Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio

Związek między motywami rodzicielskimi, poczuciem sensu życia i dobrostanem. Moderacyjna rola centralności religijności

Bartosz Pyrz — 2024-12-18

We współczesnym świecie możemy zauważyć tendencje do odwlekania decyzji dotyczącej bycia rodzicem. Pojawia się pytanie, co tak naprawdę motywuje ludzi do wyboru roli rodzicielskiej i zwiększa ich satysfakcję z życia. Postanowiono sprawdzić związek między motywami rodzicielskimi a poczuciem sensu życia i dobrostanem oraz potencjalną rolę religijności w ich wzmocnieniu. W artykule omówiono teoretyczne aspekty motywów rodzicielskich, sensu życia, religijności, dobrostanu oraz ich wzajemne powiązania w dotychczasowych badaniach. W badaniu wzięło udział 248 osób w wieku od 19 do 63 lat. Postawiono trzy hipotezy badawcze: H1. Pozytywne motywy rodzicielskie korelują pozytywnie z poczuciem sensu życia i dobrostanem; H2. Centralność religijności pełni moderacyjną rolę w związku między pozytywnymi motywami rodzicielskimi a poczuciem sensu życia i dobrostanem oraz H3. Negatywne motywy rodzicielskie nie korelują istotnie z poczuciem sensu życia i dobrostanem. Pierwsza i trzecia hipoteza zostały częściowo potwierdzone. Osoby charakteryzujące się pozytywnymi motywami rodzicielskimi odczuwały wyższy poziom poczucia sensu, a centralność religijności pełniła moderacyjną rolę w tym związku. Druga hipoteza została potwierdzona. Badanie sugeruje, że religijność może być zasobem pozwalającym nadać znaczenie rodzicielstwu. W pracy wskazano na dalsze kierunki badań oraz implikacje praktyczne.

Znaczenie odporności psychicznej w komunikacji interpersonalnej a odkrywanie resentymentu – analiza badań młodych dorosłych

Mariusz Karbowski — 2024-12-18

Zrozumienie pewnych mechanizmów odporności psychicznej oraz sposobów form komunikacji w relacjach interpersonalnych odgrywa istotną rolę w promowaniu zdrowych relacji oraz efektywnej komunikacji w obliczu resentymentu. Badania pokazują, że mimo poprawy niektórych wskaźników zdrowia, problemy ze zdrowiem psychicznym wśród młodych dorosłych nasiliły się. Hipoteza zakładała istnienie związku pomiędzy aspektami odporności psychicznej, które wpływają na resentyment, a formami komunikacji interpersonalnej w tej grupie wiekowej. Wyniki badań potwierdziły tę zależność, wskazując na dodatnią korelację między prawidłową postawą wobec trudności i zdrowiem emocjonalnym a uznawaniem wartości innych, oraz na ujemną korelację między trudnościami emocjonalnymi a deprecjonowaniem innych. Czynniki te mogą wywoływać emocje takie jak zawiść, nienawiść czy niechęć, a także wpływać negatywnie na jakość życia, zwiększając ryzyko resentymentu. Zmienne struktury społeczne i widoczność rywalizujących grup pogłębiają te napięcia emocjonalne, gdy jednostki próbują pogodzić własny sukces z wartościami społecznymi. W badaniu wzięło udział 142 młodych dorosłych w wieku 18-35 lat, z czego 54,2% stanowiły kobiety, a 45,8% mężczyźni. Do oceny odporności psychicznej wykorzystano Skalę Odporności Psychicznej autorstwa M. Ryś i współpracowników, a Formy Komunikacji oceniano za pomocą kwestionariusza opartego na koncepcji Rosenberga, opracowanego przez M. Ryś i P. Kwasa.

Tożsamość a wirtualna reprezentacja: zależności między stylem tożsamości adolescentów a postrzeganiem ich awatarów

Monika Paleczna — 2024-12-18

Kształtowanie tożsamości jest podstawowym zadaniem rozwojowym, z jakim mierzą się adolescenci. Istotną rolę w procesie kształtowania odgrywa to, w jaki sposób jednostki są oceniane przez innych. Współcześnie takie oceny coraz częściej są czynione w świecie wirtualnym, a ich przedmiotem staje się nie bezpośrednio użytkownik, ale jego wirtualna reprezentacja- awatar. Współcześnie jedną z koncepcji najlepiej oddających proces kształtowania tożsamości jest koncepcja stylów tożsamości Michaela Berzonsky’ego, w której wyróżniono informacyjny, normatywny i dyfuzyjno-unikowy styl tożsamości. W związku z tym interesującym wydaje się pytanie, czy istnieje zależność między stylami tożsamości adolescentów a oceną ich awatarów przez innych. W badaniu wzięło udział 130 adolescentów, w tym 75 dziewcząt i 55 chłopców, w wieku 15-17 lat. Osoby badane tworzyły swojego awatary, a następnie sterowały nimi w grze zręcznościowej. Następnie wypełniały Kwestionariusz Stylów Tożsamości. Stworzone przez adolescentów awatary były następnie oceniane przez sędziów kompetentnych na wymiarach: męskość/kobiecość pseudonimu, niekonwencjonalność pseudonimu, męskość/kobiecość postaci, styl ubioru (ekstrawagancja) postaci, atrakcyjność postaci, przyjacielskość postaci, inteligencja postaci, towarzyskość postaci, zaufanie do postaci, aktywność postaci, otwartość na doświadczenia postaci. Ustalono, że istnieją zależności między informacyjnym i normatywnym stylem tożsamości a oceną fizycznych i psychicznych wymiarów ich awatarów. Uzyskane wyniki są istotne z perspektywy psychologii rozwojowej i mogą być wykorzystane przez interdyscyplinarne zespoły psychologów i programistów do tworzenia edukacyjnych i terapeutycznych gier komputerowych.

Dwujęzyczność jako potencjalny sposób wzmacniania zasobów psychologicznych: pewności siebie i umiejętności wyrażania swoich emocji. Pozytywny rozwój poprzez naukę języka obcego – badania pilotażowe

Mateusz Barłóg — 2024-12-18

Niniejszy artykuł porusza problematykę związku pomiędzy znajomością języka obcego i zjawiskiem przełączania ram kulturowych a wskaźnikami pozytywnego rozwoju i funkcjonowania w dorosłości. Dotychczasowe analizy badawcze koncentrowały się wokół zasobów psychologicznych sprzyjających nauce języka obcego, albo na psychologicznych korzyściach dwujęzyczności np. u dzieci emigrantów. Brakuje natomiast badań zogniskowanych wokół rozwoju zasobów psychologicznych na skutek płynnego porozumiewania się w kilku językach. Artykuł stanowi raport z badania przeprowadzonego w modelu mieszanym wśród 64 osób w wieku pomiędzy 18 a 49 rokiem życia (x = 22,19; sd = 5,27). Wyniki wskazują, że osoby badane posługując się językiem obcym w porównaniu do języka ojczystego, zauważają pozytywne różnice w poziomie nasilenia zasobów psychologicznych. Posługując się językiem obcym osoby badane obserwują większą pewność siebie, swobodę w wyrażaniu emocji i komunikowaniu się. Wzrost poczucia własnych kompetencji, pozytywny stosunek wobec samego siebie i budowanie więzi to fundamentalne wskaźniki pozytywnego rozwoju jednostki. W dyskusji wyników omówiono kluczowe implikacje praktyczne dla funkcjonowania dzieci, młodzieży i dorosłych.

Prężność psychiczna dziadków a relacje z wnukami w rodzinie dorosłego dziecka. Wymiary parentyfikacji dziadków w rodzinie

Elżbieta Napora — 2024-12-18

Celem badań było uchwycenie związków pomiędzy bliskością, częstością kontaktu z wnukami oraz autorytetem a wymiarami prężności psychicznej dziadków. Wyniki gromadzono z próby 80 badanych osób za pomocą dwóch narzędzi: Skali Prężności Psychicznej (SPP – 25) oraz autorskiej skali ad hoc, określającej relacje międzypokoleniowe, bliskość – częstość – autorytet. Efekty pozwoliły ustosunkować się do problemu badawczego, czy zachodzą związki pomiędzy wymiarami prężności psychicznej dziadków a ich bliskością, częstością kontaktów z wnukami oraz autorytetem dziadków. Oczekiwano, że im wyższa prężność psychiczna przejawiana w badanych jej wymiarach u dziadków, tym znacząco bardziej dziadkowie będą przejawiać bliskość i częstość kontaktów z wnukami, jednocześnie będąc autorytetem dla swoich wnuków. Wyniki pokazały, że niektóre wymiary prężności psychicznej wykazują związki z cechami relacji międzypokoleniowych. Wśród nich, dominuje otwartość na nowości i poczucie humoru oraz optymistyczne nastawienie do życia i zdolność mobilizowania się w trudnych sytuacjach, które wchodzą w pozytywne istotne współzależności z bliskością z wnukami. Natomiast, kompetencje osobiste do radzenia sobie i tolerancja negatywnych emocji wykazują negatywny znaczący związek z częstością kontaktów z wnukami. Tolerancja niepowodzenia i traktowanie życia jako wyzwania, ujawnia ujemny związek z autorytetem dziadków u wnuków. Wnioskując, wyniki stanowią początek dyskusji nad zagadnieniem parentyfikacji dziadków, pojęcia identyfikowanego z psychologią kliniczną dziecka.

Konflikt między sumieniem lekarza a prawem pacjenta do uzyskania świadczenia medycznego po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 października 2015 r.

Małgorzata Chudzińska — 2024-12-18

Klauzula sumienia lekarza to zawarta w art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty możliwość odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego, poprzez powołanie się na przekonania religijne lub moralne. W pierwotnej wersji przepisu możliwość skorzystania z klauzuli sumienia obwarowana była licznymi ograniczeniami, jednak największy sprzeciw środowiska lekarskiego budziła konieczność wskazania realnych możliwości uzyskania niezgodnego z sumieniem świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym. W związku z powyższym, w wyniku wniosku Naczelnej Rady Lekarskiej, dnia 7 października 2015 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok stwierdzający niezgodność z Konstytucją wymienionego ograniczenia, ze względu na konieczność zapewnienia każdemu wolności sumienia i religii w demokratycznym państwie prawa. Na mocy przedmiotowego wyroku lekarz nie musi już zatem wskazywać realnych możliwości uzyskania świadczenia niezgodnego z jego sumieniem u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym, jednak kwestia kto ma to uczynić nie została po wyroku Trybunału przez ustawodawcę właściwie uregulowana. Uzupełnienie tej luki zakładał projekt ustawy o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw, przyjęty przez Radę Ministrów 7 stycznia 2020 r., w którym proponowano, aby to podmiot leczniczy, w ramach działalności którego powstrzymano się od wykonania świadczenia zdrowotnego, był obowiązany skierować pacjenta do innego lekarza. Rozwiązanie to spotkało się jednak z krytyką wielu środowisk oraz stało w sprzeczności ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego, według którego obowiązek ten nie powinien spoczywać na podmiotach leczniczych, lecz na organach władzy publicznej, np. na Narodowym Funduszu Zdrowia. Ostatecznie w art. 39 ustawy o zawodzie lekarza nadal nie figuruje zapis określający podmiot, który mógłby wskazać realną możliwość uzyskania przez pacjenta świadczenia niezgodnego z sumieniem lekarza, co rodzić może wiele nieporozumień w przestrzeni publicznej i służyć niewłaściwym oraz szkodliwym dla relacji pacjent – lekarz interpretacjom prawa.

Uwarunkowania osobowościowe i postawy wobec miłości a poczucie własnej skuteczności u osób korzystających z portali randkowych

Piotr Janeczek — 2024-12-18

Internet w świetle możliwości jakie stwarza swoim użytkownikom może stanowić alternatywną przestrzeń dla świata realnego. Wśród wspomnianych możliwości wyróżnić należy poznawanie innych osób w celu stworzenia relacji romantycznej za pomocą portali do tego stworzonych, tj. portali randkowych. W związku ze stale rosnącą popularnością portali randkowych oraz zwiększającą się liczbą ich użytkowników postanowiono zbadać związki uwarunkowań osobowościowych (konstrukt Ja niezależnego i współzależnego, orientacja wspólnotowa i sprawcza), stylów miłości i stylów przywiązania z poczuciem własnej skuteczności w grupie osób korzystających z portali randkowych. W badaniu wzięło udział 350 osób. Osoby korzystające z portali randkowych stanowiły 39% próby (135 osób) przy czym osoby niekorzystające z portali randkowych stanowiły 61% próby (215 osób). W badaniu wykorzystano następujące narzędzia: Skala Konstruktów Ja (SKJ), Kwestionariusz samoopisu 30 (Skale do Pomiaru Orientacji Wspólnotowej i Sprawczej), Skrócona Skala Postaw Wobec Miłości (LAS: SF), Kwestionariusz Stylów Przywiązaniowych (KSP) oraz Skala Uogólnionej Własnej Skuteczności (GSES). Wyniki przeprowadzonych analiz korelacji w całej badanej próbie wykazały występowanie relacji pomiędzy konstruktem Ja niezależnego, orientacją sprawczą, orientacją wspólnotową, stylem miłości Ludus, stylem miłości Mania, bezpiecznym stylem przywiązania, lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania i unikowym stylem przywiązania a poczuciem własnej skuteczności, zaś analiza regresji liniowej wykazała istotne znaczenie konstruktu Ja niezależnego, orientacji sprawczej, stylu miłości Ludus i lękowo-ambiwalentnego stylu przywiązania dla poczucia własnej skuteczności. Na drodze porównania otrzymanych wyników korelacji i regresji wykazano różnice w siłach związków pomiędzy grupą badawczą (osoby korzystające z portali randkowych) a grupą kontrolną (osoby niekorzystające z portali randkowych). Analiza za pomocą testu U Manna-Whitneya wykazała istotne statystycznie różnice między grupami przy czym wysokie różnice median zaobserwowano w przypadku lękowo-ambiwalentnego stylu przywiązania oraz unikowego stylu przywiązania.

W poszukiwaniu wyznaczników potencjału prospołecznego w grupie honorowych dawców krwi - znaczenie zasobów osobowościowych i zdrowotnych dla hojności interpersonalnej

Paweł Kosowski — 2024-12-18

Badania w grupie osób honorowo oddających krew w perspektywie światowych doniesień, zyskują na coraz większej popularności oraz obejmują coraz szerszy zakres zmiennych związanych z zarówno strachem i lękami związanymi z procesem oddawania krwi, jak i poszukiwania cech i zasobów motywujących do oddawania krwi, jak i pozostawania regularnym krwiodawcą oraz czynników związanych z potencjałem prospołecznym w tej grupie. W związku z powyższym, postanowiono zbadać związki zachowań zdrowotnych, ujętych w kategorii zasobów zdrowotnych podmiotu, empatii, konstruktu Ja oraz orientacji wspólnotowej i sprawczej – rozumianych jako zasoby osobowościowe z hojnością interpersonalną – rozumianą jako wyznacznik potencjału prospołecznego podmiotu. W badaniu wzięło udział 580 osób, spośród których 445 (76,7%) stanowili Honorowi Krwiodawcy a 135 (23,3%) stanowiły osoby, które nie oddają krwi. W tym celu wykorzystano następujące narzędzia: Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ), Skalę Konstruktu Ja (SKJ), Kwestionariusz Poznawczej i Afektywnej Empatii (QCAE), Kwestionariusz Samoopisu 30 (Skale do Pomiaru Orientacji Wspólnotowej i Sprawczej) oraz Skalę Interpersonalnej Hojności (IGS/SIH). Wyniki analiz korelacji wykazały występowanie związków pomiędzy niektórymi zachowaniami zdrowotnymi, poznawczą i afektywną empatią, konstruktem Ja, wspólnotowością i sprawczością a hojnością interpersonalną, natomiast analiza regresji liniowej uwidoczniła, że istotne znaczenie dla hojności interpersonalnej mają zachowaia profilaktyczne, pozytywne nastawienia psychiczne, poznawcza i afektywna empatia, ja współzależne oraz wspólnotowość (w całej badanej próbie). Porównanie wyników korelacji i regresji wykazało różnice w siłach związków pomiędzy grupą Krwiodawców a grupą kontrolną, natomiast analiza za pomocą testu U Manna – Whitneya pomimo wykazania istotnych statystycznie różnic między grupami, nie wykazała żeby były one wystarczająco duże.

Duchowość w logoterapii i analizie egzystencjalnej Viktora Emila Frankla

Paulina Hornik — 2024-12-18

Właściwy obraz człowieka stanowi podstawę wszelkiego rodzaju praktyki – pedagogicznej, medycznej, duszpasterskiej – w tym także praktyki psychoterapeutycznej. Co zatem stanowi konstytutywny element tego obrazu? Poszukując odpowiedzi na to pytanie sięgnięto do Logoterapii, której twórcą jest Viktor Emil Frankl. Kluczowym wymiarem ludzkiej egzystencji w Logoterapii jest wymiar duchowy. Począwszy od przedstawienia ogólnej charakterystyki Logoterapii jako nurtu psychoterapeutycznego, dokonano szczegółowej analizy wymiaru duchowego w tym ujęciu, wyszczególniając jego poszczególne przejawy na tle szerszych założeń filozoficznych, w oparciu o które Frankl konstruował podwaliny swojej teorii. Aspekty teoretyczne zostały odniesione do przykładów z kazuistyki, opisanych przez Frankla i jego współczesnych kontynuatorów. Następnie poruszony został także aspekt duchowej nieświadomości, odmiennej od nieświadomości w ujęciu psychoanalitycznym. Na postawie przeprowadzonych analiz stwierdzono, że duchowy wymiar ludzkiej egzystencji stanowi niezbywalny i podstawowy sposób istnienia człowieka, nawet, jeśli ów wymiar jest przez niego nieuświadomiony lub, używając sformułowania Frankla – nawet gdy pozostaje on „zamurowany”, na przykład wskutek choroby psychicznej. Sam wymiar duchowy nie podlega chorobie, co stwarza pełen nadziei obszar dla pracy psychoterapeutycznej i stanowi źródło zasobów sił, które przejawiają się chociażby w tak zwanej „mocy oporu ducha”. Niezwykły potencjał Logoterapii opiera się na powiązaniu wymiaru duchowego z sensem, który według Frankla, stanowi najsilniejszy czynnik motywujący. Wymiar duchowy odsyła nas do czegoś więcej niż my sami – do sensu, który czeka na realizację. Im bardziej wymiar duchowy jest wymiarem zarządzającym, im bardziej osoba jest zintegrowana wokół tego wymiaru, tym łatwiej odczyta on skierowane do niego niepowtarzalne wezwanie sensu, które przenika wszelkie życiowe okoliczności i oferuje się stale na nowo.

Problematyka duchowości w psychologii i psychoterapii

Joanna Pracka — 2024-12-18

Psychologia narodziła się z filozofii jako “nauka o duszy” i tak była traktowana i uprawiana przez starożytnych Greków. Z czasem, kiedy w XIX wieku “narodziła się” na nowo jako współczesna psychologia, co miało swoje początki w laboratorium Wilhelma Wundta; ewoluowała w kierunku nauki stricte empirycznej, odcinającej się od metafizyki i dystansującej się do tego, co duchowe, a zatem niemierzalne i metodologicznie problematyczne. Kolejne podejścia psychoterapeutyczne przeszły fazy od redukcjonistycznego pojmowania człowieka (psychoanaliza, behawioryzm) do ujmowania go w szerszej, również noetycznej perspektywie (analiza egzystencjalna, logoterapia). Widać tutaj pewna opozycję w założeniach antropologicznych, które kształtują psychologię. Z jednej strony mamy nadal panującą antropologię materialistyczną – konsekwentnie zawężająca funkcjonowanie człowieka do jego wymiaru bio-psycho-społecznego; racjonalizującą wszelkie przejawy niezrozumiałego dla rozumu ludzkiego zachowania (wykluczając interpretacyjnie czynnik duchowy). Z drugiej zaś strony mamy psychologię realistyczną i personalizm antropologiczny uznający przejawy życia duchowego człowieka. Rozwijająca się ciągle gałąź psychologii jaką jest psychologia religii i duchowości pokazuje, że element ratio jest obecny w centrum zainteresowania współczesnych psychologów, przynosząc kolejne badania dotyczące powiązań między religijnością i duchowością człowieka, a jego funkcjonowaniem w różnych obszarach. Praktyczny wymiar psychologii, czyli psychoterapia bazuje na założeniach, które adepci poszczególnych modalności terapeutycznych przyjmują “na wiarę”, ponieważ nie mają one empirycznego potwierdzenia. Rosnąca popularność stosowania w psychoterapii strategii i technik wywodzących się z różnych duchowości pokazuje, jak mocno umocowany jest w niej element fides. Podsumowując: takie dziedziny jak psychologia i psychoterapia niezależnie od tego, co głoszą deklaratywnie, zawsze opierały się zarówno na elemencie zarówno fides, jak i ratio, a współcześnie nadal balansują pomiędzy duchowością a nauką.

Architektura kościoła św. Józefa w Zabrzu autorstwa Dominikusa Böhma – historyzm przy zapowiedzi modernizmu i odnowy liturgicznej

Mirosław Bogdan — 2024-12-18

Artykuł przedstawia kościół św. Józefa w Zabrzu autorstwa Dominikusa Böhma jako obiekt architektonicznie szczególny z pierwszej połowy XX wieku. Opisując układ przestrzenny świątyni zdefiniowany odpowiednim językiem wypowiedzi plastycznej i symbolicznej, podkreśla się pierwiastek historyzmu jako pierwszoplanowy względem modernistycznego przy budowie układu sakralnego. W konsekwencji podtrzymanie historyzującej treści jako autentycznej, po zmianach posoborowych liturgicznego uporządkowania wnętrza w drugiej połowie XX wieku, udowadnia oryginalność koncepcji kościoła św. Józefa, podległej inspiracjom romańskich, gotyckich a nawet związanych ze starożytnym Rzymem. Równolegle wprowadzany modernizm uszlachetnia powyższe treści, związane z rzeczywistym powrotem do źródeł myśli wczesnochrześcijańskiej. Odpowiada to twórczości Dominikusa Böhma. Uniwersalność jego architektury po latach eksploatacji przedsoborowej dobrze reaguje na zmiany liturgicznej odnowy Vaticanum II a opisując wrażliwość wnętrza kościoła w Zabrzu na przemiany liturgiczno-kulturowe udowadnia wysoką jakość tej twórczości.

Nowoczesność i tradycjonalizm w sztuce sepulkralnej Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie. Tendencje, przykłady i twórcy

Aneta Borowik — 2024-12-18

Artykuł ma charakter inicjujący badania nad stylem Art Déco i modernizmem w sztuce sepulkralnej Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie. Zaprezentowano w nim grupę dzieł wybranych na podstawie kryteriów stylistycznych oraz wysokiej jakości artystycznej i naukowej. Wykorzystano tradycyjne metody badawcze związane z historią sztuki to jest analizę formalną, ikonograficzną i ikonologiczną ze względu na to, że badania nad formą architektoniczno-rzeźbiarską grobowców i nagrobków Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie znajdują się wciąż w początkowym stadium. Badania wykazały różnorodność kierunków architektonicznych w sztuce sepulkralnej powstającej w pierwszym trzydziestoleciu XX w., od tendencji neoklasycznych, poprzez Art Déco i tak zwany styl wschodnio-małopolski, aż po awangardowy modernizm. Doprowadziły do wyodrębnienia grup grobowców z Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie reprezentatywnych dla popularnych kierunków architektonicznych w tym czasie. W artykule wskazano na cechy i podłoże ideowe tych tendencji oraz zaprezentowano środowisko twórców – – lwowskich architektów, rzeźbiarzy, dekoratorów i kamieniarzy, w tym krąg związany z pracownią kamieniarską Tadeusza Iwanowicza, do którego należeli m. in. architekci Bronisław Wiktor oraz Wincenty Witold Rawski. Badania doprowadziły do wniosku, że sztuka sepulkralna, która powstawała na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w pierwszym trzydziestoleciu XX w. podlegała intensywnym zmianom od neoklasycyzmu, poprzez Art Déco i styl wschodnio-małopolski aż po awangardowy modernizm. Było to spowodowane dynamiką rozwoju architektury w tym czasie, ale także po prostu modą na określone formy. Rozwojowi sztuki sepulkralnej sprzyjała wysoka świadomość artystyczna jej twórców: właścicieli firm kamieniarskich, architektów, dekoratorów i rzeźbiarzy.