorosłości pozwala sformułować wniosek, że są one stosunkowo mało licznie podejmowane przez badaczy. Zauważa się, że współcześnie można odnotować wzrost zainteresowania tą problematyką. Cele pracy odnosiły się do rozpatrzenia niektórych ograniczeń występujących w procesie prowadzenia badań psychologicznych nad subsystemem rodzeństwa oraz do zaprezentowania narzędzi służących do pomiaru psychologicznego jakości i dymensji relacji interpersonalnej rodzeństw.

Metoda: Wykorzystano metodę analizy treści publikacji z tego zakresu oraz przeprowadzono analizę porównawczą problematyki podjętej w kontekście badań psychologicznych nad relacyjnymi aspektami funkcjonowania rodzeństw.

Wyniki: Zaprezentowano pięć samoopisowych narzędzi kwestionariuszowych, które opracowano w latach 2014-2017 wraz z ich właściwościami psychometrycznymi: Kwestionariusz Relacji Dorosłego Rodzeństwa, Skalę Stosunków Familiarnych Dorosłego Rodzeństwa, Kwestionariusz Ty i Twoje rodzeństwo – Obecnie, Kwestionariusz Ty i Twoje rodzeństwo – Kiedyś oraz Kwestionariusz Relacji z Rodzeństwem.

Wnioski: Specyfika badań nad relacją interpersonalną w podsystemie rodzeństwa wiąże się ze świadomością metodologiczną wysokiej złożoności środowiska rodzinnego oraz ze znajomością wyjątkowości relacji rodzeństwa. Rozważenie przez badacza obu kwestii stwarza przestrzeń do poszukiwania nowych rozwiązań o charakterze metodologicznym.

Rodzicielstwo zastępcze w starości jako kryzys. Nadzieja podstawowa, poczucie uogólnionej własnej skuteczności i orientacja pozytywna rodziców zastępczych w okresie późnej dorosłości.

Emilia Kardaś-Grodzicka — 2024-03-26

W artykule zaprezentowano wyniki badań własnych przedstawiających różnice w poziomie nadziei podstawowej, poczuciu uogólnionej własnej skuteczności i orientacji pozytywnej w zależności od pełnionej funkcji rodzica zastępczego dla swoich wnuków. W tym celu zastosowano Kwestionariusz Nadziei Podstawowej (BHI-12), Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności (GSES), Skalę Orientacji Pozytywnej (Skala P) oraz ankietę własną. W badaniu wzięło udział 160 osób. Grupę badaną stanowiło 80 rodziców zastępczych w okresie późnej dorosłości. W skład grupy kontrolnej wchodziło 80 osób starszych niepełniących tej funkcji. Analiza statystyczna wykazała istotne statystycznie różnice w poziomie wszystkich badanych zmiennych. Okazało się, że rodzice zastępczy charakteryzują się wyższym poziomem nadziei podstawowej (efekt ten jest silny), wyższym poziomem poczucia uogólnionej własnej skuteczności oraz niższym poziomem orientacji pozytywnej. W przypadku ostatniej zmiennej efekt był bardzo silny. Na tej podstawie można wnioskować, że osoby starsze pełniące funkcję rodziców zastępczych, w sytuacji kryzysu pojawiającego się w rodzinie, polegającego na rozpadzie dotychczasowego sposobu jej funkcjonowania, mając poczucie sprawstwa i przekonanie o możliwości budowania nowego ładu, czyli silną nadzieje podstawową, decydują się na przejęcie opieki nad wnukami. Jednocześnie wyniki badań w zakresie orientacji pozytywnej wskazują, że jest to dla nich sytuacja trudna związana z doświadczeniem mniejszego zadowolenia z siebie i ze swojego życia. Rodzicielstwo zastępcze w późnej dorosłości ukazano jako sytuację trudną, w której dochodzi do zakłóceniem cyklu życia rodziny i cyklu życia człowieka. Sytuacja psychologiczna osób starszych pełniących funkcję rodziców zastępczych dla swoich wnuków jest szczególnie interesująca, ponieważ na naturalny kryzys rozwojowy wynikający z procesu starzenia się, nakłada się dodatkowy kryzys sytuacyjny polegający na utracie przez małoletnich opieki rodziców biologicznych i przejęciu tego obowiązku przez dziadków.