Słowa kluczowe
sieć wsparcia
rodzina
adaptacja do dorosłości
adolescencja
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł przedstawia znaczenie rodziny, jako stanowiącej kontekst rozwoju nastolatków. Przedstawiona została koncepcja pozytywnego rozwoju młodzieży, która kładzie nacisk na wzmacnianie mocnych stron adolescentów, ich zasobów i potencjału,
w przeciwieństwie do teorii koncentrujących się na deficytach i trudnościach okresu dojrzewania. Ideą jest proponowanie kreatywnych form spędzania czasu wolnego, jako sposobu „odrywania” od rozmaitych zachowań ryzykownych, charakterystycznych dla burzliwego czasu adolescencji. Podstawą jest założenie, że każdy niezależnie
od dotychczasowego funkcjonowania oraz doświadczeń, ma potencjał do rozwoju oraz samorealizacji. Konieczna ku temu jest wiara w możliwości nastolatka oraz otoczenie właściwymi mentorami, wskazującymi drogi rozwoju i tworzącymi sieć wsparcia. Wśród nich istotną rolę odgrywają nauczyciele, trenerzy, pedagodzy, czy dalsza rodzina, ale prymarną mogą i powinni tworzyć rodzice. W artykule przedstawiono praktyczne wykorzystanie teorii pozytywnego rozwoju młodzieży w polskim systemie edukacyjnym – zarówno możliwości prawne, jak i ograniczenia, które wymagają badań i rozwoju współpracy interdyscyplinarnej.
Bibliografia
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. (From:) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20111490887 (access: 5.01.2024).
Aronson, E., Wilson, T.D., Akert, R.M. (2006). Psychologia społeczna. Poznań: Zysk i Ska.
Bakiera, L. (2013). Czy dorastanie musi być trudne? Warszawa: Scholar.
Bakiera, L. (2016). Aversive parenting. An attempt of conceptaulization. (In:) H. Liberska, M. Farnicka (eds.), Aggression as a challenge: Theory and research: Current problems, 187-198. Peter Lang Edition.
Bakiera, L. (2019). Wychowanie i rodzicielstwo, styl wychowania i styl rodzicielski. Analiza terminologiczna. Psychologia Wychowawcza, 58(16), 60-72.
Bakiera, L., Doiczman-Łoboda, N. (2018). Funkcjonowanie dzieci, młodzieży i dorosłych w rodzinach rozłącznych przestrzennie na skutek migracji ekonomicznych. Człowiek i Społeczeństwo, Vol. XLV, 109-126.
Bandura, A. (2007). Teoria społecznego uczenia się. Warszawa: PWN.
Barłóg, M., Stradomska, M. (2018). Diagnoza, jej metody i składowe oraz terapia psychologiczna jako etapy procesu wsparcia. Studia Pedagogiczne, 31, 107-118.
Barłóg, M., Barłóg, K. (2022). Inter-professional and patient communication as part of the personalized treatment process. Patient – doctor – pharmacist – pharmaceutical plant relationship model. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 50(2) 117-122, https://doi.org/10.34766/fetr.v50i2.1069
Barłóg, M. (2023). The theory of positive youth development – Polish adaptation of the PYD-SF and PYD-VSF questionnaires. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 53(1), 77-84. https://doi.org/10.34766/fetr.v53i1.1146
Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: Zysk i Ska.
Benson, P.L., Scales, P.C., Hamilton, S.F., Sesma, Jr A. (2006).Positive Youth Development: Theory, Research and Applications. (In:) R.M. Lerner & W. Damon (eds.), Handbook of child psychology: Theoretical models of human development, 894-941. Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc.
Bowers, E.P., Li, Y., Kiely, M.K., Brittian, A., Lerner, J.V., & Lerner, R.M. (2010). The Five Cs Model of Positive Youth Development: A longitudinal analysis of confirmatory factor structure and measurement invariance. Journal of Youth and Adolescence, 39(7), 720-735. https://doi.org/10.1007/s10964-010-9530-9
Bowlby, J. (1971). Attachment and loss. Harmondsworth, Penguin.
Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of Human development: Experiments by nature and design. Cambridge, Mass, Harvard University Press.
Cierpka, A. Wierzbicka, J. (2013). Samoocena młodych dorosłych a style wychowania w rodzinie pochodzenia. Psychologia wychowawcza, 4, 80-92.
Czub, M., Matejczuk, J. (2015). Rozwój społeczno-emocjonalny w pierwszych sześciu latach życia. Perspektywa jednostki, rodziny i społeczeństwa. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Durlak, J.A., Taylor, R.D., Kawashima, K., Pachan, M.K., DuPre, E.P., Celio, C.I., Berger S.R., Dymnicki A.B., Weissberg, R.P. (2007). Effects of positive youth development programs on school, family, and community systems. American Journal of Community Psychology, 39, 269-286.
Ettekal, A., Mahoney, J.L. (2017). Ecological Systems Theory. (In:) K. Peppler (ed.), The SAGE Encyclopedia of Out-of-School Learning, 239-241. Publisher: SAGE.
Kaczmarek, Ł. (2011). Kwestionariusz Sprężystości Psychicznej – polska adaptacja Ego Resiliency Scale. Czasopismo Psychologiczne, 17, 263-265.
Lerner, R., Lerner, J., Almerigi, J., Theokas, C., Phelps, E., Gestsdottir, S., Naudeau, S., Jelicic, H., Alberts, A., Ma, L., Smith, L., Bobek, D., Richman-Raphael, D., Simpson, I., DiDenti Christiansen, E., von Eye, A. (2005). Positive Youth Development, participation in Community Youth Development Programs, and Community Contributions of Fifth-Grade Adolescents: Findings From the First Wave Of the 4-H Study of Positive Youth Development, Journal of Early Adolescence, 25(1), 17 – 71. https://doi.org/10.1177/0272431604272461
Gamian-Wilk, M., Madeja-Bień, K., Domagała-Jędrzejewska, S. (2018). Różnice pomiędzy oceną zachowania dziecka wychowującego się w placówce opiekuńczo-wychowawczej jako instytucji pieczy zastępczej a dziecka wychowywanego w rodzinie. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 4 (84), 99-112.
Gurba, E. (2013). Nieporozumienia z dorastającymi dziećmi. Kraków: UJ.
Kalus, A., Szymańska, J. (2019). Odraczanie rodzicielstwa a ocena rodziny pochodzenia przez młodych dorosłych. Psychologia Rrozwojowa, 24(3), 49-60.
Kardas, P. (2014). Przestrzeganie zaleceń terapeutycznych przez pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, 12(4), 331-337, https://doi.org/10.4467/20842627OZ.14.035.3795
Mahoney, J.L., Weissberg, R.P. (2018). Foreword: Social and emotional learning in and out of school benefits young people. (In:) H.J. Malone, E. Devaney, D. Maroney (eds.), Social and emotional learning in out-of-school time: Foundations and futures, XIII – XX. Charlotte, NC: Information Age Publishing.
Margasiński, A. (2009). Skale oceny rodziny. Polska adaptacja FACES-IV (Flexibility and Cohesion Evaluation Scales) Davida H. Olsona. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Michałek, J., Rostowska, T. (2014). Percepcja relacji rodzinnych a cechy temperamentu u młodzieży z rodzin migracyjnych. Polskie Forum Psychologiczne, 19(1), 71–86.
Nowina Konopka, M. (2016). Komunikacja lekarz-pacjent. Teoria i praktyka. Kraków: UJ.
Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2011). Prężność u dzieci i młodzieży: charakterystyka i pomiar – polska skala SPP-18. Polskie Forum Psychologiczne, 16(1), 7-28.
Obuchowska, I. (2009). Adolescencja. (In:) B. Harwas-Napierała, J. Trempała (eds.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, 163-201. Warszawa: PWN.
Oleszkowicz, A. (2006). Bunt młodzieńczy. Warszawa: Scholar.
Oleszkowicz, A., Senejko, A.(2011). Dorastanie. (In:) J. Trempała (ed.), Psychologia rozwoju człowieka, 259-286. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Olson, D.H., Gorall, D.M. (2003). Circumplex Model of Marital and Family Systems, (In:) F. Walsh (ed.), Normal Family Processes, 514-547. Guilford, New York.
Ostaszewski, K. (2014). Zachowania ryzykowne młodzieży w perspektywie mechanizmów resilience. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Pervin, L. (2002). Psychologia osobowości. Gdańsk: GWP.
Phelps, E., Zimmerman, S., Warren, A.A., Jelicic, H., von Eye, A. & Lerner, R.M. (2009). The structure and developmental course of positive youth development (PYD) in early adolescence: Implications for theory and practice. Journal of Applied DevelopmentalPsychology, 30(5), 571-584.
Plopa, M. (2011). Psychologia rodziny: teoria i badania. Kraków: Impuls.
Posłuszna-Owcarz, M. (2012). Zdrowa rodzina adopcyjna – to znaczy jaka? Acta Universitatis Lodziensis, folia psychologica, 16, 73-87.
Przeperski, J. (2017). Nowe paradygmaty w obszarze wsparcia rodziny w środowisku lokalnym w perspektywie umieszczania dzieci w pieczy zastępczej. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Pedagogika XXXIV, 2, Nauki Humanistyczno-Społeczne, 440, 103-119. https://doi.org/10.12775/AUNC_PED.2017.017
Przetacznik-Gierowska, M., Makiełło-Jarża, G. (1985). Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. Warszawa: WSiP.
Przetacznik-Gierowska, M, Tyszkowa, M. (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: PWN.
Rostowska, T., Spryszyńska, M. (2014). Małżeństwo a funkcjonowanie rodziny. Roczniki Pedagogiczne, 42(3), 29-50.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych. (From:) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20130000199 (access: 5.01.2024).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. (From:) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170001591 (access: 5.01.2024).
Ryś, M. (2004). Systemy rodzinne. Metody badań struktury rodziny pochodzenia i rodziny własnej. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej.
Ryś, M. (2016). Odporność psychiczna osób wzrastających w różnych systemach rodzinnych. Warszawa: Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej.
Ryś, M. (2020). Poczucie własnej wartości i odporność psychiczna osób wzrastających w różnych systemach rodzinnych. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe UKSW.
Ryś, M., Trzęsowska-Greszta, E. (2018). Kształtowanie się i rozwój odporności psychicznej. Kwartalnik naukowy Fides et Ratio, 34(2), 164-196.
Taylor, R.D., Oberle, E., Durlak, J.A., & Weissberg, R.P. (2017). Promoting positive youth development through school-based social and emotional learning interventions: A meta-analysis of follow-up effects. Child Development, 88(4), 1156-1171.
Turska, D. (2018). Efekt oczekiwań interpersonalnych w edukacji. Implikacje dla nauczycieli. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia – Psychologia, 31(3).
Ward, P.J., & Zabriskie, R.B. (2011). Positive youth development within a family leisure context: youth perspectives of family outcomes. New Directions for Youth Development, 130, 29-42.
Walęcka-Matyja, K. (2014). Role i funkcje rodziny. (In:) I.Janicka, H. Liberska (eds.), Psychologia rodziny, 95-114. Warszawa: PWN.
Weissberg, R.P., Durlak, J.A., Domitrovich, C.E., & Gullotta, T.P. (2015). Social and emotional learning: Past, present, and future. (In:) J.A. Durlak, C.E. Domitrovich, R.P. Weissberg, & T.P. Gullotta (eds.), Handbook for social and emotional learning: Research and practice, 3–19. New York, NY: Guilford.
Vasta, R., Haith, M.M., Miller, S.A. (2004). Psychologia dziecka. Warszawa: WSiP.