Słowa kluczowe
edukacja medialna
mediacja rodzicielska
postawy rodzicielskie
profilaktyka cyfrowa
Jak cytować
Abstrakt
W obliczu postępującej digitalizacji społeczeństwa, sposób, w jaki dzieci w wieku wczesnoszkolnym spędzają czas, ulega istotnej transformacji, co stawia przed badaczami konieczność analizy skutków tego zjawiska. Kluczową rolę w tym procesie odgrywają rodzice, którzy mediują interakcje swoich dzieci z technologiami cyfrowymi, co ma znaczący wpływ na ich rozwój poznawczy, emocjonalny oraz społeczny. W artykule przedstawiono szczegółową analizę, w jaki sposób różnorodne praktyki rodzicielskie, w tym monitorowanie czasu spędzanego przed ekranem, kształtują zaangażowanie dzieci w korzystanie z mediów cyfrowych. Celem przeprowadzonych badań było wykazanie związku między postawami rodzicielskimi a czasem ekspozycji dzieci na urządzenia ekranowe, a także identyfikacja działań profilaktycznych najczęściej podejmowanych przez rodziców. Badanie objęło grupę 173 uczestników w wieku od 29 do 44 lat (M = 36,56; SD = 3,16; Me = 37) w tym 127 matek oraz 46 ojców dzieci w wieku od 7 do 10 lat, pochodzących z województwa podkarpackiego. W badaniach wykorzystano narzędzia takie jak Skala postaw rodzicielskich (SPR) Mieczysława Plopy (2008) oraz autorską ankietę, która miała na celu zebranie informacji na temat liczby i rodzaju działań profilaktycznych podejmowanych przez rodziców w kontekście edukacji ekranowej oraz czasu korzystania z urządzeń ekranowych przez dzieci. Wyniki badań wskazują, że postawa autonomii ojców koreluje ujemnie z czasem ekranowym dzieci – im mniej samodzielności przyznają ojcowie, tym dłuższy czas spędzany przez dzieci przed ekranem. Co więcej, liczba działań profilaktycznych podejmowanych przez matki jest ujemnie skorelowana z postawą ochraniania i niekonsekwencji, co oznacza, że bardziej chroniące i niekonsekwentne matki rzadziej podejmują działania prewencyjne. Z drugiej strony, u ojców postawa akceptacji oraz wspierania autonomii jest związana z większym zaangażowaniem w działania profilaktyczne. Analiza jakościowa wypowiedzi rodziców ujawniła, że ich działania koncentrują się głównie na kontroli czasu ekranowego, co podkreśla potrzebę dalszej edukacji i wsparcia rodziców w zakresie mediacji cyfrowej. We wnioskach z badań zwrócono uwagę na znaczenie mediacji rodzicielskiej, edukacji medialnej oraz na konieczność wdrażania skutecznych strategii profilaktycznych w zakresie zagrożeń cyfrowych.
Bibliografia
American Academy of Pediatrics (2016). Media and young minds. Pediatrics, 138(5), e20162591.
Bae, Y., Yang, S. (2023). Impacts of parenting and child self-regulation on the problematic use of smart media: A latent profile analysis approach. Korean Journal of Child Studies, 44(4), 485-498. https://doi.org/10.5723/kjcs.2023.44.4.485
Beyens, I., Valkenburg, P.M., Piotrowski, J. (2019). Developmental trajectories of parental mediation across early and middle childhood. Human Communication Research, 45(2), 226-250. https://doi.org/10.1093/hcr/hqy016
Bębas, S., Jędrzejko, M.Z., Kasprzak, K., Szwedzik, A., Taper, A. (2017). Cyfrowe dzieci. Zjawisko, uwarunkowania, kluczowe problemy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra.
Brehm, J.W. (1966). A theory of psychological reactance. New York: Academic Press.
Canadian Paediatric Society (2019). Digital media: Promoting healthy screen use in school-aged children and adolescents. Paediatrics & Child Health, 24(6), 402-408. https://doi.org/10.1093/pch/pxz095
Christakis, D.A., Hale, L. (2025). Introduction. (In:) D.A. Christakis & L. Hale (eds.), Handbook of children and screens. Digital media, development, and well-being from birth through adolescence, 1-4. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-031-69362-5
Clark, L.S. (2011). Parental mediation theory for the digital age. Communication Theory, 21(4), 323-343. https://doi.org/10.1111/j.1468-2885.2011.01391.x
Dankiewicz, M., Kotowicz, A. (2024). The relationship between parental attitudes and the assessment of the benefits and risks of screen devices use among children in early primary school years. Quarterly Journal Fides et Ratio, 58(2), 18-26. https://doi.org/10.34766/fetr.v58i2.1278
Dębski, M., Bigaj, M. (2019). Młodzi Cyfrowi. Nowe technologie. Relacje. Dobrostan. Gdańsk: GWP. (From:) https://dbamomojzasieg.pl/wp-content/uploads/2021/03/Mlodzi-Cyfrowi.-Nowe-technologie.-Relacje.-Dobrostan_ksiazka-1.pdf (access: 19.03.2025).
Eijnden, van den, R.J.J.M., Spijkerman, R., Vermulst, A.A., van Rooij, T.J., Engels, R.C.M.E. (2010). Compulsive Internet use among adolescents: Bidirectional parent–child relationships. Journal of Abnormal Child Psychology, 38, 77-89. https://doi.org/10.1007/s10802-009-9347-8
Gardner, F.E.M. (1989). Inconsistent parenting: Is there evidence for a link with children’s conduct problems? Journal of Abnormal Child Psychology, 17, 223-233. https://doi.org/10.1007/BF00913796
Garlicki, M., Wróblewski, J., Mider, D., Suska, A., Terlikowski, W., Kargul, A. (2022). Analiza funkcjonowania rynku usług telekomunikacyjnych w Polsce oraz ocena preferencji konsumentów. 2022 rok. Badania dzieci i rodziców. Urząd Komunikacji Elektronicznej. (From:) https://cik.uke.gov.pl/gfx/cik/userfiles/_public/badania_dzieci_i_rodzicow_2022.pdf (access: 19.03.2025).
Globokar, R. (2018). Impact of digital media on emotional, social and moral development of children. Nova Prisutnost, 16(3), 545-560. https://doi.org/10.31192/np.16.3.8
Haddon, L. Vincent, J. (2015). UK children’s experience of smartphones and tablets: Perspectives from children, parents and teachers. Net Children Go Mobile. https://doi.org/10.13140/RG.2.1.4178.0881
Hassinger-Das, B., Brennan, S., Dore, R., Golinkoff, R.M., Hirsh-Pasek, K. (2020). Children and screens. (In:) A.J. Sameroff (ed.), Annual Review of Developmental Psychology, 2, 69-92. https://doi.org/10.1146/annurev-devpsych-060320-095612
Hsieh, Y.-P., Shen, A.C.-T., Wei, H.-S., Feng, J.-Y., Huang, S.C.-Y., Hwa, H.-L. (2018). Internet addiction: A closer look at multidimensional parenting practices and child mental health. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 21(12), 768-773. https://doi.org/10.1089/cyber.2018.0435
Internet Matters (2018). Look both ways. Practical parenting in the age of screen. (From:) https://www.internetmatters.org/pl/hub/research/screen-time-report-2018/ (access: 19.03.2025).
Kardaras, N. (2018). Dzieci ekranu. Jak uzależnienie od ekranu przejmuje kontrolę nad naszymi dziećmi – i jak wyrwać je z transu. Warszawa: Wydawnictwo CeDeWu.
Kardefelt-Winther, D. (2017). How does the time children spend using digital technology impact their mental well-being, social relationships and physical activity? An evidence-focused literature review. Innocenti Discussion Paper 2017-2. UNICEF Office of Research Innocenti. (From:) https://www.unicef.org/innocenti/media/8181/file/UNICEF-Innocenti-Time-Using-Digital-Tech-Impact-on-Wellbeing-2017.pdf (access: 19.03.2025).
Konca, A.S. (2022). Digital technology usage of young children: Screen time and families. Early Childhood Education Journal, 50(7), 1097-1108. https://doi.org/10.1007/s10643-021-01245-7
Krzyżak-Szymańska, E. (2018). Uzależnienia technologiczne wśród dzieci i młodzieży. Teoria, profilaktyka, terapia – wybrane zagadnienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Livingstone, S. (2009). Children and the Internet: Great expectations, challenging realities. Cambridge: Polity Press.
Livingstone, S., Blum-Ross, A. (2020). Parenting for a digital future: how hopes and fears about technology shape children’s lives. New York: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780190874698.001.0001
Livingstone, S., Lemish, D., Lim, S.S., Bulger, M., Cabello, P., Claro, M., Cabello-Hutt, T., Khalil, J.F., Kumpulainen, K., Nayar, U.S., Nayar, P., Park, J., Tan, M.M., Prinsloo, J., Wei, B. (2017). Global perspectives on children’s digital opportunities: an emerging research and policy agenda. Pediatrics, 140(2), 137-141. https://doi.org/10.1542/peds.2016-1758S
Livingstone, S., Third, A. (2017). Children and young people’s rights in the digital age: An emerging agenda. New Media & Society, 19(5), 657-670. https://doi.org/10.1177/1461444816686318
Lunkenheimer, E., Dunning, E.D., Diercks, C.M., Kelm, M.R. (2023). Parental regulation of parent and child screen-based device use. International Journal of Behavioral Development, 47(5), 410-422. https://doi.org/10.1177/01650254231179978
Mendoza, K. (2013). Surveying parental mediation: Connections, challenges and questions for media literacy. Journal of Media Literacy Education, 1(1). https://doi.org/10.23860/jmle-1-1-3
Mróz, A., Solecki, R. (2017). Postawy rodziców wobec aktywności nastolatków w Internecie w percepcji uczniów. E-mentor, 4(71), 19-24. http://dx.doi.org/10.15219/em71.1316
Muppalla, S.K., Vuppalapati, S., Reddy Pulliahgaru, A, Sreenivasulu, H. (2023). Effects of excessive screen time on child development: An updated review and strategies for management. Cureus, 15(6): e40608. https://doi.org/10.7759/cureus.40608
Neumann, M.M. (2015). Young children and screen time: Creating a mindful approach to digital technology. Australian Educational Computing, 30(2), 1-15. (From:) https://journal.acce.edu.au/index.php/AEC/article/view/67 (access: 19.03.2025).
Nikken, P. (2017). Implications of low or high media use among parents for young children’s media use. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 11(3). https://doi.org/10.5817/CP2017-3-1
Nikken, P., Opree, S.J. (2018). Guiding young children’s digital media use: SES-differences in mediation concerns and competence. Journal of Child and Family Studies, 27, 1844-1857. https://doi.org/10.1007/s10826-018-1018-3
Nikken, P., Schols, M. (2015). How and why parents guide the media use of young children. Journal of Child and Family Studies, 24, 3423-3435. https://doi.org/10.1007/s10826-015-0144-4
Ofcom (2023). Children and parents: Media use and attitudes. Report 2023. (From:) https://www.ofcom.org.uk/media-use-and-attitudes/media-habits-children/children-and-parents-media-use-and-attitudes-report-2023/ (access: 19.03.2025).
O’Keeffe, G.S., Clarke-Pearson, K., Council on Communications and Media (2011). The impact of social media on children, adolescents, and families. Pediatrics, 127(4), 800-804. https://doi.org/10.1542/peds.2011-0054
Plopa, M. (2008). Skala postaw rodzicielskich. Warszawa: PWN.
Przybylski, A.K., Weinstein, N. (2017). Digital screen time limits and young children’s psychological well-being: Evidence from a population-based study. Child Development, 90(1), e56–e65. https://doi.org/10.1111/cdev.13007
Przybyła-Basista, H., Kołodziej, A. (2014). Parental monitoring of the internet activity of young children and preadolescents. The New Educational Review, 36, 315-325. https://doi.org/10.15804/tner.14.36.2.25
Pyżalski, J., Klichowski, M., Przybyła, M. (2014). Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczególnym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat. Raport z badań finansowanych w ramach Innowacji Społecznych Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. (From:) http://hdl.handle.net/10593/12555 (access: 19.03.2025).
Saltuk, M.C., Erciyes, J.C. (2020). Investigation and attitude of parents about the use of technology in preschool children. e-Journal of New Media, 4(2), 106-120. https://doi.org/10.17932/IAU.EJNM.25480200.2020.4/2.106-120
Sanders, W., Parent, J., Forehand, R., Sullivan, A.D., Jones, D.J. (2016). Parental perceptions of technology and technology-focused parenting: Associations with youth screen time. Journal of Applied Developmental Psychology, 44, 28-38. https://doi.org/10.1016/j.appdev.2016.02.005
Shah, S.A., Phadke, V.D. (2023). Mobile phone use by young children and parent’s views on children’s mobile phone usage. Journal of Family Medicine and Primary Care, 12(12), 3351-3355. https://doi.org/10.4103/jfmpc.jfmpc_703_23
Tosun, N., Mihci, C. (2020). An examination of digital parenting behavior in parents with preschool children in the context of lifelong learning. Sustainability, 12(18), 7654. https://doi.org/10.3390/su12187654
Uhls, Y.T. (2016). Cyfrowi rodzice. Dzieci w sieci. Jak być czujnym, a nie przeczulonym. Kraków: Wydawnictwo IUVI.
Ulman, P. (2011). Społeczne i rodzinne uwarunkowania uzależnień u dzieci i młodzieży. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 4(8), 74-86. (From:) https://www.stowarzyszeniefidesetratio.pl/Presentations0/06-2011-4.pdf (access: 19.03.2025).
Warren, R. (2001). In words and deeds: Parental involvement and mediation of children’s television viewing. Journal of Family Communication, 1(4), 211-231. https://doi.org/10.1207/S15327698JFC0104_01
Weller, J.A., Parker, A.M., Reynolds, M., Kirisci, L., Michaels, L. (2024). Longitudinal associations between parenting practices and children’s later decision-making competence. Applied Developmental Science, 29(2), 93-109. https://doi.org/10.1080/10888691.2023.2287203
Valcke, M., Bonte, S., De Wever, B., Rots, I. (2010). Internet parenting styles and the impact on Internet use of primary school children. Computers & Education, 55(2), 454-464. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2010.02.009
Valkenburg, P.M., Piotrowski, J.T., Hermanns, J., de Leeuw, R. (2013). Developing and validating the Perceived Parental Media Mediation Scale: A self-determination perspective. Human Communication Research, 39(4), 445-469. https://doi.org/10.1111/hcre.12010