Słowa kluczowe
menopauza
perimenopauza
transformacja menopauzalna
zaburzenia snu
zespół klimakteryczny
Jak cytować
Abstrakt
Sen, definiowany jako odwracalny stan neurobehawioralny regulowany przez rytmy dobowe, ma zasadnicze znaczenie dla zdrowia. Jego zaburzenia, szczególnie w okresie okołomenopauzalnym (w wieku 45–55 lat), stanowią ważny problem zdrowotny, dotykający nawet do 60% kobiet w tym okresie. Kobiety te zgłaszają często pogorszenie jakości snu, częste wybudzenia i chroniczne uczucie niewyspania. Prezentowany narracyjny przegląd literatury syntetyzuje bieżące doniesienia naukowe dotyczące biologicznych, fizycznych i psychospołecznych mechanizmów leżących u podłoża tych dolegliwości. Etiopatogeneza zaburzeń snu ma charakter wieloczynnikowy, a za jej główną przyczynę uważa się zmiany hormonalne. Fluktuacje i spadek poziomu estrogenów i progesteronu (oraz jego metabolitu allopregnanolonu) są bezpośrednio powiązane z pogorszeniem struktury snu, spadkiem jego efektywności oraz zakłóceniem rytmu dobowego, w tym działania melatoniny. Niedobór estrogenów może również zwiększać ryzyko zaburzeń oddychania podczas snu. W obrazie klinicznym dominuje bezsenność, której głównym objawem są trudności w utrzymaniu snu i wydłużony czas fazy czuwania po zaśnięciu. Jako wtórne czynniki bezsenności przegląd wymienia objawy wazomotoryczne, zaburzenia nastroju (lęk i depresja), oraz nokturię, wynikającą z dysregulacji hormonalnej wpływającej na pojemność pęcherza i produkcję moczu w nocy. Ponadto, w okresie okołomenopauzalnym obserwuje się wzrost częstości zaburzeń pierwotnych, w tym obturacyjnego bezdechu sennego i zespołu niespokojnych nóg. Zaburzenia snu są często bagatelizowane i niediagnozowane, co przyczynia się pogorszenia zdrowia psychicznego, funkcjonowania zawodowego oraz zwiększa ryzyko chorób przewlekłych i urazów (np. upadków). Poziom wiedzy na temat prawidłowej higieny snu wśród kobiet jest generalnie niski. Wnioski z przeglądu wskazują na wielowymiarową naturę problemu i konieczność przyjęcia holistycznego, interprofesjonalnego, zespołowego podejścia dla osiągnięcia poprawy jakości życia kobiet w okresie przejścia menopauzalego.
Bibliografia
Aksan, A., & Dilbaz, B. (2024). Sleep Disorders in Women: What Should a Gynecologist Know? Geburtshilfe und Frauenheilkunde, 84(11): 1043-1049. https://doi.org/10.1055/a-2371-0763
Arteaga, E. E., Blümel, J. E., Vallejo, M. S., Salinas, C., Tserotas, K., Calle, A., & Rodríguez, M. A. (2025). Sleep disorders and menopausal symptoms: A Latin American perspective on postmenopausal health. Climacteric, 1(7). https://doi.org/10.1080/13697137.2025.2537979
Baker, F. C. (2023). Optimizing sleep across the menopausal transition. Climacteric, 26(3), 198–205. https://doi.org/10.1080/13697137.2023.2173569
Baker, F. C., de Zambotti, M., Colrain, I. M., & Bei, B. (2018). Sleep problems during the menopausal transition: Prevalence, impact, and management challenges. Nature and Science of Sleep, 10, 73–95. https://doi.org/10.2147/NSS.S125807
Ballot, O., Ivers, H., Ji, X., & Morin, C. M. (2022). Sleep disturbances during the menopausal transition: The role of sleep reactivity and arousal predisposition. Behavioral Sleep Medicine, 20(4), 500–512. https://doi.org/10.1080/15402002.2021.1937171
Baranwal, N., Yu, P. K., & Siegel, N. S. (2023). Sleep physiology, pathophysiology, and sleep hygiene. Progress in Cardiovascular Diseases, 77, 59–69. https://doi.org/10.1016/j.pcad.2023.02.005
Bowman, M. A., Kline, C. E., Buysse, D. J., Kravitz, H. M., Joffe, H., Matthews, K. A., Bromberger, J. T., Roecklein, K. A., Krafty, R. T., & Hall, M. H. (2021). Longitudinal association between depressive symptoms and multidimensional sleep health: The SWAN Sleep Study. Annals of Behavioral Medicine, 55(7), 641–652. https://doi.org/10.1093/abm/kaaa107
Buysse, D. J. (2014). Sleep health: can we define it? Does it matter? Sleep, 37(1), 9–17. https://doi.org/10.5665/sleep.3298
Carskadon, M. A., & Dement, W. C. (2005). Normal human sleep: An overview. In M. H. Kryger, T. Roth, & W. C. Dement (Eds.), Principles and practice of sleep medicine (pp. 13–23). Elsevier Saunders.
Cauley, J. A., Kravitz, H. M., Ruppert, K., Lian, Y., Hall, M. J., Harlow, S. D., Finkelstein, J. S., & Greendale, G. (2023). Self-reported sleep disturbances over the menopausal transition and fracture risk: The Study of Women’s Health Across the Nation. JBMR Plus, 7(8), e10762.https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jbm4.10762
Dorsey, A., de Lecea, L., & Jennings, K. J. (2020). Neurobiological and hormonal mechanisms regulating women’s sleep. Frontiers in Neuroscience, 14, 625397. https://doi.org/10.3389/fnins.2020.625397
English, M., Stoykova, B., Slota, C., Tannenbaum, S., Sacks, S., & Gricar, J. (2021). Qualitative study: Burden of menopause-associated vasomotor symptoms (VMS) and validation of PROMIS Sleep Disturbance and Sleep-Related Impairment measures for assessment of VMS impact on sleep. Journal of Patient-Reported Outcomes, 5(1), 37. https://doi.org/10.1186/s41687-021-00322-0
Epstein, L. J. (2018). Sleep disorders: Types and approach to evaluation. In L. J. Epstein (Ed.), Sleep, health, and society: From aetiology to public health (pp. 54–70). Cambridge University Press.
First, M. B. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 5th edition, and clinical utility. The Journal of Nervous and Mental Disease, 201(9), 727–729. https://doi.org/10.1097/NMD.0b013e3182a2168a
Hale, L., Troxel, W., & Buysse, D. J. (2020). Sleep health: An opportunity for public health to address health equity. Annual Review of Public Health, 41, 81–99. https://doi.org/10.1146/annurev-publhealth-040119-094412
Haufe, A., & Leeners, B. (2023). Sleep disturbances across a woman’s lifespan: What is the role of reproductive hormones? Journal of the Endocrine Society, 7(5), bvad036. https://doi.org/10.1210/jendso/bvad036
Hereford, J. M. (2013). Manifestations of disordered sleep. In J. M. Hereford (Ed.), Sleep and rehabilitation: A guide for health professionals (pp. 93–102). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003526438-13
Kagan, R., Shiozawa, A., Epstein, A. J., & Espinosa, R. (2021). Impact of sleep disturbances on employment and work productivity among midlife women in the US SWAN database: A brief report. Menopause, 28(10), 1176–1180. https://doi.org/10.1097/gme.0000000000001834
Kingsberg, S. A., Schulze-Rath, R., Mulligan, C., Moeller, C., Caetano, C., & Bitzer, J. (2023). Global view of vasomotor symptoms and sleep disturbance in menopause: A systematic review. Climacteric, 26(6), 537–549. https://doi.org/10.1080/13697137.2023.2256658
Lee, S. Y., Ju, Y. J., Lee, J. E., Kim, Y. T., Hong, S. C., Choi, Y. J., Song, M. K., & Kim, H. Y. (2020). Factors associated with poor sleep quality in the Korean general population: Providing information from the Korean version of the Pittsburgh Sleep Quality Index. Journal of Affective Disorders, 271, 49–58. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.03.069
Lialy, H. E., Mohamed, M. A., AbdAllatif, L. A., Khalid, M., & Elhelbawy, A. (2023). Effects of different physiotherapy modalities on insomnia and depression in perimenopausal, menopausal, and post-menopausal women: A systematic review. BMC Women’s Health, 23(1), 363. https://doi.org/10.1186/s12905-023-02515-9
Lightman, S. L., Birnie, M. T., & Conway-Campbell, B. L. (2020). Dynamics of ACTH and cortisol secretion and implications for disease. Endocrine Reviews, 41(3). https://doi.org/10.1210/endrev/bnaa002
Maki, P. M., Panay, N., & Simon, J. A. (2024). Sleep disturbance associated with the menopause. Menopause, 31(8), 724–733. https://doi.org/10.1097/GME.0000000000002386
Manconi, M., Garcia-Borreguero, D., & Schormair, B. (2021). Restless legs syndrome. Nature Reviews Disease Primers, 7, 80. https://doi.org/10.1038/s41572-021-00311-z
Matthews, K. A., Kravitz, H. M., Lee, L., et al. (2020). Does midlife aging impact women’s sleep duration, continuity, and timing? A longitudinal analysis from the Study of Women’s Health Across the Nation. Sleep, 43(4). https://doi.org/10.1093/sleep/zsz259
Miner, B., Stone, K. L., Zeitzer, J. M., et al. (2021). Self-reported and actigraphic short sleep duration in older adults. Journal of Clinical Sleep Medicine, 18(2), 403–414. https://doi.org/10.5664/jcsm.9584
Palacios, S., Sven, S., Beltrán, L., Simoncini, T., Celis-Gonzales, C., Birkhaeuser, M., & Genazzani, A. R. (2022). Therapeutic approaches for vasomotor symptoms and sleep disorders in menopausal women. GREM: Gynecological Reproductive Endocrinology & Metabolism, 3, 74–83. https://doi.org/10.53260/grem.22302032
Pauwaert, K., Goessaert, A. S., Robinson, D., et al. (2024). Nocturia in menopausal women: The link between two common problems of the middle age. International Urogynecology Journal, 35, 935–946. https://doi.org/10.1007/s00192-024-05743-1
Perger, E., Silvestri, R., Bonanni, E., Di Perri, M. C., Fernandes, M., Provini, F., & Lombardi, C. (2024). Gender medicine and sleep disorders: From basic science to clinical research. Frontiers in Neurology, 15, 1392489. https://doi.org/10.3389/fneur.2024.1392489
Proserpio, P., Marra, S., Campana, C., Agostoni, E. C., Palagini, L., Nobili, L., et al. (2020). Insomnia and menopause: A narrative review on mechanisms and treatments. Climacteric, 23, 539–549. https://doi.org/10.1080/13697137.2020.1799973
Santoro, N., Roeca, C., Peters, B. A., & Neal-Perry, G. (2021). The menopause transition: Signs, symptoms, and management options. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 106(1), 1–15. https://doi.org/10.1210/clinem/dgaa764
Santos, M. A. D., Vilerá, A. N., Wysocki, A. D., Pereira, F. H., Oliveira, D. M. D., & Santos, V. B. (2021). Sleep quality and its association with menopausal and climacteric symptoms. Revista Brasileira de Enfermagem, 74(Suppl 2), e20201150. https://doi.org/10.1590/0034-7167-2020-1150
Sateia, M. J. (2014). International classification of sleep disorders – third edition: Highlights and modifications. Chest, 146(5), 1387–1394. https://doi.org/10.1378/chest.14-0970
Shi, X., Shi, Y., Wang, J., Wang, H., & Li, Y. (2024). Knowledge, attitude, and practice toward sleep disorders and sleep hygiene among perimenopausal women. Scientific Reports, 14(1), 11663. https://doi.org/10.1038/s41598-024-62502-4
Slopien, R., Pluchino, N., Warenik-Szymankiewicz, A., et al. (2018). Correlation between allopregnanolone levels and depressive symptoms during late menopausal transition and early postmenopause. Gynecological Endocrinology, 34(2), 144–147. https://doi.org/10.1080/09513590.2017.1371129
Solomon, D. H., Ruppert, K., Kazlauskaite, R., Lian, P., & Kravitz, H. M. (2020). Sleep medications and sleep disturbances across middle-aged pre- or peri-menopausal women of different races and ethnicities: A SWAN pharmacoepidemiology cohort study. Pharmacoepidemiology and Drug Safety, 29(12), 1715–1721. https://doi.org/10.1002/pds.5102
Tandon, V. R., Sharma, S., Mahajan, A., Mahajan, A., & Tandon, A. (2022). Menopause and sleep disorders. Journal of Mid-life Health, 13(1), 26–33. https://doi.org/10.4103/jmh.jmh_18_22
Tomida, M., Otsuka, R., Tange, C., Nishita, Y., Kimura, T., Stoelzel, M., & Terauchi, M. (2021). Vasomotor symptoms, sleep problems, and depressive symptoms in community-dwelling Japanese women. Journal of Obstetrics and Gynaecology Research, 47(10), 3677–3690. https://doi.org/10.1111/jog.14937
Troìa, L., Garassino, M., Volpicelli, A. I., Fornara, A., Libretti, A., Surico, D., & Remorgida, V. (2025). Sleep disturbance and perimenopause: A narrative review. Journal of Clinical Medicine, 14(5), 1479. https://doi.org/10.3390/jcm14051479
Wang, Y., Liu, H., Zhou, B., Yue, W., Wang, M., & Hu, K. (2025). Menopause and obstructive sleep apnea: Revealing an independent mediating role of visceral fat beyond body mass index. BMC Endocrine Disorders, 25(1), 21. https://doi.org/10.1186/s12902-025-01850-2
Zeng, W., Xu, J., Yang, Y., Lv, M., & Chu, X. (2025). Factors influencing sleep disorders in perimenopausal women: A systematic review and meta-analysis. Frontiers in Neurology, 16, 1460613. https://doi.org/10.3389/fneur.2025.1460613
Zolfaghari, S., Yao, C., Thompson, C., Gosselin, N., Desautels, A., & Dang-Vu, T. T. (2020). Effects of menopause on sleep quality and sleep disorders: Canadian longitudinal study on aging. Menopause, 27, 295–304. https://doi.org/10.1097/GME.0000000000001462
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio