Słowa kluczowe
usamodzielniania
wsparcie społeczne
wychowankowie pieczy zastępczej
osoba znacząca
Jak cytować
Abstrakt
Wstęp: Co roku w Polsce usamodzielnia się około 5 tys. osób wychowywanych poza środowiskiem rodzinnym. Czas wkraczania w dorosłe życie może być dla nich trudniejszy, niż dla osób wychowywanych w swoich rodzinach biologicznych, ze względu na wcześniej doświadczane zaniedbania w opiece, jak również brak odpowiedniego wsparcia w okresie wkraczania w dorosłe życie. Celem badań prezentowanych w tym artykule było poznanie zmiennych mających znaczenie dla poczucia wsparcie społecznego usamodzielniających się wychowanków pieczy zastępczej oraz znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy młodzież wychowywana poza swoją rodziną różni się pod względem spostrzeganego wsparcia od swoich rówieśników, wychowywanych przez rodziców.
Metoda: Badaniem objęto 270 osób, z czego połowę stanowią wychowankowie różnych form pieczy zastępczej w okresie usamodzielniania. Za zmienne niezależne kontrolowane w badaniu przyjęto płeć, wiek respondentów, typ pieczy zastępczej, w której się wychowywali oraz obecną sytuację życiową związaną z miejscem zamieszkania, źródłem utrzymania, kontynuowaniem nauki i pozostawaniem w stałym związku. Zastosowane narzędzie (WSSWS) pozwoliło na poznanie wyniku ogólnego, jak również poczucia wsparcia otrzymywanego z trzech źródeł: od rodziny, przyjaciół i ze strony osoby znaczącej.
Wyniki: Wyniki wskazują, że wychowankowie pieczy zastępczej różnią się od swoich rówieśników wychowywanych w rodzinach pod względem poczucia wsparcia otrzymywanego ze strony rodziny oraz osoby znaczącej, przy czym pierwszy z tych rodzajów wsparcia oceniają niżej, drugi zaś -wyżej, niż respondenci z grupy kontrolnej. Wśród zmiennych mających znaczenie dla odczuwanego wsparcia społecznego, zwłaszcza ze strony osoby znaczącej, znalazły się: płeć, wiek, typ pieczy zastępczej, sytuacja mieszkaniowa, źródło utrzymania, pozostawanie w stałym związku oraz typ szkoły, w której wychowankowie kontynuują naukę.
Wnioski: Artykuł stanowi przyczynek do dyskusji dotyczącej znaczenia wsparcia społecznego w procesie usamodzielniania, szczególnie zaś z uwzględnieniem roli mentora, który może pomóc złagodzić trudne przejście od dzieciństwa do dorosłości.
Bibliografia
Abramowicz, M., Strzałkowska, A., Tobis, T. (2012). Badanie ewaluacyjno-diagnostyczne. Sytuacja psychospołeczna i materialna usamodzielnionych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych. Gdańsk: Pracownia Realizacji Badań Socjologicznych.
Basiaga, J. (2020). Style wychowania zawodowych rodziców zastępczych. Wychowanie w Rodzinie, 23(2), 99-119. https://doi.org/10.34616/wwr.2020.2.099.119
Bieńkowska, I., Kitlińska-Król, M. (2018). Placówki opiekuńczo-wychowawcze typu socjalizacyjnego z perspektywy aspiracji, planów życiowych i usamodzielnienia wychowanków. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, 131, 13-26.
Buszman, K., Przybyła-Basista, H. (2017). Polska adaptacja Wielowymiarowej Skali Spostrzeganego Wsparcia Społecznego. Polskie Forum Psychologiczne, 22(4), 581-599.https://doi.org/10.14656/PFP20170404
Cameron, C., Hollingworth, K., Schoon, I., van Santen, E., Schröer, W., Ristikari, T., Heino, T., Pekkarinen, E. (2018). Care leavers in early adulthood: How do they fare in Britain, Finland and Germany? Children and Youth Services Review, 87, 163-172. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2018.02.031
Chrzanowska, P. (2017). Uznaniowość i niespójność jako potencjalne źródła nierówności w procesie usamodzielniania osób opuszczających socjalizacyjne placówki opiekuńczo-wychowawcze. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, 62, 97-110. https://doi.org/10.18778/0208-600X.62.07
Dryll, E. (2015). Narracje rodzinne. (In:) I. Janicka, H. Liberska (eds.), Psychologia rodziny, 73-93. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Eschenbeck, H., Kohlmann, C.-W., Lohaus, A. (2007). Gender Differences in Coping Strategies in Children and Adolescents. Journal of Individual Differences, 28(1), 18-26. https://doi.org/10.1027/1614-0001.28.1.18
Field, T. (2010). Touch for socioemotional and physical well-being: A review. Developmental Review, 30(4), 367-383. https://doi.org/10.1016/j.dr.2011.01.001
Gilligan, R., Arnau-Sabatés, L. (2017). The role of carers in supporting the progress of care leavers in the world of work. Child & Family Social Work, 22(2), 792-800. https://doi.org/10.1111/cfs.12297
Golczyńska-Grondas, A. (2012). Biografie dorosłych wychowanków domów dziecka – próba analizy socjologicznej. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, 41, 5-21.
GUS. (2021). Stan zdrowia ludności Polski w 2019 r. (From:) https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/stan-zdrowia-ludnosci-polski-w-2019-r-,26,1.html (access: 5.01.2024).
GUS. (2023). Pomoc społeczna i opieka nad dzieckiem i rodziną w 2022 roku. (From:) https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/pomoc-spoleczna-i-opieka-nad-dzieckiem-i-rodzina-w-2022-roku,10,14.html (access: 5.01.2024).
Häggman-Laitila, A., Salokekkilä, P., Karki, S. (2019). Young People’s Preparedness for Adult Life and Coping After Foster Care: A Systematic Review of Perceptions and Experiences in the Transition Period. Child and Youth Care Forum, 48, 633-661. Springer New York LLC. https://doi.org/10.1007/s10566-019-09499-4
Hampel, P., Petermann, F. (2005). Age and Gender Effects on Coping in Children and Adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 34(2), 73-83. https://doi.org/10.1007/s10964-005-3207-9
Jaworowska-Obłój, Z., Skuza, B. (1986). Pojęcie wsparcia społecznego i jego funkcja w badaniach naukowych. Przegląd Psychologiczny, 3, 733-746.
Juros, A., Biały, A. (2011). Wychowankowie opuszczający rodziny zastępcze i placówki opiekuńczo-wychowawcze w woj. lubelskim. (In:) A. Rogulska, M. Danielak-Chomać, B. Kulig (eds.), Rodzinne formy opieki zastępczej. Teoria i praktyka, 143-162. Fundacja na Rzecz Dzieci i Młodzieży “Szansa.”
Kędzierska, H. (2020). Care leavers’ models of entering adulthood: analysys of reports concerning the process of gaining independence. Colloqium, 3(39), 5-17. https://doi.org/10.34813/19coll2020
Kleszczewska-Albińska, A., Jaroń, D. (2019). Sense of coherence and styles of coping with stress in youth brought up in educational care facilities and in family homes. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 585(10), 35-53. https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.6840
Kmiecik-Baran, K. (1995). Skala Wsparcia Społecznego. Teoria i właściwości psychometryczne. Przegląd Psychologiczny, 1(2), 201-214.
Kolankiewicz, M., Iwański, J. (2021). Independence of foster care charges and their relations with the family. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 600(5), 59-80. https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.9007
Konaszewski, K., Kwadrans, Ł. (2017). Prężność psychiczna a wsparcie społeczne w grupie młodzieży nieprzystosowanej społecznie. Badania pilotażowe. Resocjalizacja Polska, 13, 163-173. https://doi.org/10.22432/pjsr.2017.13.11
Kozdrowicz, E., Bielecka, E. (2011). Między chęcią a przymusem. Rozważania o spokrewnionych rodzinach zastępczych. (In:) A. Rogulska, M. Danielak-Chomać, Kulig (eds.), Rodzinne formy opieki zastępczej. Teoria i praktyka, 133-140. Fundacja na Rzecz Dzieci i Młodzieży “Szansa.”
Kulesza-Woroniecka, I. (2022). Relacje w rodzinach zastępczych. Roczniki Nauk Społecznych, 50(3), 209-227. https://doi.org/10.18290/rns22503.13
Ławnik, A., Marcinowicz, L., Szepeluk, A. (2018). Wsparcie społeczne a zachowania agresywne młodzieży ponadgimnazjalnej. Rozprawy Społeczne, 12(3), 47-54.
Lawrence, C.R., Carlson, E.A., Egeland, B. (2006). The impact of foster care on development. Development and Psychopathology, 18(01), 57–76. https://doi.org/10.1017/S0954579406060044
Lazar, P., Blahová, P. (2020). Využití mentorství u mladých dospělých opouštějících ústavní a ochrannou výchovu při návratu do přirozeného sociálního prostředí. Sociální Pedagogika Social Education, 8(2), 100-114. https://doi.org/10.7441/soced.2020.08.02.07
Majewska, A. (2017). Rodzinna transmisja międzypokoleniowa w świetle teorii transgresji. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 30(2), 145-153.
Maruszczak, M., Brygoła, E. (2019). Spostrzegane wsparcie społeczne a dobrostan psychiczny u młodzieży wychowującej się i niewychowującej się w domu dziecka. Przekonanie o zmienności cech jako możliwy mediator zależności. Psychologia Rozwojowa, 24(1), 71-83. https://doi.org/10.4467/20843879PR.19.004.10595
McGuire, A., Gabrielli, J., Hambrick, E., Abel, M.R., Guler, J., Jackson, Y. (2021). Academic functioning of youth in foster care: The influence of unique sources of social support. Children and Youth Services Review, 121, 105867. https://doi.org/10.1016/J.CHILDYOUTH.2020.105867
Mickiewicz-Stopa, K. (2016). Problemy usamodzielniania wychowanków pieczy zastępczej. Polityka Społeczna, 10, 26-30.
Miłoń, M. (2015). Usamodzielnianie się wychowanków pieczy zastępczej – zabezpieczanie potrzeb bytowych, wsparcie psychologiczne i społeczne. Kontrola Państwowa, 60(4), 94-106.
Najwyższa Izba Kontroli. (2014). Pomoc w usamodzielnianiu się pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej. Informacja o wynikach kontroli. (From:) https://www.nik.gov.pl/plik/id,7849,vp,9839.pdf (access: 5.01.2024).
Ogińska-Bulik, N., Kobylarczyk, M. (2015). Wsparcie społeczne jako mediator między prężnością a poczuciem jakości życia nastolatków – wychowanków domów dziecka. Czasopismo Psychologiczne, 21(2), 195-205.
Okpych, N., Feng, H., Park, K., Torres-Garcia, A., Courtney, M.E. (2018). Living Situations and Social Support in the Era of Extended Foster Care: A View from the U.S. Longitudinal and Life Course Studies, 9(1). https://doi.org/10.14301/llcs.v9i1.449
Oleś, M. (2014). Subiektywna jakość życia, poczucie własnej wartości i postrzegane wsparcie społeczne u nastolatków z zaburzeniami endokrynnymi. Endokrynologia Pediatryczna, 13(2), 35-48.
Ostafińska-Molik, B., Wysocka, E. (2014). Doświadczanie wsparcia społecznego przez młodzież. Pedagogika Społeczna, 53(3), 83-104.
Park, S., Okpych, N.J., Courtney, M.E. (2020). Predictors of remaining in foster care after age 18 years old. Child Abuse & Neglect, 108, 104629. https://doi.org/10.1016/J.CHIABU.2020.104629
Pawliczuk, W., Kaźmierczak-Mytkowska, A., Wolańczyk, T. (2014). Zaburzenia psychiczne oraz potrzeby terapeutyczne dzieci i młodzieży przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (domach dziecka). Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 14(2), 140-144.
Piotrowski, K., Brzezińska, A.I., Luyckx, K. (2020). Adult roles as predictors of adult identity and identity commitment in Polish emerging adults: Psychosocial maturity as an intervening variable. Current Psychology, 39(6), 2149-2158. https://doi.org/10.1007/s12144-018-9903-x
Pisula, E., Sikora, R. (2008). Wiek i płeć a radzenie sobie ze stresem przez młodzież w wieku 12-17 lat. Przegląd Psychologiczny, 51, 405-421.
Poudel, A., Gurung, B., Khanal, G.P. (2020). Perceived social support and psychological wellbeing among Nepalese adolescents: the mediating role of self-esteem. BMC Psychology, 8(1), 43. https://doi.org/10.1186/s40359-020-00409-1
Refaeli, T. (2017). Narratives of care leavers: What promotes resilience in transitions to independent lives? Children and Youth Services Review, 79, 1-9. https://doi.org/10.1016/J.CHILDYOUTH.2017.05.023
Rosa-Farej, K. (2018). Skuteczność procesu usamodzielniania wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej. (In:) E. Grudziewska, M. Mikołajczyk (eds.), Wybrane problemy społeczne: teraźniejszość – przyszłość, 75-96. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Salazar, A.M., Keller, T.E., Courtney, M.E. (2011). Understanding Social Support’s Role in the Relationship Between Maltreatment and Depression in Youth With Foster Care Experience. Child Maltreatment, 16(2), 102-113. https://doi.org/10.1177/1077559511402985
Sęk, H., Cieślak, R. (2023). Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne. (In:) R. Cieślak, H. Sęk (eds.), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, 11-28. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sikora, R. (2012). Wsparcie społeczne i strategie radzenia sobie ze stresem a depresyjność młodzieży. Psychologia Rozwojowa, 17(2), 41-54.
Skowroński, B., Pabich, R. (2015). Krótka Skala Oceny Wsparcia Społecznego Młodzieży – konstrukcja i właściwości psychometryczne. Profilaktyka Społeczna i Resocjalizacja, 27, 89-114.
Smoktunowicz, E., Cieślak, R., Żukowska, K. (2013). Rola wsparcia społecznego w kontekście stresu organizacyjnego i zaangażowania w pracę. Studia Psychologiczne, 51(4), 25-37.
Steenbakkers, A., Van Der Steen, S., Grietens, H. (2018). The Needs of Foster Children and How to Satisfy Them: A Systematic Review of the Literature. Clinical Child and Family Psychology Review, 21(1), 1-12. https://doi.org/10.1007/s10567-017-0246-1
Stein, M. (2019). Supporting young people from care to adulthood: International practice. Child & Family Social Work, 24(3), 400-405. https://doi.org/10.1111/cfs.12473
Sulimani-Aidan, Y. (2017). To dream the impossible dream: Care leavers’ challenges and barriers in pursuing their future expectations and goals. Children and Youth Services Review, 81, 332-339. https://doi.org/10.1016/J.CHILDYOUTH.2017.08.025
Sulimani-Aidan, Y., Tayri-Schwartz, T. (2021). The role of natural mentoring and sense of belonging in enhancing resilience among youth in care. Children and Youth Services Review, 120. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2020.105773
van Breda, A.D., Munro, E.R., Gilligan, R., Anghel, R., Harder, A., Incarnato, M., Mann-Feder, V., Refaeli, T., Stohler, R., Storø, J. (2020). Extended care: Global dialogue on policy, practice and research. Children and Youth Services Review, 119, 105596. https://doi.org/10.1016/J.CHILDYOUTH.2020.105596
Wieczorek, L. (2016). Przystosowanie do życia pełnoletnich wychowanków rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej po jej opuszczeniu . Humanistyczne Zeszyty Naukowe – Prawa Człowieka, 19, 299-320.
Zinn, A., Palmer, A.N., Nam, E. (2017). The predictors of perceived social support among former foster youth. Child Abuse & Neglect, 72, 172-183. https://doi.org/10.1016/J.CHIABU.2017.07.015