Słowa kluczowe
autyzm
long COVID
post COVID
Jak cytować
Abstrakt
Wstęp: Choroba COVID-19 może nieść za sobą długotrwałe konsekwencje, określane mianem long COVID. Dotyczą one objawów (najczęściej neurologicznych i neuropsychiatrycznych) utrzymujących się ≥12 tygodni bez innej diagnozy i przewidywalnego czasu ustąpienia. Stają się one problemem diagnostycznym i terapeutycznym u pacjentów, u których wcześniej obserwowane były zaburzenia behawioralnie np. u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Większość opublikowanych badań na temat long COVID dotyczy głównie dorosłych, a informacje na temat populacji dzieci są ograniczone. W dostępnej literaturze nie znajduje się też wielu informacji na temat long COVID u osób ze spektrum autyzmu. Głównym celem niniejszego przeglądu narracyjnego jest przedstawienie problemu long COVID u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Metoda: Na podstawie przeglądu aktualnego piśmiennictwa opartego o paradygmat EBM (Evidence-Based Medicine) przedstawiony został problem long COVID w zaburzeniach ze spektrum autyzmu. W trakcie zbierania danych wykorzystywano wyszukiwarkę PubMed, obsługującą bazę MEDLINE oraz wyszukiwarkę Google Scholar. Kryterium, które zastosowano przy wyszukiwaniu artykułów to prace opublikowane od 2021 roku dostępne w języku polskim lub angielskim. Wyniki: Pandemia spowodowała pogłębienie zaburzeń behawioralnych związanych ze spektrum autyzmu. Występowanie COVID-19 oraz późniejszych objawów związanych long COVID było i jest częstsze u osób z ASD. Wnioski: COVID-19 ma znaczący wpływ na objawy neuropsychiatryczne u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Obserwuje się znaczne trudności w leczeniu long COVID u pacjentów z ASD. Istnieje potrzeba zwiększania świadomości rodziców, pracowników służby zdrowia, a także naukowców na temat skutków wynikających z zakażenia SARS-CoV-2 w populacji osób ze spektrum autyzmu. Jest to niezbędne, by zrozumieć następstwa choroby, przyspieszyć diagnostykę i zapewnić właściwą pomoc specjalistyczną.
Bibliografia
Ablin, J.N., Zohar, A.H., Zaraya-Blum. R., Buskila, D. (2016). Distinctive personality profiles of fibromyalgia and chronic fatigue syndrome patients. PeerJ, 4:e2421. https://doi.org/10.7717/peerj.2421
Aiyegbusi, O.L., Hughes, S.E., Turner, G., Rivera, S.C., McMullan, C., Chandan, J.S., Haroon, S., Price, G., Davies, E.H., Nirantharakumar, K., Sapey, E., Calvert, M.J. (2021). Symptoms, complications and management of long COVID: a review. Journal of the Royal Society of Medicine, 114(9), 428-442. https://doi.org/10.1177/01410768211032850
Aslan Genç, H., Doenyas, C., Aksu, Y., Musaoğlu, M.N., Uzunay, S., Mutluer, T. (2023). Long-term Behavioral Consequences of the COVID-19 Pandemic for Autistic Individuals and Their Mothers. Journal of Autism and Developmental Disorders, 4, 1-13. https://doi.org/10.1007/s10803-018-3605-y
Astin, R., Banerjee, A., Baker, M.R., Dani, M., Ford, E., Hull, J.H., Lim, P.B., McNarry, M., Morten, K., O’Sullivan, O., Pretorius, E., Raman, B., Soteropoulos, D.S., Taquet, M., Hall, C.N. (2023). Long COVID: mechanisms, risk factors and recovery. Experimental Physiology, 108(1), 12-27. https://doi.org/10.1113/EP090802
Ceban, F., Ling, S., Lui, L.M.W., Lee, Y., Gill, H., Teopiz, K.M., Rodrigues, N.B., Subramaniapillai, M., Vincenzo, J.D.D., Cao, B., Lin, K., Mansur, R.B., Ho, R.C., Rosenblat, J.D., Miskowiak, K.W., Vinberg, M., Maletic, V., McIntyre, R.S. (2022). Fatigue and cognitive impairment in post-COVID-19 Syndrome: A systematic review and meta-analysis. Brain, Behavior, and Immunity, 101, 93-135. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2021.12.020
Colizzi, M., Sironi, E., Antonini, F., Ciceri, M.L., Bovo, C., Zoccante, L. (2020). Psychosocial and behavioral impact of COVID-19 in autism spectrum disorder: An online parent survey. Brain Sciences, 3, 10(6), 341. https://doi.org/10.3390/brainsci10060341
Grant, S., Norton, S., Weiland, R.F., Scheeren, A.M., Begeer, S., Hoekstra, R.A. (2022) Autism and chronic ill health: an observational study of symptoms and diagnoses of central sensitivity syndromes in autistic adults. Molecular Autism, 13(1),7. https://doi.org/10.1186/s13229-022-00486-6.
Helms, J., Kremer, S., Merdji, H., Clere-Jehl, R., Schenck, M., Kummerlen, C., Collange, O., Boulay, C., Fafi-Kremer, S., Ohana, M., Anheim, M., Meziani, F. (2020). Neurologic features in severe SARS-CoV-2 infection. The New England Journal of Medicine, 382, 2268-2270. https://doi.org/10.1056/NEJMc2008597
Jyonouchi, H., Geng, L., Rose, S., Bennuri, S.C., Frye, R.E. (2019). Variations in mitochondrial respiration differ in IL-1ß/IL-10 ratio based subgroups in autism spectrum disorders. Frontiers in Psychiatry, 10. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2019.00071
Jyonouchi, H., Geng, L., Rossignol, D.A., Frye, R.E. (2022). Long COVID Syndrome Presenting as Neuropsychiatric Exacerbations in Autism Spectrum Disorder: Insights for Treatment. Journal of Personalized Medicine, 12, 1815. https://doi.org/10.3390/jpm12111815
Karpur, A., Lello, A., Frazier, T., Dixon, P.J., Shih, A.J. (2018). Health disparities among children with autism spectrum disorders: Analysis of the National Survey of Children’s Health 2016. Journal of Autism and Developmental Disorders, 49(4), 1652-1664. https://doi.org/10.1007/s10803-018-3862-9
Karpur, A., Vasudevan, V., Shih, A., Frazier, T. (2022). Brief Report: Impact of COVID-19 in Individuals with Autism Spectrum Disorders: Analysis of a National Private Claims Insurance Database. Journal of Autism and Developmental Disorders, 52(5), 2350-2356. https://doi.org/10.1007/s10803-021-05100-x
Kundu, A., Maji, S., Kumar, S., Bhattacharya, S., Chakraborty, P., Sarkar, J. (2022). Clinical aspects and presumed etiology of multisystem inflammatory syndrome in children (MIS-C): A review. Clinical Epidemiology and Global Health, 14, 100966. https://doi.org/10.1016/j.cegh.2022.100966
Lima, M.E.S., Barros, L.C.M., Aragao, G.F. (2020). Could autism spectrum disorders be a risk factor for COVID-19? Medical Hypotheses, 144, 109899. https://doi.org/10.1016/j.mehy.2020.109899
Lopez-Leon, S., Wegman-Ostrosky, T., Ayuzo Del Valle, N.C., Perelman, C., Sepulveda, R., Rebolledo, P.A., Cuapio, A., Villapol, S. (2022). Long-COVID in children and adolescents: a systematic review and meta-analyses. Scientific Reports, 12, 9950. https://doi.org/10.1038/s41598-022-13495-5
Ludvigsson, J.F. (2021). Case report and systematic review suggest that children may experience similar long-term effects to adults after clinical COVID-19. Acta Paediatrica, 110(3), 914-921. https://doi.org/10.1111/apa.15673
Mutluer, T., Doenyas, C., Aslan Genc, H. (2020). Behavioral implications of the Covid-19 process for autism spectrum disorder, and individuals’ comprehension of and reactions to the pandemic conditions. Frontiers in Psychiatry, 11, 561882. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2020.561882
Nollace, L., Cravero, C., Abbou, A., Mazda-Walter, B., Bleibtreu, A., Pereirra, N., Giannitelli, M. (2020). Autism and COVID-19: A case series in a neurodevelopmental unit. Journal of Clinical Medicine, 9(9), 2937. https://doi.org/10.3390/jcm9092937
Peterson, J.L., Earl, R.K., Fox, E.A., Ma, R., Haidar, G., Pepper, M., Berliner, L., Wallace, A.S., Bernier, R.A. (2019). Trauma and autism spectrum disorder: Review, proposed treatment adaptations and future directions. Journal of Child and Adolescent Trauma, 12(4), 529-547. https://doi.org/10.1007/s40653-019-00253-5
Roesch Ely, D., Kramer, B., Jaehn, A., Merle, U., Weisbrod, M. (2022). Post-Covid Syndrome: A standardized assessment on subjective psychiatric and neuropsychological symptoms. European Psychiatry, 65(S1), S530-S531. https://doi.org/10.1192/j.eurpsy.2022.1355
Rosen, N.E., Lord, C., Volkmar, F.R. (2021). The diagnosis of autism: From Kanner to DSM-III to DSM-5 and beyond. Journal of Autism and Developmental Disorders, 51, 4253-4270. https://doi.org/10.1007/s10803-021-04904-1
Sharma, P., Bharti, S., Garg, I. (2022). Post COVID fatigue: Can we really ignore it? Indian Journal of Tuberculosis, 69(2), 238-241. https://doi.org/10.1016/j.ijtb.2021.06.012
Shea, L.L., Xie, M., Turcotte, P., Marcus, S., Field, R., Newschaffer, C., Mandell, D. (2018). Brief report: Service use and associated expenditures among adolescents with autism spectrum disorder transitioning to adulthood. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(9), 3223-3227. https://doi.org/10.1007/s10803-018-3563-4
Valenti, M., Ciprietti, T., Egidio, C.D., Gabrielli, M., Masedu, F., Tomassini, A.R., Sorge, G. (2012). Adaptive response of children and adolescents with autism to the 2009 earthquake in L’Aquila, Italy. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42(6), 954-960. https://doi.org/10.1007/s10803-011-1323-9
Venkataramani, V., Winkler, F. (2022). Cognitive Deficits in Long Covid-19. The New England Journal of Medicine, 10, 387(19), 1813-1815. https://doi.org/10.1056/NEJMcibr2210069
Zimmermann, P., Pittet, L.F., Curtis, N. (2021). How common is long COVID in children and adolescents? The Pediatric Infectious Disease Journal, 40(12), 482-487. https://doi.org/10.1097/INF.0000000000003328