Słowa kluczowe
relacje z podróży
sanktuaria
zbiory kościelne
Jak cytować
Abstrakt
Nel XVIII secolo santuari italiani svolgevano un importante ruolo religioso e culturale, soprattutto a Venezia e Padova. Sono stati visitati dai viaggiatori polacchi durante i loro viaggi in giro per l’Europa, come: missioni diplomatiche, pellegrinaggi, viaggi d’istruzione o turistici. Impressioni dalla visita di questi luoghi hanno scritto nei loro memorie e diari. La lettura dei resoconti di viaggi fornisce preziosi spunti sulla mentalità, l’educazione, nonché le esperienze religiose ed estetiche dei viaggiatori del Settecento. Nell’articolo si tenta di presentare le modalità di descrizione delle collezioni di arte sacra da parte dei viaggiatori polacchi del XVIII secolo. L’analisi delle loro testimonianze scritte, in particolare frammenti sui santuari di Venezia e Padova, serviranno per presentare le convenzioni letterarie adoperate dai viaggiatori polacchi. Dovrebbe rispondere anche alle questioni su quali tendenze dominavano nella letteratura di viaggio di quel tempo, quali frasi venivano usate e a quali oggetti veniva prestata una particolare attenzione.
Bibliografia
Abramowska, J. (1978). Peregrynacja, (w:) M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska (red.), Przestrzeń i literatura, 121-158, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Arakiełowicz, S. (2016). Itinerarium Romanum (1723). B. Rok (oprac.), D. Piwowarczyk (tłum.), Podróż Rzymska (1723), Kraków-Wrocław: Księgarnia Akademicka.
Backvis, C. (1975). Jak w XVI wieku Polacy widzieli Włochy i Włochów, (w:) A. Biernacki (red.), Szkice o kulturze staropolskiej, 687–769, Warszawa: PIW.
Barycz, H. (1965). Spojrzenia w przeszłość polsko-włoską, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Biliński, B. (1968). Viaggiatori polacchi a Venezia nei secoli XVII–XIX (saggio preliminare: esempi ed osservazioni generali), (w:) L. Cini (red.), Venezia e la Polonia nei secoli dal XVII al XIX, 341–417, Venezia-Roma: Istituto Per La Collaborazione Culturale.
Borkowski, M. (1995). Diariusz wojażu rzymskiego, M. Grzybowski (oprac.), Warszawskie Studia Teologiczne, t. 5, 95-146.
Brahmer, M. (1939). Z dziejów włosko-polskich stosunków kulturalnych. Studia i materiały, Warszawa: Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza.
Brahmer, M. (1980). Powinowactwa polsko-włoskie. Z dziejów wzajemnych stosunków kulturalnych, Warszawa: PWN.
Bratuń, M. (2002). „Ten wykwintny, wykształcony Europejczyk”. Zagraniczne studia i podróże edukacyjne Michała Jerzego Wandalina Mniszcha w latach 1762-1768, Opole: Wydawnictwo UO.
Bratuń, M. (2014). Grand Tour: narodziny – rozwój – zmierzch, (w:) A. Roćko (red.), Polski Grand Tour XVIII i początkach XIX wieku, 19-30, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Brzostowski, P. K. (1811). Kościoły, malowania znaczniejsze w Rzymie, w niektórych miastach włoskich, niemieckich, francuskich i polskich podług opisania innych ode mnie uważane P.H.B.R.W.X.L.K.O.P., Wilno: Nakładem i drukiem Iózefa Zawadzkiego.
Chachaj, M. (1998). Związki kulturalne Sieny i Polski do końca XVIII wieku. Staropolscy studenci i podróżnicy w Sienie. Sieneńczycy i ich dzieła w Polsce, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Chachaj, M. (2001). Zapomniana podróż zagraniczna (1717 – 1720) Felicjana Piaskowskiego na tle szlacheckich peregrynacji czasów saskich, (w:) J. Muszyńska (red.), Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, 343-360, Kielce: Wydawnictwo AŚ.
Chachulski, T. (2014). Kazimierza Kognowickiego relacja z rzymskiej podróży, (w:) A. Roćko (red.), Polski Grand Tour XVIII i początkach XIX wieku, 357-373, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Charkiewicz, J. (1998). Dyjariusz podróży hiszpańskiej z Wilna do miasta Walencyi na kapitułę jeneralną zakonu mniejszych braci św. Franciszka, to jest bernardynów, odprawionej w roku 1768, B. Rok (oprac.), Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Cieński, A. (1992). Pamiętniki i autobiografie światowe, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Czermińska, M. (2000). Autobiograficzny trójkąt, świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Kraków: Universitas.
Czermińska, M. (2005). Gotyk i pisarze. Topika opisu katedry, Gdańsk: Słowo / obraz terytoria. Dziechcińska, H. (1967). Proza staropolska. Problemy gatunków i literackości, Wrocław: PAN.
Dziechcińska, H. (1988). Podróż – jej miejsce w świadomości społecznej, Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 33, 27-51.
Dziechcińska, H. (1991). O staropolskich dziennikach podróży, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Dziechcińska, H. (1992). O świadomości urbanistycznej staropolskich peregrynatów, Gdańskie Zeszyty Humanistyczne, 32, 163-187.
Dziechcińska, H. (1993). Miejsce przekazu pamiętnikarskiego w kulturze dawnej Polski, Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza, 28, 3-14.
Dziechcińska, H. (1999). Pamiętniki czasów saskich. Od sentymentalizmu do sensualizmu, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Dziechcińska, H. (2003). Świat i człowiek w pamiętnikach trzech stuleci: XVI-XVII-XVIII, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Dziechcińska, H. (2011). Dawne dzienniki podróży – dokument „świadomości urbanistycznej”, (w:) M. Wrześniak (red.), Iter Italicum. Sztuka i historia / Arte e storia, 269-276, Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Gad, P. (2013). Zagraniczna podróż młodego magnata w świetle diariusza Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki”, (w:) B. Mazurkowa (red.), Codzienność i niecodzienność oświeconych. W rezydencji, w podróży i na scenie publicznej, Cz. 2, Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Grzybowski, M. (1995). Wstęp, (w:) M. Borkowski, (oprac). Diariusz wojażu rzymskiego, Warszawskie Studia Teologiczne, 5, 95-96.
Grzybowski, S. (1998). Polskie refleksje na temat włoskiego południa (stereotypy, porównania, postulaty), (w:) J. Okoń (red.), Włochy a Polska – wzajemne spojrzenia. Księga referatów międzynarodowej sesji naukowej w Uniwersytecie Łódzkim 15-17 października 1997 roku, 29-38, Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Horolets, A. (2012). Dyskursywne konstruowanie podmiotu wiedzącego w wybranych relacjach z podróży, Teksty Drugie, 3 (135), 134-156.
Iwanowska, A. (1990). Polskie rękopiśmienne relacje podróżnicze z epoki saskiej, (w:) H. Dziechcińska (red.), Staropolska kultura rękopisu, 123-154, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Kaczmarek, M. (1962). Specyfika peregrynacji wśród staropolskich form pamiętnikarskich, (w:) W. Dworzaczek (red.), Munera Literaria. Księga ku czci prof. R. Pollaka, 95-105, Poznań: PAN.
Kicińska, U. (2014). Pedagogiczny aspekt podróżowania w dawnej Polsce, (w:) Polski Grand Tour XVIII i początkach XIX wieku, A. Roćko (red.), 31-44, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Kleczewski, S. (2016). Itinerarium Romanum (1750). Podróż Rzymska (1750), M. Chachaj, B. Rok (oprac.), Kraków-Wrocław: Księgarnia Akademicka.
Kobielus, S. (1989). Niebiańska Jerozolima. Od sacrum miejsca do sacrum modelu, Warszawa: Wydawnictwo Apostolicum.
Kognowicki, K. (1783). Droga rzymska z nawrotem do swojej ojczyzny nie bez gościńca nazad powróconego Xiędza Kazimierza Kognowickiego, nauk wyzwolonych i filozofii doktora, Warszawa: Drukarnia J. K. M. u S. Krzyża, from: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/96731/edition/108510/content, (access: 01.12.2021).
Kostkiewiczowa, T. (1988). L’Italie vue par des Polonais éclairés. Relation des voyages de Stanisław Kostka Potocki et d’Augus Moszyński, (w:) E. Kanceff, R. Lewański (red.), Viaggiatori polacchi in Italia, 203-216, Genève: Slatkine.
Kot, S. (1987). Wenecja w oczach Polaków na przestrzeni dziejów, (w:) , S. Kot (red.), Polska złotego wieku a Europa: studia i szkice, 307–322, Warszawa: PIW.
Kowalczyk, M. E. (2003). O Kazimierzu Symforianie Arakiełowiczu i jego łacińskim rękopisie podróży do Rzymu z pierwszej połowy XVIII wieku, (w:) K. Matwijowski, B. Rok (red.), Studia z dziejów XVII i XVIII wieku, 137-151, Wrocław: Instytut Historyczny UWr.
Kowalczyk, M.E. (2004). Górskie krajobrazy Włoch w polskim piśmiennictwie geograficznym i podróżniczym XVIII wieku, (w:) B. Rok, F. Wolański (red.), Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji. Wrocław, 23–24 października 2004 r., 279- 288, Wrocław: Instytut Historyczny UWr.
Kowalczyk, M.E. (2005). Obraz Włoch w polskim piśmiennictwie geograficznym i podróżniczym osiemnastego wieku, Toruń: Adam Marszałek.
Kowalczyk, M.E. (2014). Polki w Wenecji w drugiej połowie XVIII wieku. Zapiski z podróży Teofili z Radziwiłłów Morawskiej i Katarzyny z Sosnowskich Platerowej, Italica Wratislaviensia, 5, 317-337.
Kowalczyk, M. E. (2019). Zagraniczne podróże Polek w epoce oświecenia, Łomianki: LTW.
Krzywy, R. (2013). Wędrówki z Mnemozyne. Studia o topice dawnego podróżopisarstwa, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Kurządkowska, B. (2015). Rejestr rzeczy mijanych jako przyczynek do wyznań osobistych w relacji z podróży Teofili Morawskiej, Prace Literaturoznawcze, 3, 185-193.
Kurzyński, P. (2016). Percepcja sacrum w relacjach czterech polskich zakonników z 1768 roku, (w:) D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz (red.), Sacrum w mieście. Epoka Nowożytna i czasy współczesne. Wymiar religijny, kulturalny i społeczny, t. 2, 105-119, Kraków: Wydawnictwo Akademii Ignatianum, WAM.
Kurzyński, P. (2018). Św. Franciszek z Asyżu – włoskie podróże staropolskich reformatów Stanisława Kleczewskiego oraz Remigiusza zawadzkiego do Rzymu w 1750 roku, Wieki Stare i Nowe, 13 (18), 85-114, http://doi.org/10.31261/WSN.2018.1806.
Loret, M. (1929). Polskie pielgrzymstwo naukowe w Rzymie w XVI – XVIII wieku, (w:) M. Loret (red.), Nauka Polska, jej potrzeby, organizacja i rozwój, XI, 131–173, (b. wyd).
Loret, M. (1930). Życie polskie w Rzymie w XVIII wieku, Roma: Scuola Tipografica Pio X.
Łukasiewicz, J. (2021). La Padova di August Fryderyk Moszyński, Italica Wratislaviensia, 12(1), 123-140, http://dx.doi.org/10.15804/IW.2021.12.1.07.
Mączak, A. (1998). Odkrywanie Europy. Podróże w czasach renesansu i baroku, Gdańsk: Novus Orbis.
Mączak, A. (2001). Peregrynacje, wojaże, turystyka, Warszawa: Książka i Wiedza.
Morawska, T. (2002). Diariusz podróży europejskiej w latach 1773-1774, B. Rok (oprac.), Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Moszyński, A. (1970). Dziennik podróży do Francji i Włoch Augusta Moszyńskiego architekta JKM Stanisława Augusta Poniatowskiego 1784-1786, B. Zboińska-Daszyńska (oprac.), Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Mucha, D. (2011). O wspaniałości włoskiej rzeźby i malarstwa. Wyjątek z dziennika podróży do Italii Katarzyny Platerowej, (w:) M. Wrześniak (red.), Iter Italicum. Sztuka i historia / Arte e storia, 133-171, Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Niedzielski, Cz. (1966). O teoretycznoliterackich tradycjach prozy dokumentarnej: podróż-powieść- reportaż, Toruń: PWN.
Norkowska, A. (2020). Miasto polskiego Wieku Świateł. Uwagi o krętej ścieżce powrotu, Pamiętnik Literacki, 1, 5-17, http://doi.org/10.18318/pl.2020.1.1.
Pfeiffer, B. (2001). Galerie i pałace. Kategoria „ekphrasis” w utworach staropolskich, Pamiętnik Literacki, 2, 61-78.
Piaskowski, F. J. (1865). Pamiętnik Felicyana Junoszy Piaskowskiego podstolego podlaskiego, majora J.K. Mości, począwszy od roku 1690, Lwów: Nakładem K. Jabłońskiego.
Plater, K. (2013). Moja podróż do Włoch. Dziennik z lat 1785-1786, M.E. Kowalczyk (red.), A. Pikor-Półtorak (tłum.), Łomianki: LTW.
Popiołek, B. (2014). Peregrynacje edukacyjne i poznawcze w źródłach czasów saskich, (w:) A. Roćko (red.), Polski Grand Tour XVIII i początkach XIX wieku, 45-64, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Roćko, A. (2001). Rzeczpospolita czasów saskich w pamiętniku Krzysztofa Zawiszy-świat wojen, żywiołów, niepokojów, Napis, 7, 313-321.
Roćko, A. (2014). Polski Grand Tour „dam modnych”, (w:) Polski Grand Tour XVIII i początkach XIX wieku, A. Roćko (red.), 131-150, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Rok, B. (1992). Zagraniczne podróże Polaków w pierwszej połowie XVIII w., Śląski Kwartalnik Historyczny, 1-2, 171-178.
Rok, B. (1998). Juwenalis Charkiewicz i jego podróż po Europie, (w:) J.Charkiewicz J. (red.), Dyjariusz podróży hiszpańskiej z Wilna do miasta Walencyi na kapitułę jeneralną zakonu mniejszych braci św. Franciszka, to jest bernardynów, odprawionej w roku 1768, B. Rok (oprac.), Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Rok, B. (2014). Rzym papieski w relacjach Polaków XVIII wieku, (w:) A. Roćko (red.), Polski Grand Tour XVIII i początkach XIX wieku, 313-331, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Sajkowski, A. (1964). Nad staropolskimi pamiętnikami, Poznań: Wydawnictwo UAM.
Sajkowski, A. (1973). Włoskie przygody Polaków. Wiek XVI-XVIII, Warszawa: PIW.
Staszic, S. (1931). Dziennik podróży Stanisława Staszica 1789-1805, C. Leśniewski (z rękopisów wydał), Archiwum do Dziejów Literatury Polskiej, II, t. 2 (ogólnego zbioru XVII), Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, from: https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/publication/5895/edition/5422/content?ref=desc, (access: 01.12.2021).
Szulakiewicz, W. (2013). Ego-dokumenty i ich znaczenie w badaniach naukowych, Przegląd Badań Edukacyjnych, 16, 1, 65-84.
Ślusarska, M. (2014). Pawła Ksawerego Brzostowskiego przewodnik po zabytkach włoskich, (w:) A. Roćko (red.), Polski Grand Tour XVIII i początkach XIX wieku, 333-356, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Trzynadlowski, J. (1961). Struktura relacji pamiętnikarskiej, (w:) Z. Czerny i in. (red.), Księga pamiątkowa ku czci Stanisława Pigonia, 577–583, Kraków: PWN.
Witosz, B. (2007). Gatunki podróżnicze w typologicznym ujęciu genealogii lingwistycznej, (w:) D. Rott (red.), Wokół reportażu podróżniczego, t. 2, 11-29, Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Wrześniak, M. (2010a). Roma Santa, Fiorenza Bella. Dzieła sztuki w pamiętnikach polskich podróżników do Włoch w XVI i XVII stuleciu, Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Wrześniak, M. (2010b). Kazimierz Kognowicki o sztuce – Droga rzymska z nawrotem do swoyey oyczyzny nie bez gościńca nazad powróconego, Saeculum Christianum, 1, 173- 200.
Wrześniak, M. (2010c). Podróż włoska Stanisława Staszica. Kilka słów o guście estetycznym polskiego peregrynanta u schyłku XVIII wieku, Saeculum Christianum, 2, 129-164.
Wrześniak, M. (2010d). Felicjana Junoszy Piaskowskiego Włoch zwiedzanie, Saeculum Christianum, 2, 95-110.
Wrześniak, M. (2011). Italiam! Italiam!, (w:) M. Wrześniak (red.), Iter Italicum. Sztuka i historia/ Arte e storia, 11-105, Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Wrześniak, M. (2012). Miasta włoskie co przedniejsze, czyli o trasie zwiedzania staropolskich podróżników do Italii, (w:) M. Saczyńska, W. Wółkiewicz (red.), Samotrzeć, w kompanii, czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i czasach nowożytnych, 283-308, Warszawa: IAE PAN.
Wrześniak, M. (2013), Florencja – muzeum. Miasto i jego sztuka w oczach polskich podróżników, Kraków: Universitas.
Wyrzykowska, M. (2007). XVI-, XVII-, XVIII-wieczne pamiętniki i diariusze polskiej szlachty jako świadectwo mentalności i stanu świadomości artystycznej. Cz. 2: O materiałach, Quart, 4 (6), 3–19.
Wyrzykowska, M. (2012). Percepcja barokowych dzieł sztuki w XVIII wieku w świetle Dziennika podróży do Francji i Włoch w latach 1784-1786 Augusta Moszyńskiego, Quart, 1 (23), 19-43.
Zawadzki, R. (2014). Diarium itineris Romam (1750). Diariusz podróży do Rzymu (1750), M. Chachaj (oprac.), M. Chachaj, M. Czapińska (tłum.), Kraków-Wrocław: Księgarnia Akademicka.
Zawisza, K. (1862). Pamiętniki Krzysztofa Zawiszy, wojewody mińskiego, J. Bartosiewicz (red.), Warszawa: Nakładem Jana Zawiszy, from: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/7409?id=7409&dirids=1, (access: 01.12.2021).
Zimand, R. (1990). Diarysta Stefan Żeromski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Żołądź-Strzelczyk, D. (1998). Podróże edukacyjne w staropolskiej myśli pedagogicznej, sChowanna, 2, 32-46.
Żołądź-Strzelczyk, D. (2011). „Radzę pomknąć go dalej w świat, do Włoch, aby i pierwsze studia przepolerował” – wyjazdy młodych do Italii w staropolskiej teorii i praktyce edukacyjnej, (w:) M. Wrześniak (red.), Iter Italicum. Sztuka i historia / Arte e storia, 277- 300, Warszawa: UKSW.