Słowa kluczowe
eufemizm
manipulacja
poprawność polityczna
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł bada problematykę leksyki eufemistycznej stosowanej w rosyjskiej prasie z początku XXI wieku. Celem badania jest analiza cech funkcjonalnych eufemizmów, specyfiki ich wykorzystania w dyskursie medialnym oraz określenie ich roli w manipulowaniu opinią publiczną. Materiał badawczy stanowiły teksty we współczesnych rosyjskich czasopismach publicystycznych z lat 2017-2021. Jako materiał ilustracyjny wykorzystano przykłady jednostek eufemistycznych z podkorpusu prasowego Narodowego Korpusu Języka Rosyjskiego. Rosyjski korpus prasowy tworzą czasopisma drukowane oraz publikacje w wersji elektronicznej. W artykule zastosowano następujące metody: metodę opisową, analizę leksykograficzną, analizę semantyczną wyrazu oraz analizę kontekstową. W ostatnich latach obserwuje się aktywny wzrost leksyki eufemistycznej w środkach masowego przekazu. W mass media eufemizmy są wykorzystywane jako jeden ze środków oddziaływania manipulacyjnego. Największy wpływ wywierają eufemizmy polityczne i ekonomiczne kierowane do masowego odbiorcy. Potencjał manipulacyjny eufemizmów przejawia się w maskowaniu prawdziwego znaczenia przekazu poprzez tworzenie neutralnej lub pozytywnej konotacji, zniekształcając rzeczywistą skalę wydarzeń lub zjawisk. Dyskurs publicystyczny jest źródłem informacji dla szerokiego grona odbiorców, co wzmacnia wpływową rolę leksyki eufemistycznej. Szczególna uwaga w artykule poświęcona jest określeniu priorytetowych tematów należących do sfery społeczno-politycznej, które podlegają eufemizacji we współczesnej rosyjskiej prasie. W dyskursie medialnym obserwuje się wzrost liczby eufemizmów odnoszących się do istotnych społecznie tematów i sfer ludzkiej aktywności. Cechą charakterystyczną tej grupy jest jej ścisły związek z procesami społeczno-kulturowymi. Wielokrotne użycie eufemizmu osłabia jego kluczową funkcję i stymuluje powstawanie nowych jednostek eufemistycznych. Stosowanie niektórych eufemizmów w dyskursie publicystycznym podyktowane jest normami poprawności politycznej we współczesnej komunikacji. Wyniki badań przedstawione w artykule wskazują na dość szerokie zastosowanie eufemizmów w języku współczesnej prasy rosyjskiej.
Bibliografia
Allan, K., Burridge, K. (1991). Euphemism and Dysphemism: Language Used as Shield and Weapon. New York: Oxford University Press.
Allan, K., Burridge, K. (2006). Forbidden Words. Taboo and the Censoring of Language. Cambridge, UK: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511617881
Arapova, N.S. (1998). Evfemizmy. (In:) V.N. Yarceva (ed.), Iazykoznanie. Bolshoi entsiklopedicheskii slovar, 590. Moskva: Bolshaia Rossiiskaia entsiklopediia.
Arsenteva, Yu.S. (2012). Frazeologizmy–evfemizmy v angliiskom i russkom iazykakh: avtoreferat dissertatsii kandidata filologicheskikh nauk. Kazan. (Doctoral dissertation, Kazan (Volga Region) Federal University, Kazan, Russia). (From:) https://www.dissercat.com/content/frazeologizmy-evfemizmy-v-angliiskom-i-russkom-yazykakh
Atkins, S., Clear, J., Olster, N. (1992). Corpus Design Criteria. Literary and Linguistic Computing, 7(1), 1–16. https://doi.org/10.1093/llc/7.1.1
Baranov, A.N. (2003). Vvedenie v prikladnuyu lingvistiku: uchebnoe posobie. Moskva: Editorial URSS.
Baskova, Yu. S. (2006). Evfemizmy kak sredstvo manipulirovaniia v iazyke SMI: na materiale russkogo i angliiskogo iazykov: dissertatsiia kandidata filologicheskikh nauk. Krasnodar. (Doctoral dissertation, Kuban State University, Krasnodar, Russia). (From:) https://new-disser.ru/_avtoreferats/01003302606.pdf
Beliaeva, I.V. & Kulikova, E.G. (2009). Manipuliativnoe iskazhenie: lingvisticheskii smysl evfemizmov. Vestnik Cheliabinskogo gosudarstvennogo universiteta, 22(160), 15-20.
Biber, D., Conrad S., Reppen R. (2011). Corpus Linguistics: Investigating language structure and use. Cambridge University Press.
Bizness Online. (2018). Slovo «reforma» uzhe v podkorke, zastavlyaet sherst’ stanovit’sya dybom… (From:) https://www.business-gazeta.ru/article/389416 (access: February 15, 2025)
Bonhomme, M. (2014). Pragmatique des figures du discours. Paris: Bibliothèque de grammaire et de linguistique.
Bushueva, T.S. (2005). Pragmaticheskii aspekt evfemizmov i disfemizmov v sovremennom angliiskom iazyke: dissertatsiia kandidata filologicheskikh nauk. Moskva. (Doctoral dissertation, Moscow Pedagogical State University, Moscow, Russia). (From:) https://new-disser.ru/_avtoreferats/01002747960.pdf
Charciarek, A. (Ed.) (2022). Przegląd Rusycystyczny, 1(177). Katowice.
Dobrosklonskaia, T.G. (2009). Lingvisticheskie sposoby vyrazheniia ideologicheskoi modalnosti v mediatekstakh. Vestnik Moskovskogo universiteta. Seriia 19. Lingvistika i mezhkulturnaia kommunikatsiia, 2, 85-94.
Drozdova, D.R. (2016). Fenomen iazykovogo manipulirovaniia v akademicheskom diskurse: dissertatsiia kandidata filologicheskikh nauk. Majkop. (Doctoral dissertation, Adyghe State University, Majkop, Russia). (From:) https://rusneb.ru/catalog/000199_000009_006653107/?ysclid=mc9nhd78dg519668558
Galperin, I.R. (1981). Stilistika anglijskogo yazyka. Moskva: Librokom.
Giezek, U. (2002). Euphemisms and euphemization from the perspective of cognitive linguistics. Acta universitatis Wratislaviensis. Anglica Wratislaviensia, 39, 117-127.
Gómez, C. (2012). The Expressive Creativity of Euphemism and Dysphemism. Lexis, 43-64. https://doi.org/10.4000/lexis.349
Grabowski, Ł. (2011). Korpusy dwu- i wielojęzyczne w służbie tłumacza, leksykografa i badacza. (In:) W. Chlebda (ed.), Na tropach translatów. W poszukiwaniu odpowiedników przekładowych, 89-112. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Ignateva, I.B. & Builova, Yu.L. (2017). Stertye evfemizmy v politicheskom diskurse: lingvokognitivnye i perevolcheskii aspekty. (In:) D.N. Novikov (ed.), Magiia INNO: novye izmereniia v lingvistike i lingvodidaktike, 1, 422-427. Moskva: Moskovskii Gosudarstvennyi Institut Mezhdunarodnykh Otnoshenii. https://open.mgimo.ru/handle/123456789/2998
Instruction on investigation and accounting of fires at power facilities. (2002). (From:) https://www.rosteplo.ru/Npb_files/npb_shablon.php?id=2190 (access: February 15, 2025)
Ivanova, V.I., Kulagina, T.I. (2022). Ispolzovanie lingvisticheskih korpusov tekstov dlya formirovaniya inoyazychnoy uchebno-poznavatelnoy kompetentsii. Vestnik Permskogo natsional’nogo issledovatel’skogo politekhnicheskogo universiteta. Problemy yazykoznaniya i pedagogiki, 3, 142-151. https://doi.org/10.15593/2224-9389/2022.3.12
Kateneva, I.G. (2013). Manipuliativnyi potentsial evfemizmov i disfemizmov na stranitsakh sovremennykh periodicheskikh izdanii. Vestnik Novosibirskogo gosudarstvennogo universiteta. Seriia: Istoriia, filologiia, 12(6), 105-110.
Katsev, A.M. (1988). Yazykovoe tabu i evfemiia. Leningrad: Izdatelstvo Leningradskii Gosudarstvennyi Pedagogicheskii Institut imeni A.I. Gertsena.
Komarova, Ye.V. (2020). Representation of the image of a migrant in modern media (on the example of media texts in Great Britain). Philological Sciences at Moscow State Institute of International Relations, 1(21), 12-20. https://doi.org/10.24833/2410-2423-2020-1-21-12-20
Kochetova, L.A. (2020). Historical and discursive corpus studies. Language and culture in the era of globalization, 23-28. St. Petersburg State University of Economics.
Kovshova, M.L. (2007). Semantika i pragmatika evfemizmov. Moskva: Gnozis.
Krysin, L.P. (1994). Evfemizmy v sovremennoj russkoj rechi. Rusistika, 1-2, 28-49.
Krysin, L.P. (2008). Slovo v sovremennyh tekstah i slovaryah: Ocherki o russkoj leksike i leksikografii. Moskva: Yazyki slavyanskih kultur.
Kurenko, K.N. (2017). Korpusnaya lingvistika v perevodovedenii. Inostrannye yazyki: lingvisticheskie i metodicheskie aspekty, 37, 318-323.
Kuznetsov, S.A. (2002). Bolshoj tolkovyj slovar russkogo yazyka. Sankt-Peterburg: Norint.
Kviatkovskii, A.P. (1966). Poeticheskii slovar. Moskva: Sovetskaia entsiklopediia.
Lakoff, R.T. (1995). Conversational Implicature. (In:) J. Benjamins (ed.), Handbook of Pragmatics, 1-24. John Benjamins Publishing Company. https://doi.org/10.1075/hop.1.con10
Latypova, Yu.A., Todosienko, Z.V. (2019). Manipulyativnyj potencial evfemizmov (na materiale publitsisticheskikh tekstov). Kazanskaia nauka, 12, 77-79.
Leech, G. (1992). Corpora and theories of linguistic performance. (In:) J. Svartvik (ed.), Directions in Corpus linguistics. Proceedings of Nobel Symposium 82 (Stockholm, 4-8 August, 1991), 105-122. Berlin; New York: Mouton de Gruyter.
McEnery, T., Hardie, A. (2012). Corpus Linguistics: Method, Theory and Practice. Cambridge.
Meyer, C. (2002). English Corpus Linguistics: An Introduction. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511606311
Ministry of the Russian Federation for Civil Defence, Emergencies and Elimination of Consequences of Natural Disasters. (n.d.). Terms. (From:) https://mchs.gov.ru/ministerstvo/o-ministerstve/terminy-mchs-rossii/term/1689 (access: February 10, 2025).
Moskvin, V.P. (2010). Evfemizmy v leksicheskoj sisteme sovremennogo russkogo yazyka. Moskva: URSS.
Nikitina, I.N. (2009). Evfemiya v zarubezhnoj i otechestvennoj lingvistike: istoriya voprosa i perspektiva issledovaniya. (From:) https://cyberleninka.ru/article/n/evfemiya-v-zarubezhnoy-i-otechestvennoy-lingvistike-istoriya-voprosa-i-perspektiva-issledovaniya (access: 17.12.2024).
Nikitina, I.N. (2011). Sotsialnye evfemizmy v sovremennykh russkom i angliiskom iazykakh. (From:) https://cyberleninka.ru/article/n/sotsialnye-evfemizmy-v-sovremennyh-russkom-i-angliyskom-yazykah (access: 26.09.2024).
Pohorila A. (2022). The functioning of euphemisms in the english media discourse. Transcarpathian Philological Studies, 2(21), 100-103. https://doi.org/10.32782/tps2663-4880/2022.21.2.20
Plungyan, V.P. (2008). Korpus kak instrument i kak ideologiya: o nekotoryh urokah sovremennoj korpusnoj lingvistiki. Russkij yazyk v nauchnom osveshchenii, 2(16), 7-20.
Plungyan, V.P. (Ed.) (2019). Nacionalnyj korpus russkogo yazyka: issledovaniya i razrabotki (sbornik statej). Moskva: Institut russkogo yazyka.
Potapov, V.V. (2022). Lingvokognitivnyj podhod k sozdaniyu avtomatizirovannoj sistemy perevoda na osnove specializirovannyh parallelnyh terminologicheskih baz dannyh. Socialnye i gumanitarnye nauki. Otechestvennaya i zarubezhnaya literatura. Ser. 6, Yazykoznanie: Referativnyj zhurnal, 2, 35-40. https://doi.org/10.31249/ling/2022.02.01
Reznikova, T.I. (2008). Korpusa slavyanskih yazykov v internete: obzor resursov, 10-38. Die Welt der Slaven.
Roscan, A. (2017). Hiding behind nice words: the use of euphemisms in mass-media discourse. (In:) I. Boldea (ed), literature, discourses and the power of multicultural dialogue. Section: Communication, journalism, education, psychology and sociology, 180-185. Tîrgu Mureș: Arhipelag XXI Press.
Sammani, M.X. (2014). Semanticheskie osobennosti evfemizmov v russkom yazyke. Molodoj uchenyj, 6(65), 643-649.
Shapovalova, M.A. (2018). Funktsionalno-semanticheskaia kharakteristika evfemizmov v sovremennykh frantsuzskikh sredstvakh massovoi informatsii: vypusknaia kvalifikatsionnaia rabota. Belgorod. (Master’s thesis, Belgorod State University, Belgorod, Russia). (From:) http://dspace.bsuedu.ru/bitstream/123456789/32841/1/Shapovalova_Funktsionalno_18.pdf
Shmelev, D.N. (2003). Ocherki po semasiologii russkogo yazyka. Moskva: Editorial URSS.
Sibirceva, V. (2013). Tekhnologiya ispolzovaniya parallelnogo podkorpusa Nacionalnogo korpusa russkogo yazyka i kollekcij tekstov v obuchenii inostrannym yazykam. Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego, 2(5), 98-110.
Sinclair, J. (1991). Corpus, Concordance, Collocation. Oxford University Press.
Technologies and systems of fire safety. (n.d.) (From:) https://nimbus-spb.ru/stati/vozgoranie/ (access: February 10, 2025).
Vasilev, A.D. (2010). Manipulyativnaya evfemizaciya kak atribut diskursa SMI. Vestnik Krasnoyarskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta im. V.P. Astafeva, 1, 141-148.
Vildanova, G.A. (2015). Evfemiya i princip vezhlivosti v sovremennom anglijskom yazyke: gendernyj aspekt: monografiya. Moskva, Berlin: Direkt-Media.
Yakushkina, K.V. (2009). Leksiko-grammaticheskie sredstva evfemii v yazyke gazet Ispanii: dissertaciya kandidata filologicheskix nauk. Sankt-Peterburg. (Doctoral dissertation, Saint-Petersburg University, Saint-Petersburg, Russia). (From:) https://www.dissercat.com/content/leksiko-grammaticheskie-sredstva-evfemii-v-yazyke-gazet-ispanii
Zaharov, V. P. (2003). Poiskovye sistemy Interneta kak instrument lingvisticheskih issledovanij. (In:) V. Solovev (ed.), Russkij yazyk v Internete, 48-59. Kazan.
Zasina, A. (2018). Językoznawstwo korpusowe. Empiryczne podejście w badaniach humanistycznych. Dziennikarstwo i Media, 9, 169-178. https://doi.org/10.19195/2082-8322.9.13
Zyuzkova, N.A. (2020). Corpus study of the dialect word. Actual problems of linguistics and literary criticism, 20, 77-78.