Słowa kluczowe
funkcjonowanie poznawcze
starzenie się
Jak cytować
Abstrakt
Jednym z typowych objawów starzenia się organizmu jest spadek poziomu funkcjonowania w wybranych obszarach poznawczych. Znacząca liczba doniesień wskazuje, że aktywność fizyczna podejmowana w kolejnych latach życia może sprzyjać podtrzymaniu kondycji poznawczej w okresie późnej dorosłości i starości. Cel: Podjęto badania mające na celu określenie, czy nasilenie deklarowanej aktywności fizycznej podejmowanej na przestrzeni życia może determinować sprawność poznawczą w wybranych jej obszarach u osób dorosłych. Materiał i metody: Materiał gromadzono od 2019 roku. Do badań zapraszano osoby w wieku 40+. Zrealizowano trzy niezależne badania w odrębnych grupach osób (grupa 1: N = 120; grupa 2: N = 90; grupa 3: N = 60). Łącznie w badaniach wzięło udział 270 osób. Do oceny nasilenia aktywności fizycznej wykorzystano autorski kwestionariusz; do oceny funkcji poznawczych i emocjonalnych: test MoCA, podtesty WAIS-R PL, testy fluencji słownej, BDI-II oraz DEX-S. W grupie 3 wykorzystano także Test Łączenia Punktów. Wyniki: Analizy regresji liniowej wykazały znaczące podobieństwa w grupach. Wyższy wiek wiązał się z obniżeniem sprawności poznawczych, natomiast wyższe nasilenie aktywności fizycznej raportowanej przez badanych determinowało lepszą sprawność wybranych kompetencji poznawczych. Aktywność fizyczna była głównym determinantem sprawności poznawczej dla osób najmłodszych spośród badanych, będących w wieku pomiędzy 45. a 60. rokiem życia. Wnioski: Starszy wiek sprzyja osłabieniu kondycji poznawczej. Wyższe nasilenie raportowanej aktywności fizycznej podejmowanej w trakcie życia pozytywnie kształtuje sprawność poznawczą na kolejnych etapach życia. Aktywność fizyczna może pełnić funkcję kompensacyjną i wspomagać kompetencje poznawcze u osób starszych, szczególnie w przypadku działań angażujących funkcje wykonawcze. Związek aktywności ruchowej i sprawności kognitywnych kształtuje się jednak w zróżnicowany sposób w zależności od wieku badanych. Im osoba jest starsza, tym istotniejszy dla poziomu funkcjonowania poznawczego staje się czynnik wieku, a obserwowany wpływ aktywności fizycznej maleje.
Bibliografia
Andrews, F.M., & Herzog, A.R. (1986). The quality of survey data as related to age of respondent. Journal of the American Statistical Association, 81(394), 403–410. https://doi.org/10.2307/2289229
Aunger, J, & Wagnild, J. (2020). Objective and subjective measurement of sedentary behavior in human adults: A toolkit. American Journal of Human Biology, e23546. https://doi.org/10.1002/ajhb.23546
Barnes, D.E., Yaffe, K., Satariano, W.A., & Tager, I.B. (2003). A longitudinal study of cardiorespiratory fitness and cognitive function in healthy older adults. Journal of the American Geriatrics Society, 51(4), 459-465. https://doi.org/10.1046/j.1532-5415.2003.51153.x
Barnes, J.N. (2015). Exercise, cognitive function, and aging.Advances in Physiology Education, 39(2), 55–62. https://doi.org/10.1152/advan.00101.2014
Bergier, B., Gawlik, K., Baj-Korpak,1., Stępień, E., Pocztarska-Głos, A., Sidor, M., & Szepeluk, A. (2020). Subjective and objective assessments of physical activity in employed women aged 50 to 64 years. Central European Journal of Sport Sciences and Medicine, 31(3), 5–16. https://doi.org/10.18276/cej.2020.3-01
Bidzan-Bluma, I., & Lipowska, M. (2018). Physical activity and cognitive functioning of children: a systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 15(4), 800. https://doi.org/10.3390/ijerph15040800
Bielak, A.A.M. (2010). How can we not ‘lose it’ if we still don’t understand how to ‘use it’? Unanswered questions about the influence of activity participation on cognitive performance in older age–a mini-review. Gerontology, 56(5), 507-519. https://doi.org/10.1159/000264918
Blondell, S.J., Hammersley-Mather, R. & Veerman, J.L. (2014). Does physical activity prevent cognitive decline and dementia?: A systematic review and meta-analysis of longitudinal studies. BMC Public Health, 14, 510. https://doi.org/10.1186/1471-2458-14-510
Booth, M.L. (2000). Assessment of physical activity: an international perspective. Research Quarterly for Exercise and Sport, 71(2), 114-120. https://doi.org/10.1080/02701367.2000.11082794
Boraxbekk, C., Salami, A., Wåhlin, A., & Nyberg, L. (2016). Physical activity over a decade modifies age-related decline in perfusion, gray matter volume, and functional connectivity of the posterior default-mode network-a multimodal approach. Neuroimage, 131, 133–141. https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2015.12.010
Brzeziński, J., Gaul, M., Hornowska, E., Jaworowska, A., Machowski, A., & Zakrzewska, M. (2004). Skala Inteligencji D. Wechslera dla Dorosłych. Wersja Zrewidowana–Renormalizacja. WAIS-R (PL). Podręcznik. [D. Wechsler’s Intelligence Scale for Adults. Revised Version–Renormalization. WAIS-R (PL)]. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Bull, F., Maslin, T., Armstrong, T. (2009). Global Physical Activity Questionnaire (GPAQ): nine country reliability and validity study. Journal of Physical Activity and Health, 6, 790-804. https://doi.org/10.1123/jpah.6.6.790
Busse, A., Gil, G., Santarém, J., & Filho, W. (2009). Physical activity and cognition in the elderly. A review. Dementia & Neuropsychologia, 3(3), 204-208. https://doi.org/10.1590/S1980-57642009DN30300005
Castells-Sánchez, A., Roig-Coll, F., Dacosta-Aguayo, R., Lamonja-Vicente, N., Sawicka, A., Torán-Monserrat, P., Pera, G., Montero-Alía, P., Heras-Tebar, A., Domènech, S., Via, M., Erickson, K., & Mataró, M. (2021). Exercise and fitness neuroprotective effects: molecular, brain volume and psychological correlates and their mediating role in healthy late-middle-aged women and men. Frontiers in Aging Neuroscience, 13, 80. https://doi.org/10.3389/fnagi.2021.615247
Cheng, S.T. (2016). Cognitive reserve and the prevention of dementia: the role of physical and cognitive activities. Currents in Psychiatry Report, 18, 85. https://doi.org/10.1007/s11920-016-0721-2
Colcombe, S., & Kramer, A.F. (2003). Fitness effects on the cognitive function of older adults: a meta-analytic study. Psychological Sciences, 14(2), 125-130. https://doi.org/10.1111/1467-9280.t01-1-01430
Dik, M., Deeg, D.J., Visser, M., & Jonker, C. (2003). Early life physical activity and cognition at old age. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 25(5), 643-653. https://doi.org/10.1076/jcen.25.5.643.14583
Erickson, K., Gildengers, A., & Butters, M. (2013). Physical activity and brain plasticity in late adulthood. Dialogues in Clinical Neuroscience, 15, 99-108. https://doi.org/10.31887/DCNS.2013.15.1/kerickson
Finger, J.D., Gisle, L., Mimilidis, H., Santos-Hoevener, C., Kruusmaa, E.K., Matsi, A., Oja, L., Balarajan, M., Gray, M., Kratz, A.L., & Lange, C. (2015). How well do physical activity questions perform? A European cognitive testing study. Archives of Public Health; 73, 57. https://doi.org/10.1186/s13690-015-0109-5
de Greeff, J.W., Bosker, R.J., Oosterlaan, J., Visscher, C., & Hartman, E. (2018). Effects of physical activity on executive functions, attention and academic performance in preadolescent children: a meta-analysis. Journal of Science and Medicine in Sport, 21(5), 501-507. https://doi.org/10.1016/j.jsams.2017.09.595
Green, Ch., Lee, H., & Thuret, S. (2019). In the Long Run: physical activity in early life and cognitive aging. Frontiers in Neuroscience, https://doi.org/10.3389/fnins.2019.00884
Guure, C.B., Ibrahim, N.A., Adam, M.B., & Said, S.M. (2017). Impact of physical activity on cognitive decline, dementia, and its subtypes: meta-analysis of prospective studies. BioMed Research International, 1-13. https://doi.org/10.1155/2017/9016924
Hamer, M., & Chida, Y. (2009). Physical activity and risk of neurodegenerative disease: A systematic review of prospective evidence. Psychological Medicine, 39, 3–11. https://doi.org/10.1017/S0033291708003681
Hillman, C.H., Motl, R.W., Pontifex, M.B., Posthuma, D., Stubbe, J.H., Boomsma, D.I.,& de Geus, E.J.C. (2006). Physical activity and cognitive function in a cross-section of younger and older community-dwelling individuals. Health Psychology, 25(6), 678-687. https://doi.org/10.1037/0278-6133.25.6.678
Hoang, T.D., Reis, J., Zhu, N., Jacobs, D.R. Jr, Launer, L.J., Whitmer, R.A., Sidney, S., & Yaffe, K. (2016). Effect of early adult patterns of physical activity and television viewing on midlife cognitive function. JAMA Psychiatry, 73(1), 73-79. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2015.2468
Ingold, M., Tulliani, N., Chan, Ch., & Liu, K. (2020). Cognitive function of older adults engaging in physical activity. BMC Geriatrics, 20, 229. https://doi.org/10.1186/s12877-020-01620-w
Innerd, P., Catt, M., Collerton, J., Davies, K., Trenell, M., Kirkwood, T., & Jagger, C. (2015). A comparison of subjective and objective measure of physical activity from the Newcastle 85+ study. Age and Ageing, 44, 691-694. https://doi.org/10.1093/ageing/afv062
Klimova, B., & Dostalova, R. (2020). The impact of physical activities on cognitive performance among healthy older individuals. Brain Sciences, 10, 377. https://doi.org/10.3390/brainsci10060377
Knäuper, B., Belli, R.F., Hill, D.H., & Herzog, A.R. (1997). Question difficulty and respondents’ cognitive ability: the impact on data quality. Journal of Official Statistics, 13(2), 181–199.
Krivanek, T., Gale, S., McFeeley, B., Nicastri, C., & Daffner, K. (2021). Promoting successful cognitive aging: a ten-year update. Journal of Alzheimer’s Disease, 81, 871–920. https://doi.org/10.3233/JAD-201462
Lezak, M., Howieson, D., Bigler, E., & Tranel, D. (2012). Neuropsychological Assessment. 5ed. Oxford: Oxford University Press.
Łojek, E., & Stańczak, J. (2019). BDI-II – Inwentarz Depresji Becka – wydanie drugie [BDI-II–Beck Depression Inventory]. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Middleton, L.E., Barnes, D.E., Lui, L.Y., & Yaffe, K. (2010). Physical activity over the life course and its association with cognitive performance and impairment in old age. Journal of American Geriatrics Society, 58(7), 1322-1326. https://doi.org/10.1111/j.1532-5415.2010.02903.x
Nasreddine, Z.S., Phillips, N.A., Bédirian, V., Charbonneau, S., Whitehead, V., Collin, I., Cummings, J.L., & Chertkow, H. (2005). The Montreal Cognitive Assessment, MoCA: a brief screening tool for mild cognitive impairment. Journal of American Geriatrics Society, 53(4), 695-699. https://doi.org/10.1111/j.1532-5415.2005.53221.x
Notthoff, N., Reisch, P., & Gerstorf, D. (2017). Individual Characteristics and Physical Activity in Older Adults: A Systematic Review. Gerontology, 63, 443–459. https://doi.org/10.1159/000475558
Oschwald, J., Guye, S., Liem, F., Rast, Ph., Willis, S., Röcke, Ch., Jäncke, L., Martin, M., & Mérillat, S. (2020). Brain structure and cognitive ability in healthy aging: a review on longitudinal correlated change. Reviews in the Neurosciences, 31(1), 1–57. https://doi.org/10.1515/revneuro-2018-0096
Panza, G.A., Taylor, B.A., Thompson, P.D., White, C.M., & Pescatello, L.S. (2019). Physical activity intensity and subjective well-being in healthy adults. Journal of Health Psychology, 24(9), 1257-1267. https://doi.org/10.1177/1359105317691589
Pniewska, J., Jaracz, K., Górna, K., Czajkowska, A., Liczbińska, G., Łojko, D., Pałys, W., & Suwalska, A. (2012). Styl życia a funkcjonowanie poznawcze osób starszych. Doniesienia wstępne [Lifestyle and cognitive functioning of the elderly. Preliminary reports]. Nowiny Lekarskie, 81(1), 10-15.
Ransdell, L.B., Vener, J.M., & Sell, K. (2004). International perspectives: the influence of gender on lifetime physical activity participation. Journal of the Royal Society for the Promotion of Health, 124(1),12-14. https://doi.org/10.1177/146642400312400105
Reas, E.T., Laughlin, G.A., Bergstrom, J., Kritz-Silverstein, D., Richard, E.L., Barrett-Connor, E., & McEvoy, L.K. (2019). Lifetime physical activity and late-life cognitive function: the Rancho Bernardo study. Age and ageing, 48(2), 241–246. https://doi.org/10.1093/ageing/afy188
Richards, M., Hardy, R., & Wadsworth, M.E. (2003). Does active leisure protect cognition? Evidence from a national birth cohort. Social Science & Medicine, 56(4), 785-792. https://doi.org/10.1016/s0277-9536(02)00075-8
Rovio, S., Kåreholt, I., Helkala, E.L., Viitanen, M., Winblad, B., Tuomilehto, J,. Soininen, H., Nissinen, A., & Kivipelto, M. (2005). Leisure-time physical activity at midlife and the risk of dementia and Alzheimer’s disease. Lancet Neurology, 4(11), 705-711. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(05)70198-8
Schulze, C., Demetriou, Y., Emmerling, S., Schlund, A., Phillips, S., Puil, L., Coen, S., & Reimers, A. (2020). A sex/gender perspective on interventions to promote children’s and adolescents’ overall physical activity: results from genEffects systematic review. BMC Pediatrics, 20, 473. https://doi.org/10.1186/s12887-020-02370-9
Shaw, B.A., & Spokane, L.S. (2008). Examining the association between education level and physical activity changes during early old age. Journal of Aging and Health, 20(7), 767–787. https://doi.org/10.1177/0898264308321081
Singh, A.S., Saliasi, E., van den Berg, V., Uijtdewilligen, L., de Groot, R.H., Jolles, J., Andersen, L.B., Bailey, R., Chang, Y.K., Diamond, A., Ericsson, I., Etnier, J.L., Fedewa, A.L., Hillman, C.H., McMorris, T., Pesce, C., Pühse, U., Tomporowski, P.D., & Chinapaw, M.J. (2019). Effects of physical activity interventions on cognitive and academic performance in children and adolescents: a novel combination of a systematic review and recommendations from an expert panel. British Journal of Sports and Medicine, 53(10), 640-647. https://doi.org/10.1136/bjsports-2017-098136
Sofi, F., Valecchi, D., Bacci, D., Abbate, R., Gensini, G.F., Casini, A., & Macchi, C. (2011). Physical activity and risk of cognitive decline: A meta-analysis of prospective studies. Journal of Internal Medicine, 269(1), 107-117. https://doi.org/10.1111/j.1365-2796.2010.02281.x
Spartano, N.L., Demissie, S., Himali, J.J., Dukes, K.A., Murabito, J.M., Vasan, R.S., Beiser, A.S., & Seshadri, S. (2019). Accelerometer-determined physical activity and cognitive function in middle-aged and older adults from two generations of the Framingham Heart Study. Alzheimer’s & Dementia, 5, 618-626. https://doi.org/10.1016/j.trci.2019.08.007
Stern, Y., Arenaza-Urquijo, E.M., Bartres-Faz, D., Belleville, S., ´Cantilon, M, Chetelat, G., Ewers, M., Franzmeier, N., Kempermann, G., Kremen, W.S., Okonkwo, O., Scarmeas, N., Soldan, A, Udeh-Momoh, C., Valenzuela, M., Vemuri, P., & Vuoksimaa, E. (2020). Whitepaper: Defining and investigating cognitive reserve, brain reserve, and brain maintenance. Alzheimer’s and Dementia, 16, 1305-1311. https://doi.org/10.1016/j.jalz.2018.07.219
Szepietowska, E.M., & Gawda, B. (2011). Ścieżkami fluencji słownej [Paths of verbal fluency]. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Wasilewska, M. (2017). In search of the assessment of the physical activity level of the youth with the use of the IPAQ. Health Problems of Civilisation, 11, 15-22, https://doi.org/10.5114/hpc.2017.65524
Wilson, B.A., Alderman, N., Burgess, P.W., Emslie, H., & Evans, J.J. (1996). Behavioural assessment of the dysexecutive syndrome (BADS). London: Thames Valley Test Company.
Yaffe, K., Barnes, D., Nevitt, M., Lui, L.Y., & Covinsky, K. (2001). A prospective study of physical activity and cognitive decline in elderly women: women who walk. Archives of Internal Medicine, 161(14), 1703-1708. https://doi.org/10.1001/archinte.161.14.1703
Zhu, N., Jacobs, D.R., Jr, Schreiner, P.J., Yaffe, K., Bryan, N., Launer, L.J., Whitmer, R.A., Sidney, S., Demerath, E., Thomas, W., Bouchard, C., He, K., Reis, J., & Sternfeld, B. (2014). Cardiorespiratory fitness and cognitive function in middle age: the CARDIA study. Neurology, 82(15), 1339–1346. https://doi.org/10.1212/WNL.0000000000000310
Zhu, L., Li, L., Wang, L., Jin, X., & Zhang, H. (2020). Physical activity for executive function and activities of daily living in ad patients: a systematic review and meta-analysis. Frontiers in Psychology, 11, 560461. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.560461