Słowa kluczowe
cechy psychospołeczne
płeć
adolescenci
analiza skupień
Jak cytować
Abstrakt
Celem badań było określenie i scharakteryzowanie profili badanych adolescentów w zakresie depresji, cech psychospołecznych i demograficznych przy zastosowaniu analizy skupień metodą hierarchiczną. W prezentowanych badaniach charakterystyki skupisk uwzględniają dane dotyczące: występowania objawów depresyjnych, nastroju (ogólny i sytuacyjny), emocji podstawowych, samotności, kompetencji osobistych, radzenia sobie ze stresem, płci i wieku. W czasie- i po- pandemii COVID 19 obserwuje się globalny wzrost depresji u dzieci i młodzieży. Badanie związków między objawami depresji, cechami psychospołecznymi i demograficznymi zmierza do pogłębienia wiedzy zastosowania jej w opracowaniu programów służących interwencjom, wsparciu i terapii w praktyce medycznej i edukacyjnej. W prezentowanych badaniach wzięli udział uczniowie klas IV-VIII, w wieku od 11 do 16 lat (M = 12,5), 53% – dziewczęta, 42% – chłopcy, 5% nie udzieliło odpowiedzi. Analizy wykazały istnienie czterech skupisk, wyodrębniono dwa różne profile u osób o umiarkowanym nasileniu objawów depresyjnych. Uzyskane wyniki badań potwierdzają heterogeniczność zjawiska depresji ujawniającą się zróżnicowanymi obrazami (profilami) tego zaburzenia, także w obrębie określonego typu. Wyniki badań potwierdzają stanowisko, że nie zawsze symptomy objawów depresyjnych opisywane przez nastolatków są zbieżne z kryteriami diagnostycznymi, dlatego zjawisko depresji u dzieci i młodzieży wymaga dalszego rozpoznawania. Uzyskane wyniki sugerują istnienie istotnych związków między natężeniem objawów depresyjnych, cech psychospołecznych i płci u badanych adolescentów, tzn. wraz z nasileniem objawów depresyjnych obniża się: poziom poczucia własnej skuteczności, korzystanie z aktywnego radzenia sobie, doświadczanie pozytywnego nastroju i radości, wzrasta poziom samotności, dominacja negatywnego nastroju i doświadczanie negatywnych emocji (strach, gniew, poczucie winy, smutek). Zaprezentowane wyniki potwierdzają słuszność stanowiska, które mówi o konieczności zwiększenia i dopasowania do płci działań interwencyjnych w szkoła skierowanych na dzieci i młodzież w celu wzmacniania ich zasobów osobistych.
Bibliografia
Adedeji, A., Otto, Ch., Kaman, A., Reiss, F., Devine, J., Ravens-Sieberer, U. (2021). Peer Relationships and Depressive Symptoms Among Adolescents: Results From the German BELLA Study. Frontiers in Psychology, 12, 1-11. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.767922
Bandura, A. (2007). Teoria społecznego uczenia się. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Baptista, M.N., Borges, L., Serpa, A.L.O. (2017). Gender and age-related differences in depressive symptoms among Brazilian children and adolescents. Paidéia (Ribeirão Preto), 27(68), 290-297. https://doi.org/10.1590/1982-43272768201706
Barr-Zisowitz, C. (2005). „Smutek” – czy istnieje takie zjawisko? (In:) M. Lewis, J.M. Haviland-Jones (eds.), Psychologia emocji, 761-779. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Burnett, D. (2020). Psycho–logika. Skąd biorą się problemy ze zdrowiem psychicznym i jak je zrozumieć. Kraków: Inisignis.
Cao, S., Zhu, Y., Li, P., Zhang, W., Ding, C., Yang, D. (2022). Age Difference in Roles of Perceived Social Support and Psychological Capital on Mental Health During COVID-19. Frontiers in Psychology, 13, 1-8. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.801241
Erzen, E., Cikrikci, O. (2018). The effect of loneliness on depression: A meta-analysis. International Journal of Social Psychiatry, 64(160), 427-433.
Essau, C.A., Torre-Luque, A., Lewinsohn, P.M., Rohde, P. (2020). Patterns, predictors, and outcome of the trajectories of depressive symptoms from adolescence to adulthood. Depression and Anxiety, 37, 565–575. https://doi.org/10.1002/da.23034
Gasiul, H. (2007). Teorie emocji i motywacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW.
Gaurav, M., Vinod, V., Suprakash, C., Vishal, I. (2023). Epidemic of Depression and Anxiety in child and adolescent population during COVID-19 pandemic: A systematic review and meta analysis of the prevalence of depression and anxiety. Indian Journal of Psychiatry, 65(3), 299–309, https://doi.org/10.4103/indianjpsychiatry.indianjpsychiatry_700_21
Hay, D.F. (2021). Rozwój emocjonalny od niemowlęctwa do dorastania. Kierunki rozwoju kompetencji emocjonalnych i problemów emocjonalnych. Warszawa: Diffin.
Henriksen, A.K., Ulberg, R., Tallberg, B., Løvgren, A., Johnsen Dahl, H.S. (2021). Conflicted Anger as a Central Dynamic in Depression in Adolescents – A Double Case Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18, 1-20. https://doi.org/10.3390/ijerph18126466
Hollender, A.E., Elsayed, N.M., Vogel, A.C., Tillman, R., Barch, D.M., Luby, J.L., Gilbert, K.E. (2024). Childhood emotion dysregulation mediates the relationship between preschool emotion labeling and adolescent depressive symptoms. Emotion, 24(1), 81–92. https://doi.org/10.1037/emo0001248
Hongell-Ekholm, N., Londen, M., Fagerlund, Å. (2024). Supporting adolescents’ personal growth and well-being through the Study with Strength intervention. Cogent Education, 11(1), 1-15. https://doi.org/10.1080/2331186X.2023.2298596
Horwitz, A., Hill, R., King, Ch. (2010). Specific coping behaviors in relation to adolescent depression and suicidal idetion. Journal of Adolescence, 34(5), 1077-1084. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2010.10.004
Hutten, E., Jongen, E.M. M., Verboon, P., Bos, A.E.R., Smeekens, S., Cillessen, A.H. (2021). Trajectories of Loneliness and Psychosocial Functioning. Journal Frontiers in Psychology, 12, 1-9. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.689913
Izard, C.E., Ackerman, B.P. (2005). Motywacyjne i regulujące funkcje odrębnych emocji. (In:) M. Lewis, J.M. Haviland-Jones (eds.), Psychologia emocji, 327-341. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Jankowicz, S. (2018). Depresja wieku młodzieńczego – etiologia i obraz kliniczny. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ Nauki Społeczne, 3 (22), 183-190.
Johnson, M.K. (2020). Joy: a review of the literature and suggestions for future directions. The Journal of Positive Psychology, 15, 5-24. https://doi.org/10.1080/17439760.2019.1685581
Juul, E., Hjemdal, O., Aune, T. (2021). Prevalence of depressive symptoms among older children and young adolescents: a longitudinal population-based study. Scandinavian Journal of Child and Adolescent Psychiatry and Psychology, 9(1), 64-72. https://doi.org/10.21307/sjcapp-2021-008
Kaminsky, L., Robertson, M., Dewey, D. (2006). Psychological correlates of depression in children with recurrent abdominal pain. Journal of Pediatric Psychology, 31(9), 956-966. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsj103
Karabab, A. (2020). The relationship between trait anger and loneliness among early adolescents: The moderating role of emotion regulation. Personality and Individual Differences, 159, 1-11. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.109856
Kayaoğlu, K., Başcıllar, M. (2022). Determining the relationship between loneliness and depression in adolescents during the COVID-19 pandemic: A cross-sectional survey. Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 35(4), 315-321. https://doi.org/10.1111/jcap.12384
Kępiński, A. (2014). Melancholia. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Lelek, A., Mostowik, J., Kwapniewska, A., Adamczyk-Banach, M. (2021). Jak nastolatki radzą sobie z sytuacjami kryzysowymi? Wstępne doniesienia z badań nastolatków z zaburzeniami depresyjnymi i lękowymi. Psychoterapia, 4, 49-63. https://doi.org/10.12740/PT/146493
Loades, M.E., St Clair, M.C., Orchard, F., Goodyer, I., Reynolds, S. (2022). Depression symptom clusters in adolescents: A latent class analysis in a clinical sample. Psychotherapy Research, 32(7), 860–873. https://doi.org/10.1080/10503307.2022.2030498
Lopez-Serrano, J., Díaz-Bóveda, R., González-Vallespí, L., Santamarina-Pérez, P., Bretones-Rodríguez, A., Calvo, R., Lera-Miguel, S. (2023). Psychological impact during COVID-19 lockdown in children and adolescents with previous mental health disorders. Spanish Journal of Psychiatry and Mental Health, 16 (1), 32-41. https://doi.org/10.1016/j.rpsm.2021.04.002
Madigan, S., Racine, N., Vaillancourt, T., Korczak, D., Hewiit, J., Pador, P., Park, J., McArthur B., Holy, C., Neville, R. (2023). Changes in Depression and Anxiety Among Children and Adolescents From Before to During the COVID-19 Pandemic: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Pediatric, 177(6), 567–581. https://doi:10.1001/jamapediatrics.2023.0846
Marszał-Wiśniewska, M., Fajkowska-Stanik, M. (2005). Temperament, tendencje depresyjne i detekcja sygnałów emocjonalnych. Czasopismo Psychologiczne, 11(2), 119-130.
Mayne, S.L., Hannan, Ch., Davis, M., Young, J.F., Kelly, M.K., Powell, M., Dalembert, G., McPeak, K.E., Jenssen, B.P., Fiks, A. (2023). COVID-19 and Adolescent Depression and Suicide Risk Screening Outcomes. Pedriatrics, 148(3), 1-11. https://doi.org/10.1542/peds.2021-051507
Ministerstwo Zdrowia (2018). Program zapobiegania depresji w Polsce na lata 2016-2020. Warszawa: Ministerstwo Zdrowia.
Morales-Rodríguez, F.M. (2021). Fear, Stress, Resilience and Coping Strategies during COVID-19 in Spanish University Students. Sustainability 13(11), 1-19. https://doi.org/10.3390/su13115824
Murawiec, S. (2017). Rozpoznawanie i leczenie depresji w praktyce lekarza POZ – aspekty praktyczne. Psychiatria, 5, 338-343.
Muris, P., Meesters, C., Pierik, A., De Kock, B. (2016). Good for the Self: Self-Compassion and Other Self-Related Constructs in Relation to Symptoms of Anxiety and Depression in Non-clinical Youths. Journal of Child and Family Studies, 25, 607-617. https://doi.org/10.1007/s10826-015-0235-2
Nunes, D., Faro, A. (2021). The role of self-efficacy, self-esteem and self-concept in depression in adolescents. Ciencias Psicológicas, 15(5), 1-13. https://doi.org/10.22235/cp.v15i2.2164
Oleś, M. (2006). Psychologiczna charakterystyka dzieci o wysokim i niskim poczuciu osamotnienia. Roczniki Psychologiczne, 9 (1), 121-140.
Padesky, Ch.A., Greeenberger, D. (2017). Umysł ponad nastrojem. Zmień nastrój przez zmianę sposobu myślenia, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pels, K.K. (2020). O molekularnej patogenezie stresu i depresji. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, 69(1), 169-183. https://doi.org/10.36921/kos.2020_2619
Pullen, L., Modrcin, M.A., McGuire, S.L., Lane, K., Kearnely, M., Engle, S. (2015). Anger in Adolescent Communities: How Angry Are They? Pediatric Nursing, 41(3), 135-140.
R Core Team (2022). A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing. (From:) https://www.R-project.org/ (access: 09.07.2024).
Racine, N., McArthur, B.A., Cooke, J.E., Eirich, R., Zhu, J., Madigan, S. (2021). Global Prevalence of Depressive and Anxiety Symptoms in Children and Adolescents During COVID-19A Meta-analysis. JAMA Pediatric, 175(11), 1142-1150. https://doi:10.1001/jamapediatrics.2021.2482
Radziwiłłowicz, W. (2020). Zaburzenia emocjonalne (internalizacyjne). (In:) I. Grzegorzewska, L. Cierpiałkowska, A.R. Borkowska (eds.), Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży, 409-452. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ryś, E., Mausch, K., Baranowska, A. (2023). Emocje podstawowe a kompetencje osobiste we wczesnej adolescencji. Studium empiryczne na przykładzie uczniów klas V-VIII. Edukacja Dziecka, 7, 9-27.
Soloey-Nilsen, H., Nygaard-Odeh, K., Kristiansen, M.G., Kvig, E.I., Brekke, O.L., Mollnes, T.E., Berk, M., Reitan, S.K., Oiesvold, T. (2024). Transdiagnostic Associations between Anger Hostility and Chemokine Interferon-gamma Inducible Protein 10. Clinical Psychopharmacology Neuroscience, 22(2), 285-294. https://doi.org/10.9758/cpn/23.1091
Taka, Y., Brunwasser, S., Litchwark-Aschoff, A., Engels, R. (2017). The Prospective Associations between Self-Efficacy and Depressive Symptoms from Early to Middle Adolescence: A Cross-Lagged Model. Journal of Youth and Adolscence, 46, 744-756. https://doi.org/10.1007/s10964-016-0614-z
Türk, F., Kul, A., Kılınç, E. (2021). Depression-anxiety and coping strategies of adolescents during the Covid-19 pandemic. Turkish Journal of Education, 10(2), 58-75. https://doi.org/10.19128/turje.814621
Twenge, J.M., Haidt, J., Blake, A.B., McAllister, C., Lemon, H., Le Roy, A. (2021). Worldwide increases in adolescent loneliness. Journal of Adolescence, 93, 257-269. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2021.06.006
Twivy, E., Kirkham, M., Cooper, M. (2023). The lived experience of adolescent depression: A systematic review and meta-aggregation. Clinical Psychology & Psychotherapy, 30(4), 754-767. https://doi.org/10.1002/cpp.2834
Wang, S., Chen, L., Ran, H., Che, Y., Fang, D., Sun, H., Peng, J., Liang, X., Xiao, Y. (2022). Depression and anxiety among children and adolescents pre and post COVID-19: A comparative meta-analysis. Frontiers in Psychiatry, 13, 1-10. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2022.917552
World Health Organization (2021). Mental health of adolescents. (From:) https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health (access: 05.07.2024).
Wrótniak, J. (2018). Poczucie samotności młodzieży w dobie portali społecznościowych. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 8, 51-59. https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.7473
Zhou, SJ, Zhang, LG, Wang, LL (2020). Prevalence and socio-demographic correlates of psychological health problems in Chinese adolescents during the outbreak of COVID-19. European Child & Adolescent Psychiatry, 29(6), 749-758. https://doi.org/10.1007/s00787-020-01541-4
Zhou, Z., Shek, D.T.L., Zhu, X., Dou, D. (2020). Positive Youth Development and Adolescent Depression: A Longitudinal Study Based on Mainland Chinese High School Students. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17, 1-15. https://doi.org/10.3390/ijerph17124457
Zulkipli, S.N., Suliaman, I., Abidin, M.S.Z., Anas, N., Mohamad, M.A., Ahmat, A. Ch., Jamil, W. (2024). Understanding the rise of teenage depression in Malaysia: Trends, causes, and societal impact. International Journal of Advanced and Applied Sciences, 11(3), 265-273. https://doi.org/10.21833/ijaas.2024.03.025