Abstrakt
Niniejsze opracowanie podejmuje problem kryzysu wieku dorastania z perspektywy logoprofilaktyki czyli działań profilaktycznych odwołujących się do logoterapii i analizy egzystencjalnej V. E. Frankla. Koncepcja tego wiedeńskiego badacza i lekarza, ze względu na zakotwiczenie w filozofii oraz ze względu na traumatyczne doświadczenia samego Frankla, znajduje dziś zastosowanie do rozumienia różnych zjawisk ludzkiego życia czy kryzysów współczesnej kultury. Autorzy – odwołując się do logoterapii – dowodzą, że wiek dorastania ma z reguły przebieg kryzysowy i jest to zjawisko charakterystyczne dla każdego systemu rodzinnego i środowiska wychowawczego, ale że kryzys ten ma także związek ze społecznym potencjałem wartości i ideałów wyrażającym się na przykład przez religię czy kulturę. Stanowi to wyzwanie dla wychowawców, pedagogów czy psychologów pracujących z młodzieżą, gdyż wiele problemów wychowawczych oraz zaburzeń ma związek z kryzysowym charakterem wieku dorastania, a co za tym idzie z kulturowymi sposobami transmisji wartości. Omówiono rozumienie kryzysu w ujęciu logoterapii, ze szczególnym uwzględnieniem roli frustracji egzystencjalnej. Autorzy argumentują, że kryzys wieku dorastania może być rozumiany także jako swego rodzaju kryzys egzystencjalny. A zatem kryzys odnoszący się do problemów dotyczących celów życiowych, konfliktów wartości, dokonywanych wyborów, czy przeżywania sensu życia. Uzasadniono, że logoprofilaktyka dostarcza dobrego aparatu pojęciowego do rozumienia tego typu kryzysów i może wykorzystywać jeden z głównych czynników chroniących przed niekorzystnym przebiegiem kryzysu wieku dorastania – poczucie sensu. Wykazano zastosowanie logoprofilaktyki do problemów wieku dorastania, jako okresu rozwojowego związanego z poszukiwaniem rozstrzygnięć światopoglądowych i określaniem osobistych wartości. Jako przykład strategii logoprofilaktycznych zaprezentowano strategię polegającą na dostarczaniu doświadczeń egzystencjalnie znaczących. W artykule przedstawiono też argumenty za tym, że działania logoprofilaktyczne mogą wspierać proces wychowania, gdyż kryzys w życiu nastolatka zazwyczaj jest związany z problemowym przeżywaniem sensu życia i może odzwierciedlać dezorientację w sferze wartości jaka występuje w społeczeństwie.
Bibliografia
Adler, A. (1986). Sens życia. Warszawa: W.N. PWN.
Bronowski, P., Kaszyński, H., Maciejewska, O. (2019). Kryzys psychiczny. Warszawa: Difin.
Campbell, J.B., Hall, C.S., Lindzey, G. (2013). Teorie osobowości. Warszawa: PWN.
Chłopkiewicz, M. (1987). Osobowość dzieci i młodzieży. Warszawa: WSiP.
Costello, S.J. (2019). Applied Logotherapy: Viktor Frankl’s Philosophical Psychology. Cambridge Scholars Publishing.
Elliot, J., Place, M. (2000). Dzieci i młodzież w kłopocie. Warszawa: WSiP
Erikson, E.H.(1997). Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Rebis.
Erikson, E.H. (2004). Tożsamość a cykl życia. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.
Frankl, V.E. (1978). Nieuświadomiony Bóg. Warszawa: I.W. PAX.
Frankl, V.E. (1998). Homo patiens. Warszawa: I.W. PAX. (I wyd. 1976).
Frankl, V.F. (2010). Wola sensu. Założenia i zastosowanie logoterapii. Warszawa: Czarna Owca.
Gaś, Z.B. (2006). Profilaktyka w szkole. Warszawa: WSiP.
Gubała, T. (2022). Zaproszenie do programu logoprofilaktycznego „Żyj z sensem”. (From:) https://www.zyjzsensem.pl/index.php/opis-programu (access: 09.10.2023).
Guttmann, D. (2008). Finding Meaning in Life, at Midlife and Beyond: Wisdom and Spirit from Logotherapy. Bloomsbury Publishing.
Grzelak, Sz., Sala, M., Czarnik, Sz., Paź, B., Balcerzak, A., Gwóźdź, J. (2015). Vademecum skutecznej profilaktyki problemów młodzieży. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Jacyniak, A., Płużek, Z. (1996). Świat ludzkich kryzysów. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Jankowska, M. (2017). Sposoby rozwiązywania kryzysów w teorii psychospołecznego rozwoju E.H. Eriksona w aspekcie rozwoju człowieka i zdrowia psychicznego oraz zaburzeń w rozwoju. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 32(4), 45-64.
Kmiecik-Jusięga, K.W. (2022). Logoprofilaktyka. Nowa koncepcja zapobiegania zachowaniom ryzykownym dzieci i młodzieży oparta o założenia logoterapii Viktora E. Frankla. Studia Paedagogica Ignatiana, 25(4), 19-32. https://doi.org/10.12775/SPI.2022.4.001
Kraśniewska, J. (2021). Re-personalizacja podstawą resocjalizacji. (In:) B. Majerek, A. Domagała-Kręcioch (eds.), Kategorie (nie)obecne w edukacji, 46-59. Kraków: Impuls.
Kraśniewska, J. (2022). Logoterapia jako edukacja z sensem. Wychowawca, 7-8(349), 5-10.
Kubacka-Jasiecka, D. (2010). Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Kubacka-Jasiecka, D. (2016). Kryzys emocjonalny i trauma szansą na rozwój i potęgowanie zdrowia. Wątpliwości i pytania. Rocznik Filozoficzny Ignatianum, 22(1), 51-89. https://doi.org/10.5281/zenodo.57556
Lukas, E., Schönfeld H. (2021). Psychotherapy with dignity. Logotherapy in Action. Hamburg: Elisabeth Lukas Archive.
Maddox, C.G. (2002). Individual Psychology and Logotherapy: Facing the Challenge of the 21st Century, Self & Society, 30(5), 28-38. https://doi.org/10.1080/03060497.2002.11086174
Obuchowska, I. (2000). Adolescencja. (In:) B. Harwas-Napirała, J. Trempała (eds.), Psychologia rozwoju człowieka, 163-201.Warszawa: PWN.
Oleś, P. (1992). Zjawisko kryzysu psychicznego. (In:) A. Januszewski, P. Oleś, T. Witkowski (eds.) Wykłady z psychologii w KUL, 6, 397-422, Lublin: TN KUL.
Poleszak, W. (2004). Szkolny Program Profilaktyki. (In:) K. Kmiecik-Baran (ed.), Zaburzenia zachowania dzieci i młodzieży. Warszawa: Verlag Dashofer.
Solecki, R. (2019). Profilaktyka zachowań ryzykownych młodzieży. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia De Cultura, 4(10), 51-63. https://doi.org/10.24917/20837275.10.4.5
Solecki, R. (2022). Logoprofilaktyka. Wychowawca, 7-8 (349), 11-13.
Solecki, R., Hreciński, P. (2022). Analiza relacji pomiędzy trudnościami pandemii SARS-CoV-2, funkcjonowaniem w rodzinie, depresją a uzależnieniem od Internetu wśród młodzieży w wieku 11-16 lat. Resocjalizacja Polska, 24, 347-366.
Szczukiewicz, P. (1998). Rozwój psychospołeczny a tożsamość. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Szczukiewicz, P. (2011). Psychologia egzystencjalna a działania profilaktyczne. (In:) Z.B. Gaś (ed.), Profesjonalna profilaktyka w szkole, 33-40. Lublin: Wyd. Naukowe Innovatio Press WSEI.
Szczukiewicz, P. (2015). Kryzysy psychiczne młodzieży a frustracja egzystencjalna. (In:) P. Szczukiewicz, G. Soszyńska (eds.), Między zdrowiem a chorobą – problemy zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, 169-189. Lublin: Urząd Miasta Lublin.
Szczukiewicz, P. (2019). Profilaktyka problemowych zachowań młodzieży w Polsce – wybrane problemy, obserwacje i postulaty. (In:) E. Nycz, W. Poleszak (eds.), W drodze do samodzielności społecznej i zawodowej młodzieży ochotniczych hufców pracy, 183-195. Warszawa-Opole: Wydawnictwo Instytut Śląski oraz Komenda Główna OHP.
Szykuła, R. (2022). Logoterapia i analiza egzystencjalna. Teoria i praktyka. Warszawa: Eneteia.
Szymański, M.J. (2000). Młodzież wobec wartości. Próba diagnoz. Warszawa: Wydawnictwo IBE.
Witkowski, L. (2015). VERSUS. O dwoistości strukturalnej faz rozwoju w ekologii cyklu życia psychodynamicznego modelu Erika H. Eriksona. Kraków: Impuls.
Wojciechowska, M. (2018). Wartości młodzieży i jej rodziców. W kręgu refleksji nad edukacją. Kielce: Wydawnictwo UJK.
Wojcieszek, K. (2005). Na początku była rozpacz. Kraków: Rubikon.