Słowa kluczowe
jakość związku romantycznego
relacja romantyczna
uważność relacyjna
radzenie sobie ze stresem w diadzie
Jak cytować
Abstrakt
Wstęp: Funkcjonowanie par we współczesnym świecie wiąże się z doświadczaniem narastającej liczby stresujących czynników zewnętrznych, takich jak obowiązki zawodowe, choroby członków rodziny czy globalne kryzysy. Stresory te mają negatywny wpływ na jakość relacji romantycznych, prowadząc do obniżenia satysfakcji i zwiększenia konfliktów w relacji romantycznej. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie zmodyfikowanego modelu adaptacji diady w obliczu stresujących czynników zewnętrznych, integrującego dyferencjację Ja oraz uważność relacyjną. Model oparty jest na teorii systemowej rodzin, teorii kształtowania przez uważność procesów zachodzących w relacji romantycznej oraz jej rezultatów, a jego ramy stanowią założenia Modelu Podatność-Stres-Adaptacja (VSA Model). Metoda: Przeprowadzono systematyczny przegląd literatury z ostatnich pięciu lat (od 2020 roku), analizując badania ilościowe i jakościowe dotyczące dyferencjacji Ja, uważności relacyjnej i ich korelacji z jakością związku romantycznego, satysfakcją z relacji romantycznej oraz radzeniem sobie przez pary ze stresem i adaptacją w obliczu stresujących czynników zewnętrznych. W przeglądzie wykorzystano bazy danych takie jak: JSTOR, ProQuest, Science Direct, Scopus Springer Link, Web of Science, Wiley Online Library. Wyniki: Przegląd literatury wskazuje na to, że wysoki poziom dyferencjacji Ja może pozytywnie przekładać się na jakość relacji romantycznych i zwiększać zdolność par do radzenia sobie z zewnętrznymi stresorami. Uważność relacyjna może być lepszym predyktorem jakości związku od uważności dyspozycyjnej, jednak jej związki z radzeniem sobie przez pary ze stresem wymagają dalszych badań. Zaproponowano zmodyfikowany teoretyczny model adaptacji diady w obliczu stresujących czynników zewnętrznych, który uwzględnia zmienne psychologiczne, jakimi są dyferencjacja Ja i uważność relacyjna. Wynikiem adaptacji w modelu są wysoki poziom jakości i stabilności związku romantycznego. Wnioski: Empiryczna weryfikacja założeń zaproponowanego modelu oraz badania longitudinalne, mogą przyczynić się do tworzenia skutecznych programów terapeutycznych wspierających pary w radzeniu sobie ze stresem, co mogłoby przekładać się na budowanie stabilnych i satysfakcjonujących relacji.
Bibliografia
Appel, Z. (1996). Differentiation of the self: Measurement and contribution to marital adjustment (doctoral dissertation). Tel-Aviv University; Tel-Aviv, Israel.
Aristegui, R., Campayo, J.G. & Barriga, P. (2021). Relational Mindfulness: Fundamentals and Applications. Cham: Springer Nature. https://doi.org/10.1007/978-3-030-57733-9
Borghi, O., Voracek, M. & Tran, U., (2024). Day-to-day associations between mindfulness and perceived stress: insights from random intercept cross-lagged panel modeling. Frontiers in Psychology, 15(1), 1-12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2024.1272720
Bowen, M. (1978). Family therapy in clinical practice. New York: Aronson.
Braun, V. & Clarke, V. (2022). Conceptual and design thinking for thematic analysis. Qualitative Psychology, 9(1), 3-26. https://doi.org/10.1037/qup0000196
Bronner, Y., Archibald, P.C., Lindong, I. & Laymon, B. (2019). The Family. Handbook of Bowen Family Systems Theory and Research Methods. Oxfordshire: Routledge.
Calatrava, M., Martins, M.V., Schweer-Collins, M., Duch-Ceballos, C., & Rodríguez-González, M. (2022). Differentiation of self: A scoping review of Bowen Family Systems Theory’s core construct. Clinical Psychology Review, 91(1), 1-13. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2021.102101
Dębska, J. & Walęcka-Matyja, K. (2024), The role of managing information about infidelity and differentiation of self in the adaptation of spouses after infidelity. Family Forum, 14(1), 87-105. https://doi.org/10.25167/FF/5515
Duncan, L.G., Coatsworth, J.D. & Greenberg, M.T. (2009). A model of mindful parenting: Implications for parent – child relationships and prevention research. Clinical Child and Family Psychology Review, 12(3), 255-270. https:// doi. org/ 10. 1007/ s10567-009-0046-3
Feeney, J. &Fitzgerald, J. (2019). Attachment, conflict and relationship quality: laboratory-based and clinical insights. Current Opinion in Psychology, 25(1), 127-131. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2018.04.002
Finzi-Dottan, R. (2023). The Role of Fear of Intimacy as Mediator between Self-Differentiation and Marital Relationship Satisfaction: A Dyadic Model. The Family Journal, 31(3), 392-398. https://doi.org/10.1177/10664807231163254
Hepburn, S., Carroll, A. & McCuaig, L. (2021). The Relationship between Mindful Attention Awareness, Perceived Stress and Subjective Wellbeing. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(23), 1-14. https://doi.org/10.3390/ijerph182312290
Kabat-Zinn, J. (1982). An outpatient program in behavioral medicine for chronic pain patients based on the practice of mindfulness meditation: theoretical considerations and preliminary results. General Hospital Psychiatry, 4(1), 33-47. https://doi.org/10.1016/0163-8343(82)90026-3
Karney, B.R. & Bradbury, T.N. (1995). The longitudinal course of marital quality and stability: A review of theory, methods, and research. Psychological Bulletin, 118(1), 3-34. https://doi.org/10.1037/0033-2909.118.1.3
Karremans, J.C., Schellekens, M.P.J. & Kappen, G. (2015). Bridging the Sciences of Mindfulness and Romantic Relationships: A Theoretical Model and Research Agenda. Personality and Social Psychology Review, 21(1), 29-49. https://doi.org/10.1177/1088868315615450
Kelley, D. & Nichols, H. (2023). Relational mindfulness themes in descriptions of intimate encounters across six interpersonal contexts. Journal of Social and Personal Relationships, 40(1), 1495-1519. https://doi.org/10.1177/02654075231154286
Kerr, M. & Bowen, M. (1988). Family evaluation: An approach based on Bowen theory. New York: W.W. Norton & Company.
Khoury, B., Vergara, R.C. & Spinelli, C. (2022). Interpersonal Mindfulness Questionnaire: Scale Development and Validation. Mindfulness, 13(1), 1007-1031. https://doi.org/10.1007/s12671-022-01855-1
Kimmes, J., Jaurequi, M., May, R., Srivastava, S. & Fincham, F. (2018). Mindfulness in the Context of Romantic Relationships: Initial Development and Validation of the Relationship Mindfulness Measure. Journal of Marital and Family Therapy, 44(4), 575-589. https://doi.org/10.1111/jmft.12296
Kimmes, J.G., Jaurequi, M.E., Roberts, K., Harris, V.W. & Fincham, F.D. (2020). An Examination of the Association Between Relationship Mindfulness and Psychological and Relational Well-being in Committed Couples. Journal of Marital and Family Therapy, 46(1), 30-41. https://doi.org/10.1111/jmft.12388
Kimmes, J.G., Zheng, Y., Morris, K.L., Marroquin, C.G., Rudaz, M. & Smedley, D.K. (2024). You are not fully present with me: How own and perceived partner mindfulness shape relationship outcomes. Journal of Family Psychology, 39(1). 1-10. https://doi.org/10.1037/fam0001290
Kozakiewicz, A., Izdebski, Z., Białorudzki, M. & Mazur, J. (2023). Pandemic-Related Stress and Other Emotional Difficulties in a Sample of Men and Women Living in Romantic Relationships during the COVID-19 Pandemic. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(4), 1-20. https://doi.org/10.3390/ijerph20042988
Kriakous, S., Elliott, K., Lamers, C. & Owen, R. (2020). The Effectiveness of Mindfulness-Based Stress Reduction on the Psychological Functioning of Healthcare Professionals: a Systematic Review. Mindfulness, 12(1), 1-28. https://doi.org/10.1007/s12671-020-01500-9
Lachowska, B. (2020). Differentiation of self and functioning in a close relationship – results of studies conducted in Poland. Psychological Applications and Trends, 1(1), 283-185. https://doi.org/10.36315/2020inpact067.pdf
Lampis, J., Cataudella, S., Agus, M., Busonera, A. & Skowron, E.A. (2019). Differentiation of self and dyadic adjustment in couple relationships: A dyadic analysis using the actor-partner interdependence model. Family Process, 58(3), 698-715. https://doi.org/10.1111/famp.12370
Lazarus, R.S. & Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal, and Coping. New York: Springer.
Lev-Ari, R., Solomon, Z. & Horesh, D. (2020). Far away, so close: The role of self-differentiation in psychopathology among spouses of ex-POWs and comparable combatants. Journal of Clinical Psychology, 76(10), 1904-1922. https://doi.org/10.1002/jclp.22965
Lewis, R.A. & Spanier, G.B. (1979). Theorizing about the quality and stability of marriage. (In:) W.R. Burr et. al. (eds.), Contemporary theories about the family: Research-based theories, 268-294, New York: Free Press.
Mandal, E. & Lip, M. (2022). Mindfulness, relationship quality, and conflict resolution strategies used by partners in close relationships. Current Issues in Personality Psychology, 10(2), 135-146. (From:) https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/CIiPP/article/view/6969 (access: 8.01.2025).
Monin, J., Sperduto, C., Manigault, A., Dutton, A., Clark, M. & Jastreboff, A. (2020). Mindfulnes-Based Stress Reduction for Older Couples with Metabolic Syndrome: a Pilot Randomized Controlled Trial. Mindfulness, 11(4), 917-927. https://doi.org/10.1007/s12671-019-01301-9.
Morris, K.L., Kimmes, J.G. & Marroquin, C.G. (2023). Changing the blame game: Associations between relationship mindfulness, loneliness, negative partner attributions, and subsequent conflict. Journal of Social and Personal Relationships, 40(5), 1354-1367. https://doi.org/10.1177/02654075221128502.
Morris, K.L., McDowell, C.N., Tawfiq, D., Outler, C., & Kimmes, J.G. (2024). Relationship mindfulness, negative relationship quality, and physical health. Journal of Marital and Family Therapy, 50(1), 136-149. https://doi.org/10.1111/jmft.12677
Mozas-Alonso, M., Oliver, J. & Bera´stegui, A. (2022). Differentiation of self and its relationship with marital satisfaction and parenting styles in a Spanish sample of adolescents’ parents. PLoS ONE, 17(3), 1-16. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0265436
Murdock, N., Flynn, M. & Bresin, R. (2022). Differentiation of self, anxiety, triangling and distress: A test of Bowen theory. Family Process, 62(4), 1671-1686. https://doi.org/10.1111/famp.12845
Noone, R.J. (2017). The Bowen Center for the Study of the Family. (In:) J. Lebow, A. Chambers, D. Breunlin, (eds.), Encyclopedia of Couple and Family Therapy, 1-3, Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-15877-8_597-1
Park, C., Harris, V. & Fogarty, K., (2023). Mindfulness, awareness, partner caring, and romantic relationship quality: Structural equation modeling. Journal of Marital and Family Therapy, 50(2), 290-306. https://doi.org/10.1111/jmft.12685
Pollard, A.E. & Rogge, R.D. (2022). Love in the Time of COVID-19: A Multi-Wave Study Examining the Salience of Sexual and Relationship Health During the COVID-19 Pandemic. Archives of Sexual Behavior, 51(1), 247-271. https://doi.org/10.1007/s10508-021-02208-0
Price, A., Leavitt, C. & Allsop, D. (2020). How Gender Differences in Emotional Cutoff and Reactivity Influence Couple’s Sexual and Relational Outcomes. Journal of Sex & Marital Therapy, 47(1), 16-31. https://doi.org/10.1080/0092623X.2020.1800541.
Querstret, D., Morison, L., Dickinson, S., Cropley, M. & John, M. (2020). Mindfulness-based stress reduction and mindfulness-based cognitive therapy for psychological health and well-being in nonclinical samples: A systematic review and meta-analysis. International Journal of Stress Management, 27(4), 394-411. https://doi.org/10.1037/str0000165.
Quinn-Nilas, C. (2020). Self-Reported Trait Mindfulness and Couples’ Relationship Satisfaction: a Meta-Analysis. Mindfulness, 11(4), 835-848. https://doi.org/10.1007/s12671-020-01303-y
Rodríguez-González, M., Lampis, J., Murdock, N., Schweer-Collins, M. & Lyons, E. (2020). Couple Adjustment and Differentiation of Self in the United States, Italy, and Spain: A Cross-Cultural Study. Family Process, 59(4), 1552-1568. https://doi.org/10.1111/famp.12522
Rodríguez-González, M., Bell, C.A., Pereyra, S.B., Martínez-Díaz, M.P., Schweer-Collins, M. & Bean, R.A. (2023). Differentiation of self and relationship attachment, quality, and stability: A path analysis of dyadic and longitudinal data from Spanish and U.S. couples, PLoS ONE, 17(3), 1-21. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0282482
Ryś, M. (1994). Jakość i trwałość małżeństwa. Propozycja skali. Problemy Rodziny, 34(4), 19-24.
Saltsman, T.L., Seery, M.D., Ward, D.E., Radsvick, T.M., Panlilio, Z.A., Lamarche, V.M. & Kondrak, C.L. (2020). Facing the Facets: No Association Between Dispositional Mindfulness Facets and Positive Momentary Stress Responses During Active Stressors. Personality and Social Psychology Bulletin, 47(7), 1057 – 1070. https://doi.org/10.1177/0146167220956898
Skowron, E.A. & Friedlander, M.L. (1998). The Differentiation of Self Inventory: Development and initial validation. Journal of Counseling Psychology, 45(3), 235-246. https://doi.org/10.1037/0022-0167.45.3.235
Skowron, E.A. & Schmitt, T.A. (2003). Assessing interpersonal fusion: Reliability and validity of a new DSI Fusion with Others subscale. Journal of Marital and Family Therapy, 29(2), 209-222. https://doi.org/10.1111/j.1752-0606.2003.tb01201.x
Spanier, G.B. (1976). Measuring Dyadic Adjustment: New Scales for Assessing the Quality of Marriage and Similar Dyads. Journal of Marriage and Family, 38(1), 15-28. https://doi.org/10.2307/350547
Stapley, L.A. & Murdock, N.L. (2020). Leisure in romantic relationships: An avenue for differentiation of self. Personal Relationships, 27(1), 76-101. https://doi.org/10.1111/pere.12310
Totenhagen, C., Randall, A., Bar-Kalifa, E., Ciftci, O. & Gleason, M. (2022). Daily stress and relationship quality: A two-decade scoping review from an intersectional lens. Journal of Social and Personal Relationships, 40(3), 773-811. https://doi.org/10.1177/02654075221095870
Winter, F., Steffan, A., Warth, M., Ditzen, B. & Aguilar-Raab, C. (2021). Mindfulness-Based Couple Interventions: A Systematic Literature Review. Family Process, 60(3), 694-711. https://doi.org/10.1111/famp.12683
Vich, M., Lukeš, M. & Burian, J. (2020). Out of sight, out of mind? Exploring the long-term effects of Relational Mindfulness Training (RMT). Journal of Contextual Behavioral Science, 16(1), 162-171. https://doi.org/10.1016/j.jcbs.2020.04.001.
Williamson, H., & Schouweiler, M. (2023). Household income differentiates quantity and quality of shared spousal time. Journal of Family Psychology, 37(4), 528 – 537. https://doi.org/10.1037/fam0001078
Weitkamp, K. & Bodenmann, G. (2022). Couples Coping Together: A Scoping Review of the Quantitative and Qualitative Evidence and Conceptual Work Across Three Decades. Frontiers in Psychology, 13(1), 1-15. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.876455.