Słowa kluczowe
dojrzewanie płciowe
cykl miesiączkowy
metody rozpoznawania płodności
Jak cytować
Abstrakt
Podstawą troski o zdrowie (ang. health literacy) jest – obok zdrowego stylu życia i szeroko pojętej profilaktyki – obserwacja sygnałów płynących z własnego ciała. Wiele chorób i stanów zaburzonej homeostazy organizmu powoduje nieprawidłowości w przebiegu cyklu miesiączkowego, a u dziewcząt zaburza przebieg dojrzewania. W samoobserwacji cyklu miesiączkowego szczególnie przydatne są metody rozpoznawania płodności (MRP) w oparciu o śledzenie wybranych biomarkerów, które powinny stać się narzędziem w codziennej pracy lekarza, jak również elementem profilaktyki zaburzeń zdrowia prokreacyjnego. W pracy omówiono podstawy fizjologii dojrzewania płciowego u dziewcząt oraz kształtowania się cykli miesiączkowych w pierwszych latach po menarche, z uwzględnieniem odrębności w stosunku do prawidłowych cykli u kobiet dorosłych oraz indywidualnej zmienności osobniczej dojrzewania osi podwzgórze – przysadka – jajnik u dziewcząt. Przedstawiono także przykładowe karty obserwacji cyklu nastolatek. Opracowane wstępne rekomendacje co do prawidłowości przebiegu cyklu miesiączkowego w oparciu o MRP dają szansę na współpracę lekarza z pacjentką i wykwalifikowanym instruktorem wybranej metody.
Bibliografia
American Academy of Pediatrics, Committee on Adolescence &, American College of Obstetricians and Gynecologists, Committee on Adolescent Health Care (2006). Menstruation in Girls and Adolescents: Using the Menstrual Cycle as A vital Sign, Pediatrics, 118, 5, 2245-2250. https://doi: 10.1542/peds.2006-2481.
ACOG Committee on Adolescent Health Care (2006). ACOG Committee Opinion No. 349: Menstruation in Girls and Adolescents: Using the Menstrual Cycle as a Vital Sign. Obstetrics & Gynecology, 108 (5), 1323-1328. https://doi:10.1097/00006250-200611000-00059.
ACOG Committee Opinion No. 651. American College of Obstetricians and Gynecologists (2016). Menstruation in Girls and Adolescents: Using the Menstrual Cycle as a Vital Sign. Obstetrics & Gynecology, 126 (6), e143-e146. https://doi:10.1097/AOG.0000000000001215.
American Academy of Pediatrics (2016). Menstruation in Girls and Adolescents: Using the Menstrual Cycle as a vital Sign. Statement of Endorsement. Pediatrics, peds. 2015-4480, https://doi.org/10.1542/peds.2015-4480.
Bik, B., Przewoźniak, L. (2005). Historia profesji promotora (edukatora) zdrowia, (w:) Zdrowie i choroba. Perspektywa socjologiczna, W. Piątkowski, W. Brodniak (red.), Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza.
Bordini, B., Rosenfield, R.L. (2011). Normal pubertal development: part II: clinical aspects of puberty. Pediatrics in Review, 32 (7), 281-292. https://doi.org/10.1542/pir.32-7-281 [tłumaczenie polskie: Prawidłowy rozwój płciowy: Część II: kliniczne aspekty pokwitania. Pediatria po Dyplomie, https://podyplomie.pl/pediatria/12226,prawidlowy-rozwoj-plciowy-czesc-ii-kliniczne-aspekty-pokwitania.
Choi, J., Chan, S., Wiebe E. (2010). Natural family planning: physicians' knowledge, attitudes, and practice, Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada, 32 (7):673-678, https://doi.org/10.1016/s1701-2163(16)34571-6. PMID: 20707956.
Cianciara, D. (2006). Ocena struktury oraz użyteczności informacji zawartych w materiałach reklamujących produkty lecznicze dostępne bez recepty z perspektywy nowego zdrowia publicznego [rozprawa habilitacyjna], Warszawa: Państwowy Zakład Higieny.
de Zegher, F., Reinehr, T., Malpique, R., Darendeliler, F., López-Bermejo, A., Ibáñez,
L. (2017). Reduced Prenatal Weight Gain and/or Augmented Postnatal Weight Gain Precedes Polycystic Ovary Syndrome in Adolescent Girls, Obesity (Silver Spring), 25 (9):1486-1489, https://doi:10.1002/oby.21935.
Drosdzol-Cop, A., Gawlik, A. (2018). Wybrane zagadnienia ginekologii dziecięcej
i dziewczęcej, (w:) B. Pyrżak, M. Walczak (red.), Endokrynologia Wieku Rozwojowego, 595-630, Warszawa: PZWL.
Duane, M., Motley, R., White, A. (2015). Fertility Awareness based methods. A medical update, FACTS, Natural Womenhood, https://www.factsaboutfertility.org/wp-content/uploads/2015/05/Medical-Update-about-FABMs-April-2015-1.pdf.
Fijałkowski, W. (2011). Ekologia rodziny, Rubikon: Kraków.
Frelich, J., Irzyniec, T., Lepska, K., Jeż, W. (2019). New insights into clinical features, karyotypes, and age at diagnosis in women with Turner syndrome, Endokrynologia Polska, 70 (4): 342-349, https://doi.org/10.5603/EP.a2019.0016.
Gałczyński, K., Jóźwik, M., Lewkowicz, D., Semczuk-Sikora, A., Semczuk, A. (2019). Ovarian endometrioma – a possible finding in adolescent girls and young women: a mini-review Journal of Ovarian Research, 12, 104, https://doi.org/10.1186/s13048-019-0582-5.
Hilgers, T. (2004). The Medical & Surgical Practice of NaProTECHNOLOGY, Pope Paul VI Institute Press, Omaha, Nebraska, USA.
Hilgers, T. (2010). The NaProTECHNOLOGY Revolution. Unleashing the Power in a Women Cycle, Pope Paul VI Institute, Omaha, Nebraska, USA.
Instytut Naturalnego Planowania Rodziny wg metody Prof. Josefa Rötzera (INER). Projekt: „Aktywne mamy – świadome swojej płodności nastolatki”, https://iner.pl/aktywne-mamy-swiadome-swojej-plodnosci-nastolatki/.
Iwanowicz, E. (2009). „Health literacy” jako jedno ze współczesnych wyzwań zdrowia publicznego, Medycyna Pracy, 60 (5), 427–437.
Karski, J.B. (2003). Praktyka i teoria promocji zdrowia. Wybrane zagadnienia, CeDeWu: Warszawa.
Kosycarz, E., Walendowicz, K. (2018). Świadomość zdrowotna jako kluczowy determinant stanu zdrowia społeczeństwa, Studia i Prace Kolegium Zarzadzania i Finansów, Oficyna Wydawnicza SGH, Zeszyt Naukowy 165, 79-94.
Ostrowska, A. (1999). Styl życia a zdrowie. Z zagadnień promocji zdrowia, Wydawnictwo IFiS PAN: Warszawa.
Manhart, M.D., Duane, M., Linda, A., Sinai, I., Golden-Tevald, J. (2013). Fertility awareness-based methods of family planning: A review of effectiveness for avoiding pregnancy using SORT, Osteopathic Family Physician, 5 (1), 2-8.
Ohme-Petres, S., FEDRA workgroup (2019). Natural Family Planning Teachers Training Course, Manual, Theoretical Basis for all NFP Method, European Institute for Family Life Education ISBN 978-3-948326-00-5.
Rötzer, J. (1978). The sympthotermal method: ten years of change, Linacre Quartely, 358-374.
Smoley, B.A.; Robinson, C.M. (2012). Natural family planning, American Family Physician, 86 (10), 924-928.
Stanford, J.B.; Parnell, T.A.; Boyle, P.C. (2008) Outcomes from treatment of infertility with natural procreative technology in an Irish general practice. Journal of the American Board of Family Medicine, 21 (5), 375-384.
Stanford, J.B., Thurman, P.B., Lemaire, J.C. (1999). Physicians’ knowledge and practices regarding natural family planning, Obstetrics & Gynecology, (5 Pt 1):672-678, https://doi.org/10.1016/s0029-7844(99)00388-9.
Szymaniak, M ., Ślizień-Kuczapska, E. (2016). Metody rozpoznawania płodności jako istotny element promocji zdrowia prokreacyjnego, (w:) Ślizień-Kuczapska, E, Wieczorek,
W (red.) Życie i Płodność - Rocznik, Profilaktyka zaburzeń zdrowia prokreacyjnego wczesne niepowodzenia prokreacji – etiologia, prewencja i postepowanie w ujęciu interdyscyplinarnym, Wydawnictwo Szkoły Wyższej Przymierza Rodzin, 11-28
Tham, E., Schliep, K., Stanford, J. (2012). Natural procreative technology for infertility and recurrent miscarriage: outcomes in a Canadian family practice, Canadian Family Physician, 58 (5), e267-e274
Troszyński, M. (2009). Rozpoznawanie płodności. Materiały edukacyjno-dydaktyczne dla nauczycieli NPR, pracowników służby zdrowia oraz zainteresowanych zdrowiem prokreacyjnym, Poznań, Bonami
Urrutia, R., Polis, C., Jensen, E., Greene, M., Kennedy, E., Stanford, J. (2018) Effectiveness of Fertility Awareness-Based Methods for Pregnancy Prevention: A Systematic Review, Obstetrics & Gynecology, 132 (3), 591-604, https://doi.org/10.1097/AOG.0000000000002784.
Vigil, P. (2016). Ovulation a sign of health, physiology and physiopathology of menstrual cycle. RHRI Reproductive Health Research Institute, Santiago, Chile.
Vigil, P., Blackwell, L.F., Cortés, M.E. (2012). The Importance of Fertility Awareness in the Assessment of a Woman’s Health, a Review, Linacre Quarterly, 79 (4), 426–450.
Vigil, P., Ceric, F., Cortes, M.E., Klaus, H. (2006). Usefulness of monitoring fertility from menarche. Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology, 19, 172-179.
Vigil, P., Río, J.P., Molina, N., Gutiérrezn P., Lyon, K., Bernalm Y., Serrano, F.G. (2019). Ovulation A Sign Of Health™: Understanding Reproductive Health In A New Way, RHRI, https://femmhealth.org/wp-content/uploads/2019/01/White-Paper-Ovulation-a-sign-of-Health-25.01.19-1.pdf.
Vilšinskaitė, D.S., Vaidokaitė, G., Mačys, Ž., Bumbulienė, Ž. (2019) The risk factors of dysmenorrhoea in youn women [Czynniki ryzyka bolesnego miesiączkowania
u dziewcząt], Wiadomości Lekarskie, 72 (6), 1170-1174.
Wendrychowicz, A. (2018). Zaburzenia dojrzewania płciowego (w): B. Pyrżak, M. Walczak (red.), Endokrynologia Wieku Rozwojowego, 535-593, Warszawa: PZWL.
Woynarowska, B. (2008). Edukacja zdrowotna. Podręcznik akademicki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.