Słowa kluczowe
inteligencja emocjonalna
młodzi dorośli
zdolności inteligencji emocjonalnej
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu było przedstawienie 4 modeli inteligencji emocjonalnej oraz zagadnień dotyczących środowiskowych i rodzinnych uwarunkowań inteligencji emocjonalnej. W artykule przedstawiono badania własne przeprowadzone wśród 70 osób w celu odpowiedzi na pytanie czy istnieje i na czym polega zależność między typami postaw rodzicielskich w rodzinie pochodzenia młodych dorosłych a ich ogólną inteligencją emocjonalną wraz z czterema komponentami składających się na nią: 1. akceptowanie, wyrażanie i wykorzystywanie własnych emocji w działaniu; 2. empatia, czyli rozumienie i rozpoznawanie emocji innych ludzi; 3. kontrola, także poznawcza, nad własnymi emocjami; 4. rozumienie i uświadamianie sobie własnych emocji . Wyniki badań wskazały, że pozytywne postawy rodzicielskie matki (akceptacji i autonomii) istotnie korelują z poziomem inteligencji emocjonalnej i wszystkimi jej wymiarami u córek, a u synów korelują w sposób umiarkowany z empatią. Natomiast pozytywne postawy ojca mają bardzo istotny związek z poziomem inteligencji emocjonalnej córek i trzema komponentami oprócz empatii, natomiast u synów pozytywne postawy ojca maja związek z wszystkimi komponentami inteligencji emocjonalnej, a największy z empatią. Wśród postaw rodzicielskich negatywnych (nadmierne ochranianie, wymaganie i niekonsekwencja) najmniejszą negatywną zależność uzyskano w postawie nadmiernie ochraniającej. Dla córek bardzo niekorzystna we wszystkich wymiarach inteligencji emocjonalnej ma postawa nadmiernie wymagająca obojga rodziców, dla synów postawa ta nie ma znaczenia. Postawa niekonsekwencji matki ma również negatywny wpływ na zdolności wchodzące w skład inteligencji emocjonalnej dla córek, natomiast dla synów destrukcyjna jest postawa niekonsekwencji ojca.
Bibliografia
Bar On, R. (1997), EQ-i. BarOn Emotional Quotient Investory. A measure of emotional inteligence. User’s manual: Toronto: Multi-Health Systems.
Bar-On, R. (2000), Emotional and social intelligence: insights from the Emotional Quotient Inventory, (w:) R. Bar-On, J. D. A. Parker (red.), The handbook of emotional intelligence (s. 363–388), San Francisco: Jossey-Bass.
Bennett, D.S., Bendersky, M., Lewis, M. (2005), Antecedents of emotion knowledge: Predictors of individual differences in young children. Cognition and Emotion, 49, p. 375–396.
Borecka-Biernat, D. (1995), Nieśmiałość i agresja nastolatków a styl wychowania w rodzinie. Problemy Rodziny, 5, s. 45–46.
Brachowicz, M., Sadowska, M. (2008), Struktura Inteligencji Emocjonalnej, (w:) Studia z psychologii KUL, P. Francuz, W. Otrębski (red.), tom 15, (s. 65-79), Lublin: Wydawnictwo KUL.
Branden, N. (1998), 6 filarów poczucia własnej wartości. Łódź: Wydawnictwo Ravi.
Brzezińska, A. (2000), Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: „Scholar”.
Brzezińska, A., Trempała, J. (2007), Wprowadzenie do psychologii rozwoju, (w:) J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1 (s. 229–283), Gdańsk: GWP.
Ciarrochi, J.V., Chan, A.Y.C., Bajgar, J. (2001), Measuring emotional intelligence in adolescents. Personality and Individual Differences, 31, p. 1105–1119.
Ciarrochi, J. V., Chan, A. Y. C., Caputi, P. (2000), A critical evaluation of the emotional intelligence construct. Personality and Individual Differences, 28, p. 539–561.
Ciechanowicz, A., Jaworowska, A., Matczak, A., Zalewska, E., Stańczak, J. (2005), Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej - PKIE. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Cudak, H. (1999), Znaczenie rodziny w rozwoju i wychowaniu małego dziecka. Warszawa:Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej.
Cudak, S. (2012), Znaczenie więzi emocjonalnych w rodzinie dla prawidłowego funkcjonowania dzieci. Pedagogika Rodziny 2 (4), s. 31-39 .
De Barbaro, B. (red.) (1999), Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Kraków:Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Denham, S.A., Auerbach, S. (1995), Mother – child dialog about preschoolers emotional competence. Genetic, Social and General Psychology Monographs, t. 121, 3, p. 313-325.
Denham, S. A. (1998), Emotional development in young children. New York:Guilford Press.
Denham, S.A., Blair, K.A., DeMulder, E., Levitas, J., Sawyer, K., Auerbach-Major, S., Queenan, P. (2003), Preschool emotional competence: Patchway to social competence? Child Development, 74, p. 238-256.
Domachowski, W. (1999), Przewodnik po psychologii społecznej. Warszawa: PWN.
Epstein, S. (1998), Constructive thinking: the key to emotional intelligence. New York, NY: Praeger.
Eisenberg, N., Fabes, R.A., Losoya, S. (1997), Emotional reactions: their regulation, social correlates and socialization, (w:) Emotional Development and Emotional Intelligence: Educational Implications, P. Salovey, D.J. Sluyter (red.), (p. 221-277), New York: Basic Books.
Eisenberg, N., Fabes, R.A., Shepard, S.A., Guthrie, I. K., Murphy, B.C., Reiser, M. (1999), Parental reactions to children’s negative emotions: longitudinal relations to quality of children’s social functioning. Child Development, 70, p. 513–534.
Eisenberg, N., Schaller, M., Fabes, R., Bustamante, D., Mathy, R. A., Schell, R., Rhodes, K. (1988), Differentiation of personal distress and sympathy in children and adults. Development Psychiatry, 24, p. 766–775.
Ekman, P., Davidson, R. J. (1998), Natura emocji. Podstawowe zagadnienia. Gdańsk: GWP.
Field, D. (1999), Osobowości rodzinne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza: „Logos”
Gardner, H. (2002), Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Poznań: Media Rodzina.
Gardner, H., Kornhaber, M.L., Wake, W.K. (2001), Inteligencja. Wielorakie perspektywy. Warszawa: WSiP.
Goleman, D. (1997), Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina.
Goleman, D. (1999), Inteligencja emocjonalna w praktyce. Poznań: Media Rodzina.
Guastello, D. D., Guastello, S. J. (2003), Androgyny, gender role behavior and emotional intelligence among college students and their parents. Sex Roles: A Journal of Research, 49, p. 663–673.
Hodgins, H.S., Belch, C. (2000), Interparental violence and nonverbal abilities. Journal of Nonverbal Behavior, 24, p. 3-24.
Hurlock, E. B. (1985), Rozwój dziecka, t 1, Warszawa: PWN.
Jankowska, M. Ryś, M. (2011), Inteligencja emocjonalna a relacje w związkach małżeńskich, Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 3(7), s. 48–65.
Jankowska, M. Sadowska, A. (2011), Kompetencje społeczne i inteligencja emocjonalna u Dorosłych Dzieci Alkoholików, Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 4(8), s. 131–160.
Jarosz, E., Wysocka, E., (2006), Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”
Jasielska, A., Leopold, M. A. (2000), Kompetencja a inteligencja emocjonalna – pojęcia tożsame czy różne? Forum Oświatowe, 2, s. 5–32.
Jaworowska, A., Matczak, A. (2001), Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej N. S. Schutte, J. M. Malouffa, L. E. Hall, D. J. Haggerty’ego, J. T. Cooper, C. J. Goldena, L. Dornheim. INTE. Podręcznik (wyd. 2. zm. – 2008), Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Jaworowska, A., Matczak, A. (2005), Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej PKIE. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Knopp, K. (2005), Rola Inteligencji emocjonalnej w życiu człowieka. Studia Psychologica, 6, s. 221-236.
Knopp, K. (2007), Inteligencja emocjonalna a temperament studentów oraz postawyrodzicielskie ich matek i ojców. Roczniki Psychologiczne, t.10, 2, s. 113-134.
Knopp, K. (2009), Temperament, emotional intelligence and social training as predictors of social competencies, (w:) Determinants of social and emotional competencies, A. Matczak (red.), (s. 37–66), Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Knopp, K. (2010), Inteligencja emocjonalna oraz możliwości jej rozwijania u dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Knopp, K. (2011), The parents’ marital relationship and emotional intelligence of their adolescent children. Referat wygłoszony podczas III International Congress of Emotional Intelligence in Opatija.
Knopp, K. (2012), Czy kobiety naprawdę są bardziej inteligentne emocjonalnie niż mężczyźni. O różnicach międzypłciowych w zakresie zdolności emocjonalnych. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 4(12), s. 95-112.
Kopacz, M. (1990), Niedojrzałość emocjonalno-społeczna dzieci a poziom dojrzałości ich rodziców. Białystok: Dział Wydawnictw Filii UW w Białymstoku.
Korol, E. (2015), Wzorce funkcjonowania rodziny pochodzenia a inteligencja emocjonalna młodych dorosłych. Studia Psychologica UKSW, 5(1), s. 19-32.
Kowalski, W. S. (1982), Percepcja postaw rodziców przez ich dzieci jako metoda diagnozy środowiska rodzinnego, (w:) Funkcjonowanie rodziny a problemy profilaktyki społecznej i resocjalizacji, A. Kwak, M. Ziemska (red.), (s. 59-68), Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Król, J. (1992), Postawy rodziców a struktura „Ja” i poziom samoakceptacji u młodzieży. Psychologia Wychowawcza, 1, s. 41-56.
Ledzińska, M. (2000), O niektórych próbach łączenia inteligencji i osobowości. Psychologia Wychowawcza, 43, s. 1–10.
Lopes, P. N., Salovey, P., Straus, R. (2003), Emotional intelligence, personality and the perceived quality of social relationship. Personality and individual Differences, 35, 641-658.
Martowska, K. (2007), Cechy środowiska rodzinnego a inteligencja emocjonalna dzieci. Studia Psychologica, 7, s. 181-194.
Manuel, M. P. (2002), Parental inducement of emotional intelligence. Imagination, Cognition Personality, 18(1), p. 3–23.
Marcysiak, I., Wasilewska, M. (2009), The attitudes of parents and the emotional intelligence of their adolescent children, (w:) Determinants of social and emotional competencies, A. Matczak (red.), (s. 87–102), Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Martowska, K. (2012), Psychologiczne uwarunkowania kompetencji społecznych. Warszawa: Liberi Libri.
Maruszewski, T. (2008), Inteligencja emocjonalna – między sprawnością a mądrością, (w:) Inteligencja emocjonalna. Fakty, mity, kontrowersje, J. Orzechowski, M. Śmieja (red.), (s. 62-81), Warszawa: PWN.
Maruszewski, T., Ścigała, E (1998), Emocje – aleksytymia – poznanie. Poznań:Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Matczak, A. (2003), Zarys psychologii rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Matczak, A. (2004a), Rola temperamentu w rozwoju człowieka. Psychologia Rozwojowa, 9, s. 9–21.
Matczak, A. (2004b), Temperament a inteligencja emocjonalna. Psychologia, Etologia, Genetyka, 10, s. 59–82.
Matczak, A. (2006), Natura i struktura inteligencji emocjonalnej. Psychologia,Etologia,Genetyka, 13, 59–87.
Matczak, A. (2007), Inteligencja emocjonalna – kierunki i metody badań. Wstęp. Psychologia, Edukacja i Społeczeństwo, 4, s. 3–8.
Matczak, A. (2007), Rola inteligencji emocjonalnej. Studia Psychologiczne, t. 45, z.1, s. 9-17.
Matczak, A, Knopp, K. (2013), Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Filomatów. Redakcja Liberi Libri.
Mayer, J. D., Salovey, P. (1999), What is emotional intelligence?, (w:) Emotional Development and Emotional Inelligence: Educational Implications, P. Salovey, D. J. Sluyter (red.), (p. 21-69), New York: Basic Books.
Mayer, J.D., Salovey, P., Caruso, D.R. (2000a), Emotional intelligence as Zeitgeist, as a personality, and a mental ability, (w:) The handbook of emotional intelligence, R. Bar-On, J. D. A. Parker (red.), (p. 92–117), San Francisco: Jossey-Bass.
Mayer, J. D., Salovey, P., Caruso, D. R. (2000b), Models of emotional intelligence, (w:) Handbook of intelligence, R.J. Sternberg (red.), (s. 396–420), Cambridge,UK: Cambridge University.
Misiewicz, H. (1986), Rola rodziny w kształtowaniu postaw. Warszawa: Wydawnictwo IWZZ.
Mulhern, R.K., Passman, R.H. (1981), Parental discipline as affected by the sex of the parent,the sex of the child and the child’s apparent responsiveness to discipline. Developmental Psychology, 17, 604-613.
Neubauer, A. C., Freudenthaler, H. H. (2005), Models of emotional intelligence, (w:) Emotional intelligence. An international handbook, R. Schulze, R.D. Roberts (red.), (s. 31–50), Göttingen: Hogrefe & Huber Publishers.
Ochmański, M. (1995), Wybrane poznawcze i środowiskowe uwarunkowania osiągnięć szkolnych dzieci rozpoczynających naukę. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Orzechowski, J., Śmieja, M. (red.) (2008), Inteligencja emocjonalna. Fakty, mity, kontrowersje. Warszawa: PWN.
Palmer, B., Donaldson, C., Stough, C. (2002), Emotional intelligence and life satisfaction. Personality and Indyvidual Differences, 33, 1091-1100.
Piaget, J. (1966), Narodziny inteligencji człowieka. Warszawa: PWN.
Piekarska, J. (2004), Inteligencja Emocjonalna młodzieży a sposoby reagowania rodziców w sytuacjach problemowych. Psychologia Rozwojowa, 9, s. 23-33.
Piekarska, J. (2007), Źródła inteligencji emocjonalnej: rola oddziaływań wychowawczych rodziców. Nieopublikowana praca doktorska, Warszawa, UW.
Piekarska, J. (2009), The role of personality and child-parent dialogue in the developmentof emotional competence, (w:) Determinants of social and emotional competencies, A. Matczak (red.), (s. 67–86), Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Plopa, M. (1983), Funkcjonowanie społeczno–emocjonalne młodzieży a percepcja postaw matek i ojców. Psychologia Wychowawcza, 2, s. 129-141.
Plopa, M. (1995), Rola ojca w kształtowaniu osobowości córek i synów, (w:) Rozwijający się człowiek w zmieniającym się świecie: materiały z IV Ogólnopolskiej Konferencji Psychologów Rozwojowych, J. Trempała (red.), (s. 329–338), Bydgoszcz: Wydawnictwo WSP.
Plopa, M. (2005), Psychologia rodziny. Elbląg: Wydawnictwo Elbląska Uczelnia Humianistyczno–Ekononiczna.
Plopa, M. (2007), Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Pospiszyl, K. (1988), Z badań nad postawami rodzicielskimi. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (1996), Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: PWN.
Radochoński, M. (1984), Wybrane zagadnienia psychopatologii w ujęciu systemowej koncepcji rodziny. Roczniki Socjologii Rodziny, t. X, s. 91-109.
Rembowski, J. (1987), Empatia i percepcja postaw rodzicielskich młodzieży studiującej.Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Rembowski, J. (1980), Rodzina jako system powiązań, (w:) Rodzina i dziecko, M. Ziemska (red.), (s. 127-142), Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Rembowski, J. (1986), Rodzina w świetle psychologii. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Rembowski, J. (1972), Więzi uczuciowe w rodzinie: studium psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Roberts, W., Strayer, J. (1987), Parents’ responses to the emotional distress of their children: relations with children’s competence. Developmental Psychology, 23, 415–422.
Rogers, C. R. (1975), Emphatic: an Unappreciated Way of Being. The Counseling Psychologist, 2, 2-10.
Romney, D. M., Lyton, H., (1991), Parent’s differential socialization of boys and girls: A metaanalizys. Psychological Bulletin, 109, 267-296.
Ryś, M. (1992), Wpływ dzieciństwa na późniejsze życie w małżeństwie i rodzinie: studium psychologiczne. Część 1–2. Warszawa: ATK.
Ryś, M. (1999), Psychologia małżeństwa w zarysie. Warszawa: CM PPP.
Ryś, M. (2004), Jakość związku małżeńskiego a poziom bliskości małżonków i sposoby rozwiązywania przez nich konfliktów. Studia Psychologica, 5, s. 57–67.
Saarni, C. (1999), Kompetencja emocjonalna i samoregulacja w dzieciństwie, (w:) Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna, P. Salovey, D. J. Sluyter (red.), (s. 75–125), Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”.
Salovey, P., Mayer, J. D., Caruso, D. (2004), Pozytywna psychologia inteligencji emocjonalnej, (w:) Psychologia pozytywna, J. Czapiński (red.), (s. 380–398),Warszawa: PWN.
Salovey, P., Sluyter, D. (red.) (1997), Emotional Development and Emotional Intelligence: Educational Implications, New York: Basic Books.
Schaefer, E.S. (1968), A configurational analysis of children’s reports of parent behaviour.Journal Consulting Psychology, 29(6), 552-557.
Schülz, A. (2005), Samoocena a strategie interpersonalne, (w:) Umysł społeczny. Poznawcze i motywacyjne aspekty zachowań interpersonalnych, J.P. Forgas, K.D. Williams, L. Wheeler (red.), (s. 169-187), Gdańsk: GWP.
Sitarczyk, M. (1988), Psychologiczne uwarunkowania nieprawidłowych postaw rodzicielskich, (w:) Z badań nad postawami rodzicielskimi, K. Pospiszyl (red.), (s. 21–39), Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Strzelczyk-Muszyńska, D. (2010), Postawy rodzicielskie a kompetencje społeczne, (w:) Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego, T. Rostowska, A. Jarmołowska (red.), (s. 285-296), Warszawa: Difin.
Wojciszke, B. (2002), Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wolińska, J. M. (1988), Wpływ postaw wychowawczych rodziców na aspekt opisowy, wartościujący i normatywny obrazu własnej osoby ich dzieci w wieku dorastania, (w:) Z badań nad postawami rodzicielskimi, K. Pospiszyl (red.), (s. 85-103), Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Zeidner, M. (2008), Rozwój Inteligencji Emocjonalnej. Czego dowiedzieliśmy się do tej pory? (w:) Inteligencja emocjonalna. Fakty, mity, kontrowersje, J. Orzechowski, M. Śmieja (red.), (s. 82-110), Warszawa: PWN.
Zeidner, M., Matthews, G., Roberts, R. D., MacCann, C. (2003), Development of emotional intelligence: towards a multi-level investment model. Human Development, 46, 69–96.
Ziemska, M. (1973), Postawy rodzicielskie. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
Ziemska, M. (1980) (red.), Rodzina i dziecko. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Zimbardo, P.G., Gerrig, R.J. (2009), Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo PWN.