Słowa kluczowe
wdzięczność
przebaczenie
poczucie koherencji
analiza mediacji
Jak cytować
Abstrakt
Cel: Celem pracy było określenie wartości mediacyjnej wdzięczności i przebaczenia w relacji poczucia koherencji oraz działania zgodnego z zasadami. W celu uzyskania odpowiedzi na pytanie badawcze skonstruowano na bazie prac McCullough i wsp. model predykcyjny efektów pośredniczących. Materiał i metoda. Badania przeprowadzono wśród 330 osób w wieku od 18 do 65 lat, 284 kobiet (86.1%) i 46 mężczyzn (13.9%). Do pomiaru zmiennej niezależnej poczucia koherencji użyto Kwestionariusz Orientacji Życiowej SOC-29. Zmienne pośredniczące wdzięczność i przebaczenie zbadano za pomocą Kwestionariusza Wdzięczności GQ McCullough, Emmons, Tsang oraz Inwentarza Motywacji Interpersonalnej w Sytuacji Krzywdy TRIM-18 autorstwa McCullough i wsp. Zmienna zależna działania zgodne z wartościami zmierzona została za pomocą kwestionariusza Działania Zgodne z Wartościami (VQ) autorstwa Smout, Davies, Burns i Christie. W analizie wykorzystano program SPSS v4.2. oraz pakietów mediation w środowisku R i lavaan. Wyniki: Wykazano, iż wdzięczność pośredniczy w zależności poczucia koherencji i działań zgodnych z wartościami–obecność wdzięczności w życiu jednostki wzmacnia związek poczucia koherencji i działania opartego na wartościach. Stwierdzono też pośredniczącą rolę przebaczenia w zależności poczucia koherencji i działań zgodnych z wartościami. Wymiary zemsta oraz życzliwość okazały się mediatorami w związku między poczuciem koherencji i wymiarem przeszkody działań zgodnych z wartościami, jednak nie wykazały efektu pośredniczącego w zależności między poczuciem koherencji i wymiarem postępy działań zgodnych z wartościami. Trzeci czynnik–unikanie nie wykazał pośredniczącej roli w żadnej z badanych zależności–obecność życzliwości wzmacnia ujemną zależność poczucia koherencji z wymiarem przeszkody; natomiast obecność zemsty osłabia ową zależność. Wnioski: Wyniki są wyrazem istotnej roli wdzięczności w funkcjonowaniu mechanizmów psychicznych i ukazują kolejny aspekt, dla którego obecność wdzięczności ma pozytywne znaczenie w funkcjonowaniu jednostki.
Bibliografia
Antonovsky, A. (1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Warszawa: Fundacja IPN.
Baran, L., Hyla, M., Kleszcz, B. (2019). Elastyczność psychologiczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Bono G., Sender, J. (2018). How gratitude connects humans to the best in themselves and in others. Research in Human Development, 15(3-4), 224-237. https://doi.org/10.1080/15427609.2018.1499350
Bono, G., Froh, J.J., Disabato, D., Blalock, D., McKnight, P., Bausert, S. (2019). Gratitude’s role in adolescent antisocial and prosocial behavior: A 4-year longitudinal investigation. The Journal of Positive Psychology, 14(2), 230-243. https://doi.org/10.1080/17439760.2017.1402078
Caputo, A. (2015). The Relationship Between Gratitude and Loneliness: The Potential Benefits of Gratitude for Promoting Social Bonds. Europe’s Journal of Psychology, 11(2), 323-334. https://doi.org/10.5964%2Fejop.v11i2.826
Cieciuch, J. (2010). Nadzieja jako moderator związku poczucia koherencji z preferowanymi wartościami. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 2(2), 25-38.
Cousin, L., Redwine, L., Bricker, C., Kip, K., Buck, H. (2021). Effect of gratitude on cardiovascular health outcomes: a state-of-the-science review. The Journal of Positive Psychology, 16(3), 348-355. https://doi.org/10.1080/17439760.2020.1716054
DeWall, C.N., Lambert, N.M., Pond, R.S., Kashdan, T.B., Fincham, F.D. (2012). A Grateful Heart is a Nonviolent Heart: Cross-Sectional, Experience Sampling, Longitudinal, and Experimental Evidence. Social Psychological and Personality Science, 3(2), 232-240. https://doi.org/10.1177/1948550611416675
Dickinson, E.R., Adelson, J.L., Owen, J. (2012). Gender Balance, Representativeness, and Statistical Power in Sexuality Research Using Undergraduate Student Samples. Archives of Sexual Behavior, 41, 325-327. https://doi.org/10.1007/s10508-011-9887-1
Duckworth, A.L., Steen, T.A., Seligman, M.E.P. (2005). Positive psychology in clinical practice. Annual Review of Clinical Psychology, 1, 629-651. https://doi.org/10.1146/annurev.clinpsy.1.102803.144154
Emmons, R.A. (2012). Queen of the Virtues? Gratitude as a Human Strength. Reflective Practice: Formation and Supervision in Ministry 32(1), 49-62. (From:) https://journals.sfu.ca/rpfs/index.php/rpfs/article/view/59 (access: 12.05.2023).
Emmons, R.A., Crumpler, C.A. (2000). Gratitude as a Human Strength: Appraising the Evidence. Journal of Social and Clinical Psychology 19(1), 56-69. https://doi.org/10.1521/jscp.2000.19.1.56
Emmons, R.A., McCullough, M.E. (2003). Counting blessings versus burdens: An experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life. Journal of Personality and Social Psychology, 84, 377-389. https://doi.org/10.1037/0022-3514.84.2.377
George, D., Mallery, P. (2016). Statistics 23 Step by Step: A Simple Guide and Reference (14th ed.). New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315545899
Hari, M. (1998). The sense of coherence among nurse educators in Finland. Nurse Education Today, 18(3), 202-214. https://doi.org/10.1016/s0260-6917(98)80080-4
Hayes, S., Smith, S. (2014). W pułapce myśli. Jak skutecznie poradzić sobie z depresją, stresem i lękiem. Gdańsk: GWP.
Ho, M.Y., Fung, H.H. (2011). A Dynamic Process Model of Forgiveness: A Cross Cultural Perspective. Review of General Psychology, 15(1), 77-84. https://doi.org/10.1037/a0022605
Jans-Beken, L., Jacobs, N., Janssens, M., Peeters, S., Reijnders, J., et al. (2019). Gratitude and health: An updated review. The Journal of Positive Psychology, 15(6), 743-782. https://doi.org/10.1080/17439760.2019.1651888
Jarmużek, J. (2011). Poczucie koherencji a umiejętność projektowania własnej ścieżki życiowej. Studia Edukacyjne, 16(1), 119-136.
Jia, L., Tong, E.M., Lee, L.N. (2014). Psychological “gel” to bind individuals’ goal pursuit: gratitude facilitates goal contagion. Emotion (Washington, D.C.), 14(4), 748-760. https://doi.org/10.1037/a0036407
Kaleta, K.; Mróz, J. (2018). Personality Traits and Two Dimensions of Forgivingness. Roczniki Psychologiczne, 21, 147-162. http://dx.doi.org/10.18290/rpsych.2018.21.2-3
Kaleta, K.; Mróz, J. (2020). The Relationship between Basic Hope and Depression: Forgiveness as a Mediator. Psychiatric Quarterly, 91, 877-886. https://doi.org/10.1007%2Fs11126-020-09759-w
Karns, C.M., Moore, W.E., 3rd, Mayr, U. (2017). The Cultivation of Pure Altruism via Gratitude: A Functional MRI Study of Change with Gratitude Practice. Frontiers in human neuroscience, 11, 599. https://doi.org/10.3389/fnhum.2017.00599
Kleiman, E.M., Adams, L.M., Kashdan, T.B., Riskind, J.H. (2013). Gratitude and grit indirectly reduce risk of suicidal ideations by enhancing meaning in life: Evidence for a mediated moderation model. Journal of Research in Personality, 47(5), 539-546. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2013.04.007
Kot, P., Lenda, J. (2017). Poczucie koherencji a aspiracje życiowe studentów. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia, 30(1), 129-145. https://doi.org/10.17951/j.2017.30.1.129
Lambert, N.M., Graham, S.M., Fincham, F.D., Stillman, T.F. (2009). A changed perspective: How gratitude can affect sense of coherence through positive reframing. The Journal of Positive Psychology, 4(6), 461-470. https://doi.org/10.1080/17439760903157182
Linley, P.A., Maltby, J., Wood, A.M., Osborne, G., Hurling, R. (2009). Measuring happiness: The higher order factor structure of subjective and psychological well-being measures. Personality and Individual Differences, 47, 878-884. https://doi.org/10.1016/j.paid.2009.07.010
Ma, L.K., Tunney, R.J., Ferguson, E. (2017). Does gratitude enhance prosociality?: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 143(6), 601-635. https://doi.org/10.1037/bul0000103
Macaulay, J.R., Berkowitz, L. (1970). Altruism and helping behavior. New York: Academic Press.
Maslow, A. (1962). Toward a psychology of being. New York: D. Van Nostrand Company. https://doi.org/10.1037/10793-000
McCraty, R., Childre, D. (2004). The Grateful Heart. The Psychophysiology of Appreciation. (In:) R.A. Emmons, M.E. McCullough (eds.), The Psychology of Gratitude, 230-257. New York: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195150100.001.0001
McCray, J.A., King, A.R., Bailly, M.D. (2005). General and gender-specific attributes of the psychology major. Journal of General Psychology, 132, 139-150. https://doi.org/10.3200/genp.132.2.139-150
McCullough, M.E., Emmons, R.A., Tsang, J.A. (2002a). The Grateful Disposition: A Conceptual and Empirical Topography. Journal of Personality and Social Psychology, 82(1), 112-127. https://doi.org/10.1037//0022-3514.82.1.112
McCullough, M.E., Kilpatrick, S.D., Emmons, R.A., Larson, D. (2001). Is gratitude a moral affect? Psychological Bulletin, 127(2), 249-266. https://doi.org/10.1037/0033-2909.127.2.249
McCullough, M.E., Rachal, K.C., Sandage, S.J., Worthington Jr, E. L., Brown, S.W., Hight, T. L. (1998). Interpersonal forgiving in close relationships: II. Theoretical elaboration and measurement. Journal of Personality and Social Psychology, 75(6), 1586-1603. https://doi.org/10.1037/0022-3514.75.6.1586
McCullough, M.E., Root, L.M., Cohen, A.D. (2006). Writing about the benefits of an interpersonal transgression facilitates forgiveness. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74(5), 887-897. https://doi.org/10.1037/0022-006X.74.5.887
McCullough, M.E., Vanoyen Witvliet, C. (2002b). The Psychology of Forgiveness. (In:) C.R. Snyder, S.J. Lopez (eds.), The Handbook of Positive Psychology, 446-458. London: Oxford University Press.
Meisner, M. (2018). Postrzeganie krzywdy a przebaczenie w kontekście perspektywy czasowej osoby skrzywdzonej. Niepublikowana praca magisterska, Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Mellibruda, J. (1992). Nieprzebaczona krzywda. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości PTP.
Mendonça, S.E., Palhares, F. (2018). Gratitude and moral obligation. (In:) J. Tudge, L. Freitas (eds.), Developing gratitude in children and adolescents, 89-110. United Kingdom: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781316863121
Nezlek, J.B., Newman, D.B., Thrash, T.M. (2017). A daily diary study of relationships between feelings of gratitude and well-being, The Journal of Positive Psychology, 12(4), 323-332. https://doi.org/10.1080/17439760.2016.1198923
Rusk, R.D., Vella-Brodrick, D.A. Waters, L. (2016). Gratitude or Gratefulness? A Conceptual Review and Proposal of the System of Appreciative Functioning. Journal of Happiness Study, 17, 2191-2212. https://doi.org/10.1007/s10902-015-9675-z
Seligman, M.E.P., Rashid, T., Parks, A.C. (2006). Positive psychotherapy. American Psychologist, 61, 77-788. https://doi.org/10.1037/0003-066X.61.8.774
Sheldon, K.M., Lyubomirsky, S. (2006). How to increase and sustain positive emotion: The effects of expressing gratitude and visualizing best possible selves. The Journal of Positive Psychology, 1(2), 73-82. https://doi.org/10.1080/17439760500510676
Śliwak, J., Król, A. (1990). Poziom altruizmu a poczucie sensu życia. Roczniki Filozoficzne, 37(4), 189-211.
Suominen, S., Blomberg, H., Helenius, H., Koskenvuo, M. (1999). Sense of coherence and health – does the association depend on resistance re-sources? A study of 3115 adults in Finland. Psychology and Health, 14(5), 937-942. https://doi.org/10.1080/08870449908407358
Szcześniak, M., Soares, E. (2011). Are proneness to forgive, optimism and gratitude associated with life satisfaction? Polish Psychological Bulletin, 42(1), 20-23. https://doi.org/10.2478/v10059-011-0004-z
Trom, P., Burke, J. (2022). Positive psychology intervention (PPI) coaching: an experimental application of coaching to improve the effectiveness of a gratitude intervention. Coaching: An International Journal of Theory, Research and Practice, 15(1), 131-142. https://doi.org/10.1080/17521882.2021.1936585
Tuszyńska-Bogucka, W. (2019). “Be the match”. Predictors of decisions concerning registration in potential bone marrow donor registry in a group of polish young adults as an example of prosocial behaviour. Current Psychology, 38, 1042-1061. https://doi.org/10.1007/s12144-019-00319-5
Van Tongeren, D.R., Green, J.D., Hook, J.N., Davis, D.E., Davis, J.L., Ramos, M. (2015). Forgiveness increases meaning in life. Social Psychological and Personality Science, 6(1), 47-55. https://doi.org/10.1177/1948550614541298
Webb, J.R., Toussaint, L.L. (2020). Forgiveness, well-being, and mental health. (In:) E. L. Worthington, Jr., N. G. Wade (eds.), Handbook of forgiveness, 188-197. Routledge/Taylor & Francis Group. https://doi.org/10.4324/9781351123341-18
Wood, A.M., Froh, J. J., Geraghty, A.W.A. (2010). Gratitude and well-being: A review and theoretical integration. Clinical Psychology Review, 30(7), 890-905. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2010.03.005
Wood, A.M., Joseph, S., Linley, P.A. (2007). Gratitude: The parent of all virtues. The Psychologis,t 20, 18-21. (From:) https://www.bps.org.uk/psychologist/gratitude-parent-all-virtues (access: 23.09.2023)
Wood, A.M., Joseph, S., Maltby, J. (2008). Gratitude uniquely predicts satisfaction with life: Incremental validity above the domains and facets of the five factor model. Personality and Individual Differences, 45(1), 49-54. https://doi.org/10.1016/j.paid.2008.02.019