Słowa kluczowe
motywacja do posiadania dziecka
teoria autodeterminacji
stresory rodzinne
matki
Jak cytować
Abstrakt
Wstęp: Matki różnią się znacznie pod względem przystosowania psychologicznego do roli rodzicielskiej, przy czym niektóre są bardziej zestresowane niż inne. Niniejsze badanie miało na celu określenie roli stresorów rodzinnych związanych z relacją z dziećmi i z małżonkiem oraz motywacji do posiadania dziecka w przewidywaniu stresu rodzicielskiego matek. Projekt opiera się na teorii stresu rodzicielskiego oraz teorii autodeterminacji (self-determination theory, SDT). Zbadaliśmy, czy motywacja do posiadania dziecka odgrywa rolę pośredniczącą w związku stresorów rodzinnych ze stresem rodzicielskim matek. Metoda: Stres rodzicielski zbadano za pomocą Skali Stresu Rodzicielskiego (Parental Stress Scale, PSS; Berry, Jones, 1995). Motywację do posiadania dziecka zmierzono za pomocą Kwestionariusza Motywacji do Posiadania Dziecka (Motivation to Have a Child Scale, MCS; Brenning, Soenens, Vansteenkiste, 2015). Nasilenie trudnych doświadczeń w relacji z dzieckiem i z małżonkiem (stresorów rodzinnych) oceniono za pomocą Skali Stresorów Rodzinnych. W badaniu wzięło udział 99 matek pozostających w związku i posiadających na wychowaniu co najmniej jedno dziecko w wieku do 7 lat. W rodzinach badanych matek znajdowało się od jednego do siedmiorga dzieci. Analizy statystyczne przeprowadzono za pomocą modelowania równań strukturalnych (structural equation modeling, SEM). Wyniki: Stwierdzono, że sytuacje trudne w relacjach z dziećmi i małżonkiem zwiększają stres rodzicielski matek. Motywacja wewnętrzna i amotywacja pośredniczą w efekcie, jaki sytuacje trudne w relacjach rodzinnych wywierają na stres rodzicielski. Sytuacje trudne w relacjach rodzinnych wiążą się ujemnie z motywacją wewnętrzną a dodatnio z amotywacją. Motywacja wewnętrzna do posiadania dziecka wiąże się negatywnie ze stresem rodzicielskim, natomiast amotywacja wiąże się ze stresem rodzicielskim pozytywnie. Nie stwierdzono związku motywacji zewnętrznej, identyfikowanej i introjektowanej ani ze stresem rodzicielskim, ani z sytuacjami trudnymi w relacjach rodzinnych (stresorami rodzinnymi). Wnioski: W konfrontacji ze stresorami, motywacja wewnętrzna do posiadania dziecka pełni rolę ochronną przed doświadczaniem stresu rodzicielskiego przez matki, amotywacja natomiast stres ten nasila. Omówiono implikacje wyników dla przyszłych badań i interwencji klinicznych.
Bibliografia
Arbuckle, J.L. (2019). IBM SPSS AMOS 26 User’s Guide. Amos Development Corporation. (from:) https: //www.ibm.com/docs/en/SSLVMB_26.0.0/pdf/amos/IBM_SPSS_Amos_User_Guide.pdf (access: 12.05.2023).
Baldoni, F., Giannotti, M., Casu, G., Luperini, V., Spelzini, F. (2020). A dyadic study on perceived stress and couple adjustment during pregnancy: The mediating role of depressive symptoms. Journal of Family Issues, 41(11), 1935–1955. https://doi.org/10.1177/0192513X20934834
Berry, J.O., Jones, W.H. (1995). The Pranetal Stress Scale: Initial psychometric evidence. Journal of Social and Personal Relationship, 12(3), 463-472. https://doi.org/10.1177/0265407595123009
Brenning, K., Soenens, B., Mabbe, E., Vansteenkiste, M. (2019). Ups and downs in the joy of motherhood: Maternal well-being as a function of psychological needs, personality, and infant temperament. Journal of Happiness Studies: An Interdisciplinary Forum on Subjective Well-Being, 20(1), 229–250. https://doi.org/10.1007/s10902-017-9936-0
Brenning, K., Soenens, B., Vansteenkiste, M. (2015). What’s your motivation to be pregnant?: Relations between motives for parenthood and women’s prenatal functioning. Journal of Family Psychology, 29(5), 755–765. https://doi.org/10.1037/fam0000110
Brown, S.M., Doom, J.R., Lechuga-Peña, S., Watamura, S.E., Koppels, T. (2020). Stress and Parenting during the Global COVID-19 Pandemic. Child Abuse and Neglect, 110(2). https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2020.104699
Brzeziński, J. (2019). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Chung, G., Lanier, P., Wong, P.Y.J. (2020). Mediating effects of parental stress on harsh parenting and parent-child relationship during coronavirus (COVID-19) pandemic in Singapore. Journal of family violence, 37(5), 801-812. http s://doi.org/10.1007/s10896-020-00200-1
Cowan, C., Cowan, P. (2000). When partners become parents: The big life change for couples. Mahwah, NJ: Erlbaum.
Crnic, K.A., Gaze, C., Hoffman, C. (2005). Cumulative parenting stress across the preschool period: Relations to maternal parenting and child behaviour at age 5. Infant and Child Development, 14(2), 117–132. https://doi.org/10.1002/icd.384
Deater-Deckard, K. (2014). Parenting Stress: Current Perspectives in Psychology, New Haven: Yale University Press.
Garthus-Niegel, S., Horsch, A., Handtke, E., von Soest, T., Ayers, S., Weidner, K., Eberhard-Gran, M. (2018). The Impact of Postpartum Posttraumatic Stress and Depression Symptoms on Couples’ Relationship Satisfaction: A Population-Based Prospective Study. Frontiers in psychology, 9, 1728. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01728
Gillison, F.B., Rouse, P., Standage, M., Sebire, S.J., Ryan, R.M. (2019). A meta-analysis of techniques to promote motivation for health behaviour change from a self-determination theory perspective. Health Psychology Review, 13(1), 110–130. https://doi.org/10.1080/17437199.2018.1534071
Gugliandolo, M.C., Cuzzocrea, F., Costa, S., Soenens, B., Liga, F. (2021). Social support and motivation for parenthood as resources against prenatal parental distress. Social Development, 30(4), 1131–1151. https://doi.org/10.1111/sode.12521
Holly, L.E., Fenley, A.R., Kritikos, T.K., Merson, R.A., Abidin, R.R., & Langer, D.A. (2019). Evidence-Base Update for Parenting Stress Measures in Clinical Samples, Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 48(5), 685-705.
Jazłowska, A., Przybyła-Basista, H. (2019). Doświadczanie stresu i odnajdywanie pozytywnych aspektów rodzicielstwa w kontekście wychowywania dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka. 18 (2), 76-105.
Lachowska, B. (2021). The threat of coronavirus perceived by the mother and her experiences related to the pandemic versus her relationship with the child. Quarterly Journal Fides et Ratio, 3(47), 476-492. https://doi.org/10.34766/fetr.v47i3.919
Louie, A.D., Cromer, L.D., Berry, J.O. (2017). Assessing parenting stress: Review of the use and interpretation of the Parental Stress Scale. The Family Journal, 25(4), 359–367. https://doi.org/10.1177/106648071773134
Li, S., Xu, Q., Xie, J., Wang, L., Li, H., Ma, L., Xia, R. (2022). Associations of parenting daily hassles with parents’ mental health during the COVID-19 school closure. Social Science & Medicine, 311, 115301. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2022.115301
McGoron, L., Riley, M.R., Scaramella, L.V. (2020). Cumulative socio-contextual risk and child abuse potential in parents of young children: Can social support buffer the impact?. Child and Family Social Work, 25(4), 865-874. https://doi.org/10.1111/cfs.12771
Matuszczak-Świgoń, J., Bakiera, L., (2023). Psychometric Properties of the Polish Version of the Parental Stress Scale. Annals of Psychology, 26(1), 23–46. https://doi.org/10.18290/rpsych2023.0002
Nachoum, R., Kanat-Maymon, Y. (2018). Spouses’ prenatal autonomous motivation to have a child and postpartum depression symptoms. Journal of Clinical Psychology, 74(10), 1808–1819. https://doi.org/10.1002/jclp.22630
Nachoum, R., Moed, A., Madjar, N., Kanat-Maymon, Y. (2021). Prenatal childbearing motivations, parenting styles, and child adjustment: A longitudinal study. Journal of Family Psychology, 35(6), 715–724. https://doi.org/10.1037/fam0000826
Nachoum, R., Moed, A., Madjar, N., Kanat-Maymon, Y. (2023). Parents’ childbearing motivations, parenting, and child adjustment: From pregnancy to 20-months postpartum. Journal of Marriage and Family, 85(4). https://doi.org/10.1111/jomf.12917
Nelson, S.K., Kushlev, K., Lyubomirsky, S. (2014). The pains and pleasures of parenting: When, why, and how is parenthood associated with more or less well-being. Psychological Bulletin, 140(3), 846-895. https://doi.org/10.1037/a0035444
Nielsen, T., Pontoppidan, M., Rayce, S.B. (2020). The Parental Stress Scale revisited: Rasch-based construct validity for Danish parents of children 2–18 years old with and without behavioral problems. Health Qual Life Outcomes, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12955-020-01495-w
Ntoumanis, N., Ng, J.Y.Y., Prestwich, A., Quested, E., Hancox, J.E., Thøgersen-Ntoumani, C., Deci, E.L., Ryan, R.M., Lonsdale, C., Williams, G.C. (2021). A meta-analysis of self-determination theory-informed intervention studies in the health domain: Effects on motivation, health behavior, physical, and psychological health. Health Psychology Review, 15(2), 214–244. https://doi.org/10.1080/17437199.2020.1718529
Pągowska, M. (2014). Indywidualny dramat trudnego rodzicielstwa: Przebieg, objawy i radzenie sobie z wypalaniem sił u rodziców dzieci z autyzmem. Człowiek-Niepełnosprawność-Społeczeństwo, 2(24), 47-59. http://doi.org/10.5604/17345537.1126282
Piotrowski, K., Bojanowska, A., Szczygieł, D., Mikolajczak, M., Roskam, I. (2023). Parental burnout at different stages of parenthood: Links with temperament, Big Five traits, and parental identity. Frontiers in Psychology, 14, 1087977. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1087977
Pisula, E., Barańczuk, U. (2020). Psychometric Properties of a Polish Version of the Parental Stress Index III (PSI III). Journal of Developmental and Physical Disabilities, 32, 455–475.
Qian, G., Mei, J., Tian, L., & Dou, G. (2021). Assessing Mothers’ Parenting Stress: Differences Between One- and Two-Child Families in China. Frontiers in Psychology, 11, 609715. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.609715
Rayce, S.B., Pontoppidan, M., Nielsen, T. (2020). Concordance within parent couples’ perception of parental stress symptoms among parents to 1-18-year-olds with physical or mental health problems. Plos One, 15(12). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0244212
Ryan, R.M., Deci, E.L. (2000). Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being. The American Psychologist, 55, 68-78. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68
Ryan, R.M., Deci, E.L. (2017). Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. New York: Guilford Publishing.
Ryan, R.M., Deci, E.L. (2019). Brick by brick: The origins, development, and future of self-determination theory. (In:) A.J. Elliot (red.), Advances in Motivation Science: Volume 6, (111–156). Elsevier Academic Press. https://doi.org/10.1016/bs.adms.2019.01.001
Ryan, R.M., Ryan, W.S., Di Domenico, S.I., Deci, E.L. (2019). The nature and the conditions of human autonomy and flourishing: Self-determination theory and basic psychological needs. (In:) R.M. Ryan (red.), The Oxford handbook of human motivation, 2nd ed., (89–110). New York: Oxford University Press.
Szymańska, A., Aranowska, E. (2019). The child’s „difficult” temperament and its relation with parental stress in groups of parents bringing up boys and girls. Psychiatria Polska, 53(2), 399-417. https://doi.org/10.12740/PP/94381
Taraban, L., Shaw, D.S. (2018). Parenting in context: Revisiting Belsky’s classic process of parenting model in early childhood. Developmental Review, 48, 55–81. https://doi.org/10.1016/j.dr.2018.03.006
Van Der Kaap-Deeder, J., Soenens, B., Mabbe, E., Dieleman, L., Mouratidis, A., Campbell, R., Vansteenkiste, M. (2019). From daily need experiences to autonomy-supportive and psychologically controlling parenting via psychological availability and stress. Parenting: Science and Practice, 19(3), 177–202. https://doi.org/10.1080/15295192.2019.1615791
Vansteenkiste, M., Aelterman, A., De Muynck, G.J., Haerens, L., Patall, E., Reeve, J. (2018). Fostering personal meaning and self-relevance: A self-determination theory perspective on internalization. Journal of Experimental Education, 86(1), 30–49. https://psycnet.apa.org/doi/10.1080/00220973.2017.1381067
Więsyk, S., Lachowska, B. (2020). Współpraca rodzicielska: Komunikacja pomiędzy rodzicami. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 2(42), 114-123. https://doi.org/10.34766/fetr.v42i2.246
Woolf, B., Sallis, H.M., Munafò, M.R. (2023). Exploring the lifetime effect of children on wellbeing using two-sample mendelian randomisation. Genes, 14(3), 716. https://doi.org/10.3390/genes14030716
Xia, Y., Yang, Y. (2019). RMSEA, CFI, and TLI in structural equation modeling with ordered categorical data: The story they tell depends on the estimation methods. Behavior Research Methods, 51, 409–428. https://doi.org/10.3758/s13428-018-1055-2