Słowa kluczowe
dialektyczna terapia behawioralna
DBT
rodzina
autodestrukcja
myśli samobójcze
Jak cytować
Abstrakt
Wypowiadanie przez młodzież myśli o poczuciu bycia ciężarem dla otoczenia lub o braku sensu życia nie można lekceważyć ani przeceniać. Myśli samobójcze u młodzieży mogą być sygnałem świadczącym o zagrożeniu zdrowia lub życia albo o osłabionej kondycji psychicznej. Poszerzenie świadomości na temat częstych myśli rezygnacyjnych, doświadczenia braku sensu życia, charakterystycznych dla dorastających osób pomaga w wypracowaniu standardów i strategii profilaktycznych w zakresie ochrony zdrowia psychicznego. Artykuł zawiera próbę zdefiniowania pojęć związanych z tematyką suicydalną, dane odnoszące się do skali zjawiska wśród młodzieży, omówienie przyczyn samookaleczeń i samobójstw. Ponadto przywołuje podejście dialektycznej terapii behawioralnej, która rozpatruje m. in. dysregulację emocjonalną oraz skłonności samóbójcze jako problem transdiagnostyczny. Charakterystyka modelu transakcyjnego na gruncie DBT podkreśla, iż najważniejsze dla korzystnego rokowania jest udzielenie odpowiedniego wsparcia ze strony bliskiego otoczenia, szczególnie rodziców, a także profesjonalistów. Prewencję samobójstw wśród dzieci i młodzieży umożliwiają konferencje naukowe, badania suicydologiczne oraz programy profilaktyczne. Niezbędna jest wielodyscyplinarna współpraca skierowana na zapobieganie zamiarom samobójczym w okresie dzieciństwa i adolescencji. Podsumowując, warto podkreślić motto przewodnie DBT w pracy z pacjentami z dysregulacją emocjonalną i skłonnościami samobójczymi, którym jest kształtowanie „życia wartego przeżycia”.
Bibliografia
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. (2001). Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with suicidal behavior. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 40(7), Suppl, 24S–51S. https://doi.org/10.1097/00004583-200107001-00003
Asarnow, J.R., Babeva, K., Horstmann, E. (2017). The emergency department: Challenges and opportunities for suicide prevention. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 26(4), 771-783. https://doi.org/10.1016/j.chc.2017.05.002
Beck, A. (1985). Hopelessness and eventual suicide: a 10-year prospective study of patients hospitalized with suicidal ideation. American Journal of Psychiatry, 142, 559-563. https://doi.org/10.1176/ajp.142.5.559
Bilikiewicz, T. (1976). Psychoterapia w praktyce ogólnolekarskiej. Warszawa: PZWL.
Borowiec, J. (2018). Samobójstwo to nie wyjście – program antysuicydalny dla młodzieży. (In:) L. Kataryńczuk-Mania, M. Przybysz-Zaremba (eds.), Health an interdisciplinary study, 387-407. Vilnius: Mykolas Romeris University in Vilnius.
Chatizow, J. (2018). Depresja i samobójstwa dzieci i młodzieży. Żyć, nie umierać – poradnik dla rodziców i nauczycieli. Warszawa: Difin SA.
Czabański, A. (2023). Profilaktyka samobójstw jako wyraz afirmacji życia. Teologia i Moralność, 2(34), 85-96. https://doi.org/10.14746/TIM.2023.34.2.6
Czajczyńska, M., Magierski, J., Terlikowska M. (2024). Odnaleźć sens. O towarzyszeniu w perspektywie samobójstwa. Warszawa: Promic.
Durkheim, É. (2006). Samobójstwo. Studium z socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Dz. U. 1994 Nr 111 poz. 535. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Art. 23 ust.1, 2, 3, 4, art. 24 ust.1, 2, 3 (From:) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19941110535&SessionID=1235195837949892B005BFB6DFC73800812D4189 (access: 06.03.2024 r.).
Dz. U. z 2017 r., poz. 458. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 lutego 2017 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017–2022. (From:) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170000458 (access: 06.03.2024 r.)
Flynn, D. (2024). Introducing DBT in the national public mental health system: key outcomes and updated training pathways to ensure programme continuity. Paper presented at the International Scientific Conference entitled “Tailor-made. Cognitive Behaviour Therapy” (“Szyta na miarę. Terapia poznawczo-behawioralna”) during the DBT Symposium on 19 May 2024 in Warsaw.
Formella, Z. (2020). Samobójstwo i zachowania ryzykowne młodzieży. Analiza zjawisk w świetle założeń biopsychoekologicznych. Humaniora. Online journal, 3(31), 73-95. https://doi.org/10.14746/h.2020.3.6
Fruzzetti, A. (2024). A transactional model for emotion and behavior dysregulation: implications for interventions with children, adolescents, adults and their families. Keynote presented at the International Scientific Conference: “Tailor-made. Cognitive Behaviour Therapy” (“Szyta na miarę. Terapia poznawczo-behawioralna”) on 18 May 2024 in Warsaw.
Fruzzetti, A.R. (2024). Why involving parents, partners and families in therapy matters and how to do it. Paper presented at the International Scientific Conference entitled “Tailor-made. Cognitive Behaviour Therapy” (“Szyta na miarę. Terapia poznawczo-behawioralna”) during the DBT Symposium on 19 May 2024 in Warsaw.
Gajewski, R., Kucharska, K. (2023). Risk factors and protective factors of suicidal behavior in people diagnosed with depression. Quarterly Journal Fides et Ratio, 4(56), 1-19. https://doi.org/10.34766/fetr.v56i4.1227
Gmitrowicz, A. (2016). Prewencja samobójstw w Polsce i Europie w świetle konferencji suicydologicznych. (In:) B. Hołyst (ed.), Suicydologia, Vol. VIII, 131-134. Warszawa: PWN.
Gmitrowicz, A. (2018). Depresja i samobójstwo u osób młodych. (In:) F. Rybakowski (ed.), Depresje u osób młodych. Przyczyny, diagnoza, leczenie, 87-113. Warszawa: Medical Education.
Grzelak, S., Żyro, D. (2023). Jak wspierać młodzież w niestabilnym świecie? Wyzwania i rekomendacje dla wychowania, profilaktyki i ochrony zdrowia psychicznego po trudnych latach 2020-2022. Warszawa: Instytut Profilaktyki Zintegrowanej.
Hatchel, T., Polanin, J.R., Espelage, D.L. (2021). Suicidal Thoughts and Behaviors Among LGBTQ Youth: Meta-Analyses and a Systematic Review. Archives of Suicide Research, 25(1), 1-37. https://doi.org/10.1080/13811118.2019.1663329
Holka-Pokorska, J. (2016). Zagrożenie w depresji – myśli samobójcze, samookaleczenie, niepełnosprawność. (In:) M. Jarema (ed.), Depresja w praktyce lekarza rodzinnego, 75-111. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne.
Hołyst, B. (2002). Na granicy życia i śmierci. Studium kryminologiczne i wiktymologiczne. Warszawa: Kodeks.
Hołyst, B. (2021). Model motywacji zachowań samobójczych. (In:) B. Hołyst (ed.), Zapobieganie Samobójstwom. Motywacja zachowań samobójczych, 35-57. Warszawa: Difin.
Hołyst, B. (ed.) (2018). Zapobieganie Samobójstwom. Imperatyw ogólnoświatowy. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Ivey-Stephenson, A.Z., Crosby, A.E., Hoenig, J.M., Gyawali, S., Park-Lee, E., Hedden, S.L. (2022). Suicidal Thoughts and Behaviors Among Adults Aged ≥18 Years – United States, 2015-2019. MMWR Surveillance Summaries, 71(1), 1-19. https://doi.org/10.15585/mmwr.ss7101a1
Janas-Kozik, M., Kozera, K. (2021). Myśli i tendencje samobójcze oraz samookaleczenia u nastolatków: rozpoznawanie, prowadzenie rozmowy z pacjentem, postępowanie – cz. 1. Medycyna Praktyczna, (access: 27.03.2024).
Jankowska, K. (2019). Samobójstwo dzieci i młodzieży w Polsce a sytuacja w rodzinie. Próba diagnozy. (In:) J. Stala (ed.), Zdrowa i mocna rodzina fundamentem społeczeństwa, 39-57. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. http://dxdoi.org/10.15633/9788374387613.04
Jarosz, M. (2004). Samobójstwa. Ucieczka przegranych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jarosz, M. (2013). Samobójstwo. Dlaczego teraz? Warszawa: PWN.
Jarosz, M. (1979). Problemy dezorganizacji rodziny. Determinanty i społeczne skutki. Warszawa: Państ. Wydaw. Nauk.
Kells, M. (2024). Systemic Interventions: Family Connections and Clinician Connections. Paper presented at the International Scientific Conference entitled “Tailor-made. Cognitive Behaviour Therapy” (“Szyta na miarę. Terapia poznawczo-behawioralna”) during the DBT Symposium on 19 May 2024 in Warsaw.
Krawczyk, J., Gmitrowicz, A. (2014). Analiza czynników chroniących przed samobójstwem. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 14(1), 43-49. https://doi.org/10.15557/PiPK.2014.0005
Kropiwnicki, P., Gmitrowicz, A. (2013). Światowe inicjatywy w zakresie profilaktyki samobójstw. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 13(3), 202-206.
Linehan, M. (2007). Zaburzenie osobowości z pogranicza. Terapia poznawczo-behawioralna. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Linehan, M. (2021). Życie warte przeżycia: opowieść psychoterapeutki o własnej drodze od samodestrukcji do afirmacji. Poznań: Media Rodzina.
Luoma, J.B., Martin, C.E., Pearson, J.L. (2002). Contact with mental health and primary care providers before suicide: a review of the evidence. American Journal of Psychiatry, 159(6), 893-1076.
McWhirter, J.J., McWhirter, B.T., McWhirter, A.M., McWhirter, E.H. (2001). Zagrożona młodzież: ujęcie kompleksowe dla pracowników poradni, nauczycieli, psychologów i pracowników socjalnych. Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
Nieroba, E. (2021). Aby dzieci były zdrowe, mądre i szczęśliwe. Przewodnik po współczesnych zagrożeniach. Częstochowa: Wydawnictwo Misjonarzy Krwi Chrystusa.
Omeljaniuk, J. (2021). Dynamika zjawiska zamachów samobójczych wśród dzieci w Polsce w latach 2010-2020 w świetle policyjnych danych statystycznych. Forum Polityki Kryminalnej, 2, 1-19. https://doi.org/10.31261/FPK.2021.02.02
Pettit, J.W., Buitron, V., Green, K.L. (2018). Assessment and Management of Suicide Risk in Children and Adolescents. Cognitive and Behavioral Practice, 25(4), 460-472. https://doi.org/10.1016/j.cbpra.2018.04.001
Raport KGP. Zamachy samobójcze – grupa wiekowa, dzień tygodnia – 2017–2023. (From:) https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/zamachy-samobojcze/63803,Zamachy-samobojcze-od-2017-roku.html (access: 05.03.2024 r.).
Stack, S. (1983). The effect of religious commitment on suicide. A cross-national analysis. Journal of Health and Social Behavior, 24(4), 362-374.
Stone, D.M., Crosby, A.E. (2014). Suicide Prevention: State of the Art Review. American Journal of Lifestyle Medicine, 8(6), 404-420. https://doi.org/10.1177/1559827614551130
Szostakiewicz, Ł. (2020). Postępowanie w przypadku zagrożenia samobójstwem. (In:) B. Remberk (ed.), Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży, 507-531. Warszawa: PZWL.
Szostakiewicz, Ł. (2022). Samobójstwo – problem transdiagnostyczny. (In:) B. Remberk (ed.), Postępowanie w wybranych zaburzeniach psychicznych u dzieci i młodzieży, 53-69. Warszawa: PZWL.
Śledzianowski, J. (2017). Samobójstwo w dziejach i cywilizacji śmierci. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Światowa Organizacja Zdrowia, Rzecznik Praw Dziecka, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Polskie Towarzystwo Suicydologiczne. (2007). Zapobieganie samobójstwom – poradnik dla nauczycieli i innych pracowników szkoły. Warszawa: Fraszka Edukacyjna.
Verduyn, C., Rogers, J., Wood, A. (2022). Depresja. Terapia poznawczo-behawioralna dzieci i młodzieży. Warszawa: Difin.
Wasserman, D., Rihmer, Z., Rujescu, D., Sarchiapone, M., Sokolowski, M., Titelman, D., Zalsman, G., Zemishlany, Z., Carli, V. (2012). The European Psychiatric Association (EPA) guidance on suicide treatment and prevention. European Psychiatry, 27(2), 129-141. https://doi.org/10.1016/j.eurpsy.2011.06.003
WHO. (2014). Preventing suicide: A global imperative. (From:) https://www.who.int/publications/i/item/9789241564779 (access: 6 March 2024).
Witkowska, H., Kicińska, L., Palma, J., Łuba, M. (2024). Zrozumieć, aby zapobiec 2024 – zachowania samobójcze wśród dzieci i młodzieży. II edycja raportu na podstawie danych KGP i serwisu www.zwjr.pl. Warszawa: Serwis Życie Warte Jest Rozmowy.
Ziarek, K., Ziarek, R. (2015). Profilaktyka zaburzeń depresyjnych wśród młodzieży w wieku 16-17 lat. Niepublikowany raport ewaluacyjny z województwia lubelskiego za 2015rok.
Ziółkowska, J. (2016). Samobójstwo. Analiza narracji osób po próbach samobójczych. Warszawa: PWN.
Zorraguino, J.C. (2002). Depresja u dzieci i młodzieży. Kraków: Wydawnictwo “eSPe”.