Od jasnej triady do ciemnej tetrady: dwie strony ludzkiej natury w kontekście życia i zdrowia z uwzględnieniem refleksyjności poznawczej i hojności

Abstrakt

Artykuł stanowi przegląd badań w kontekście dwóch kontrastujących ze sobą grup cech osobowości–od tzw. „jasnej triady” (obejmującej wiarę w dobroć ludzi, humanizm i kantyzm) do tzw. ciemnej tetrady (obejmującej makiawelizm, narcyzm, psychopatię i sadystyczne skłonności). Jasna triada łączy w sobie empatię, ufność i postawy prospołeczne, natomiast ciemna tetrada opisuje osoby manipulacyjne, antagonizujące i pozbawione empatii. W artykule przedstawiono także rolę refleksyjności poznawczej i hojności w kształtowaniu decyzji prospołecznych i ocen moralnych. W przeglądzie uwzględniono zarówno badania empiryczne (ilościowe i jakościowe), jak i kluczowe prace teoretyczne. Przytoczono i omówiono wyniki korelacyjnych i eksperymentalnych badań psychologicznych, m.in. behawioralne gry ekonomiczne (z uwzględnieniem kontekstu refleksyjności oraz analizy populacyjne (np. profil honorowych dawców krwi i altruizm w kontekście wolontariatu). Analizowano zależności między cechami jasnej triady i ciemnej tetrady a zachowaniami prospołecznymi (hojnością, altruizmem) wraz ze zdrowiem jednostek (np. prozdrowotnymi nawykami). W artykule opisano definicje tych konstruktów i wyniki badań wskazujące między innymi na to, iż osoby o wysokim nasileniu jasnej triady wykazują większą empatię, altruizm i satysfakcję z życia, podczas gdy osoby z cechami ciemnej tetrady odznaczają się brakiem empatii oraz mają tendencję do zachowań agresywnych, czy manipulacji. Przytoczone wyniki badań wykazują również dwukierunkowy wpływ refleksyjności: gdy pomoc innym pociąga koszt osobisty, osoby myślące refleksyjne zachowują się bardziej egoistyczne niż osoby impulsywne. Jednak, gdy altruizm nie niesie osobistej straty, osoby refleksyjne są bardziej hojne i pomocne. Przytoczone badanie na honorowych dawcach krwi pokazuje, że hojność silnie koreluje z empatią poznawczą i emocjonalną oraz z prozdrowotnym stylem życia. Przegląd badań wskazuje, że jasna triada i związane z nią wartości (empatia, zaufanie, altruizm) sprzyjają zdrowiu psychicznemu, lepszym relacjom społecznym i większej satysfakcji z życia. Z kolei dominacja cech ciemnej tetrady łączy się z zachowaniami antyspołecznymi, izolacją i obniżeniem dobrostanu psychospołecznego. Promowanie empatii i hojności może przynieść korzyści jednostkom i społeczeństwu, podczas gdy silne cechy mroczne wiążą się z negatywnymi konsekwencjami psychospołecznymi. W artykule omówiono najważniejsze wnioski i praktyczne implikacje (np. dla wychowania czy zdrowia publicznego) wraz z przytoczeniem propozycji kierunków przyszłych badań nad jasnymi i ciemnymi aspektami osobowości człowieka.