Słowa kluczowe
zasoby osobiste
zachowania zdrowotne
konstrukt Ja
empatia
wspólnotowość i sprawczość
Jak cytować
Abstrakt
Badania w grupie osób honorowo oddających krew w perspektywie światowych doniesień, zyskują na coraz większej popularności oraz obejmują coraz szerszy zakres zmiennych związanych z zarówno strachem i lękami związanymi z procesem oddawania krwi, jak i poszukiwania cech i zasobów motywujących do oddawania krwi, jak i pozostawania regularnym krwiodawcą oraz czynników związanych z potencjałem prospołecznym w tej grupie. W związku z powyższym, postanowiono zbadać związki zachowań zdrowotnych, ujętych w kategorii zasobów zdrowotnych podmiotu, empatii, konstruktu Ja oraz orientacji wspólnotowej i sprawczej – rozumianych jako zasoby osobowościowe z hojnością interpersonalną – rozumianą jako wyznacznik potencjału prospołecznego podmiotu. W badaniu wzięło udział 580 osób, spośród których 445 (76,7%) stanowili Honorowi Krwiodawcy a 135 (23,3%) stanowiły osoby, które nie oddają krwi. W tym celu wykorzystano następujące narzędzia: Inwentarz Zachowań Zdrowotnych (IZZ), Skalę Konstruktu Ja (SKJ), Kwestionariusz Poznawczej i Afektywnej Empatii (QCAE), Kwestionariusz Samoopisu 30 (Skale do Pomiaru Orientacji Wspólnotowej i Sprawczej) oraz Skalę Interpersonalnej Hojności (IGS/SIH). Wyniki analiz korelacji wykazały występowanie związków pomiędzy niektórymi zachowaniami zdrowotnymi, poznawczą i afektywną empatią, konstruktem Ja, wspólnotowością i sprawczością a hojnością interpersonalną, natomiast analiza regresji liniowej uwidoczniła, że istotne znaczenie dla hojności interpersonalnej mają zachowaia profilaktyczne, pozytywne nastawienia psychiczne, poznawcza i afektywna empatia, ja współzależne oraz wspólnotowość (w całej badanej próbie). Porównanie wyników korelacji i regresji wykazało różnice w siłach związków pomiędzy grupą Krwiodawców a grupą kontrolną, natomiast analiza za pomocą testu U Manna – Whitneya pomimo wykazania istotnych statystycznie różnic między grupami, nie wykazała żeby były one wystarczająco duże.
Bibliografia
Aksamit, E. (2016). Sprawczość i wspólnotowość a stereotypy płci. Przegląd Badań Edukacyjnych (Educational Studies Review), 1(22), 59-82. https://doi.org/10.12775/PBE.2015.061
Bagot, K.L., Murray, A.L., & Masser, B.M. (2016). How Can We Improve Retention of the First-Time Donor? A Systematic Review of the Current Evidence. Transfusion Medicine Reviews, 30(2), 81-91. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.tmrv.2016.02.002
Bakan, D. (1966). The duality of human existence: Isolation and communication in Western man. Beacon Press.
Bernat, A., & Krzyszkowska, M. (2017). Znaczenie i sposoby wykorzystania psychospołecznych zasobów zaradczych w ujęciu S.E. Hobfolla. Studia Paradyskie, 27, 255-278.
Borys, B. (2010). Zasoby zdrowotne w psychice człowieka. Forum Medycyny Rodzinnej, 4(1), 44-52.
Collett, J.L., & Morrissey, C.A. (2007). The social psychology of generosity: The state of current interdisciplinary research. Report for the John Templeton Foundation Generosity Planning Project, 15, 2008-2009.
Czerniawska, M. (2002). Empatia a system wartości. Przegląd Psychologiczny, 45(1), 7-18.
Davis, M.H. (1996). Empathy: A social psychological approach. Routledge.
Davis, M.H. (1999a). Empatia. O umiejętności współodczuwania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Davis, M.H. (1999b). Empatia. O umiejętności współodczuwania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Davis, M.H., Mitchell, K.V., Hall, J.A., Lothert, J., Snapp, T., & Meyer, M. (1999). Empathy, expectations, and situational preferences: Personality influences on the decision to participate in volunteer helping behaviors. Journal of Personality, 67(3), 469-503.
Dickerson, K.L., & Quas, J.A. (2021). Emotional awareness, empathy, and generosity in high-risk youths. Journal of Experimental Child Psychology, 208, 105151. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2021.105151
Duboz, P., & Cunéo, B. (2010). How barriers to blood donation differ between lapsed donors and non-donors in France. Transfusion Medicine, 20(4), 227-236. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/j.1365-3148.2010.00998.x
Duclos, R., & Barasch, A. (2014). Prosocial Behavior in Intergroup Relations: How Donor Self-Construal and Recipient Group-Membership Shape Generosity. Journal of Consumer Research, 41(1), 93-108. https://doi.org/10.1086/674976
Dudek, B., Bielawska-Batorowicz, E. (eds.), (2012). Teoria zachowania zasobów Stevana E. Hobfolla. Polskie doświadczenia. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Eisenberg, N., Fabes, R.A., & Spinrad, T.L. (2006). Prosocial Development. (In:) N. Eisenberg, W. Damon, & R.M. Lerner (eds.), Handbook of child psychology: Social, emotional, and personality development, 646–718. John Wiley & Sons, Inc..
France, C.R., France, J.L., Himawan, L.K., Stephens, K.Y., Frame-Brown, T.A., Venable, G.A., & Menitove, J.E. (2013). How afraid are you of having blood drawn from your arm? A simple fear question predicts vasovagal reactions without causing them among high school donors. Transfusion, 53(2), 315-321. https://doi.org/10.1111/j.1537-2995.2012.03726.x
Glanville, J.L., Paxton, P., & Wang, Y. (2015). Social Capital and Generosity: A Multilevel Analysis. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 45(3), 526-547. https://doi.org/10.1177/0899764015591366
Główny Urząd Statystyczny. (2022). Zdrowie i ochrona zdrowia w 2021 roku. (From:) https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zdrowie-i-ochrona-zdrowia-w-2021-roku,1,12.html (Access: 20.07.2024).
Główny Urząd Statystyczny. (2024). Krwiodawstwo w 2023 r. (From:) https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/krwiodawstwo-w-2023-roku,18,3.html (Access: 20.07.2024).
Golińska, L. (2019). Związki między orientacją sprawczą i wspólnotową a kontrolą emocjonalną. Pedagogika Rodziny, 9(2), 103-112.
Gruszczyńska, M., Bąk-Sosnowska, M., & Plinta, R. (2015). Zachowania zdrowotne jako istotny element aktywności życiowej człowieka. Stosunek Polaków do własnego zdrowia. Hygeia Public Health, 50(4), 558-565.
Helgeson, V.S. (1994). Relation of agency and communion to well-being: Evidence and potential explanations. Psychological Bulletin, 116(3), 412.
Helgeson, V.S. (2003). Gender-related traits and health. Social Psychological Foundations of Health and Illness, 367-394.
Heszen, I. (2012). Psychologiczno-społeczny kontekst zdrowia i choroby. Psychologia Zdrowia, 160-176. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hobfoll, S.E. (1989). Conservation of resources: A new attempt at conceptualizing stress. American Psychologist, 44, 513-524. https://doi.org/10.1037/0003-066X.44.3.513
Hobfoll, S.E. (2006). Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Hogan, R. (1969). Development of an empathy scale. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 33(3), 307.
Hollin, C.R. (1994). Forensic (criminological) psychology. (In:) Companion encyclopedia of psychology, 1231-1253. Routledge.
Juczyński, Z. (1999). Narzędzia pomiaru w psychologii zdrowia. Przegląd Psychologiczny, 42(4), 43-56.
Kaźmierczak, M. (2008). Oblicza empatii w relacjach małżeńskich: perspektywa psychologiczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kaźmierczak, M., Plopa, M., & Retowski, S. (2007). Skala wrażliwości empatycznej. Przegląd Psychologiczny, 50(1), 9-24.
Kliś, M. (2012). Adaptacyjna rola empatii w różnych sytuacjach życiowych. Horyzonty Psychologii i Nauk o Człowieku, 2, 147-171.
Kosowski, P. (2021a). Krwawy narcyz czy krwawy empata? Osobowościowe i interpersonalne korelaty empatii u honorowych krwiodawców. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio J. Paedagogia-Psychologia, 34(3), 163-180. http://dx.doi.org/10.17951/j.2021.34.3.163-180
Kosowski, P. (2021b). Relationships between forgiveness, life satisfaction, and empathy in honorary blood donors. The mediating role of forgiveness. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 48(4), 363-378. https://doi.org/10.34766/fetr.v48i4.879
Kosowski, P. (2023). Relationships between social support, dark triad and life satisfaction in honorary blood donors. The mediating role of emotional support. Journal of Education, Health and Sport, 13(4), 234-240. https://doi.org/10.12775/JEHS.2023.13.04.027
Kowalsky, J.M., France, C.R., France, J.L., Whitehouse, E.A., & Himawan, L.K. (2014). Blood donation fears inventory: development and validation of a measure of fear specific to the blood donation setting. Transfusion and Apheresis Science, 51(2), 146-151. https://doi.org/10.1016/j.transci.2014.07.007
Łaguna, M. (2015). Zasoby osobiste jako potencjał w realizacji celów. Polskie Forum Psychologiczne, 1(20), 5-15. https://doi.org/10.14656/PFP20150101
Lasota, A. (2019). Diagnoza empatii i agresji nastolatków w kontekście postaw rodzicielskich. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 38(2), 67-87. http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2019.38.2.67-87
Lasota, A., Tomaszek, K., & Bosacki, S. (2020). Empathy, gratitude, and resilience-does gender make a difference? Anales de Psicología/Annals of Psychology, 36(3), 521-532. https://doi.org/10.6018/analesps.391541
Li, H.Z. (2002). Culture, gender and self-close-other(s) connectedness in Canadian and Chinese samples. European Journal of Social Psychology, 32(1), 93-104.
Lockwood, P.L., Seara-Cardoso, A., & Viding, E. (2014). Emotion Regulation Moderates the Association between Empathy and Prosocial Behavior. PLOS ONE, 9(5): e96555. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0096555
Lönnqvist, J.-E., & Walkowitz, G. (2019). Experimentally induced empathy has no impact on generosity in a monetarily incentivized dictator game. Frontiers in Psychology, 10, 337. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.00337
Maciejowska, I. (2012). Metoda naukowa w edukacji: garść refleksji. (From:) https://zdch.uj.edu.pl/documents/87419401/94513464/2_Metoda_naukowa_w_edukacji_garsc_refleksji.pdf (access: 15.09.2024).
Ma-Kellams, C., & Blascovich, J. (2012). Inferring the emotions of friends versus strangers: The role of culture and self-construal. Personality and Social Psychology Bulletin, 38(7), 933-945. https://doi.org/10.1177/0146167212440291
Markus, H.R., & Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and motivation. Psychological Review, 98(2), 224. https://doi.org/10.1037/0033-295X.98.2.224
Martín-Santana, J.D., & Beerli-Palacio, A. (2013). Intention of future donations: a study of donors versus non-donors. Transfusion Medicine, 23(2), 77-86. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/tme.12005
Masser, B.M., White, K.M., Hyde, M.K., & Terry, D.J. (2008). The Psychology of Blood Donation: Current Research and Future Directions. Transfusion Medicine Reviews, 22(3), 215-233. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.tmrv.2008.02.005
Mróz, J. (2014). Znaczenie zasobów osobistych dla zachowań i przeżyć związanych z pracą pielęgniarek. Problemy Higieny i Epidemiologii, 93(3), 731-736.
Mróz, J., Kaleta, K., Kubrak, K., Bernacka, R.E., & Drezno, M. (2024). The Polish validation of the interpersonal generosity scale. Journal of Beliefs & Values, 1-16. https://doi.org/10.1080/13617672.2024.2302242
Muszalik, M., Zielińska-Więczkowska, H., Kędziora-Kornatowska, K., & Kornatowski, T. (2013). Ocena wybranych zachowań sprzyjających zdrowiu wśród osób starszych w oparciu o Inwentarz Zachowań Zdrowotnych Juczyńskiego w aspekcie czynników socjo-demograficznych. Problemy Higieny i Epidemiologii, 94(3), 509-513.
Newman, B.H. (2014). Management of Young Blood Donors. Transfusion Medicine and Hemotherapy, 41(4), 284-295. https://doi.org/10.1159/000364849
Ogińska-Bulik, N., Zadworna-Cieślak, M., & Rogala, E. (2015). Rola zasobów osobistych w podejmowaniu zachowań zdrowotnych przez osoby w wieku senioralnym. Problemy Higieny i Epidemiologii, 96(3), 570-577.
O’malley, A.J., Arbesman, S., Steiger, D.M., Fowler, J.H., & Christakis, N.A. (2012). Egocentric social network structure, health, and pro-social behaviors in a national panel study of Americans. PloS One, 7(5), e36250. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0036250
Oyserman, D., & Lee, S.W.-S. (2007). Priming ”culture”: Culture as situated cognition. (In:) S. Kitayama & D. Cohen (eds.), Handbook of cultural psychology, 255-279. The Guilford Press.
Pagliariccio, A., & Marinozzi, M. (2012). Increasing regular donors through a psychological approach which reduces the onset of vasovagal reactions. Transfusion and Apheresis Science, 47(3), 301-304. https://doi.org/10.1016/j.transci.2012.05.018
Peret-Drążewska, P. (2014). Orientacje sprawcze i wspólnotowe współczesnej młodzieży. Kultura – Społeczeństwo – Edukacja, 6(2), 135-151. https://doi.org/10.14746/kse.2014.6.2.08
Pietras-Mrozicka, M. (2016). Posiadane zasoby osobiste (optymizm i poczucie własnej skuteczności) a ocena jakości życia. Analiza współzależności. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, 57, 19-38. https://doi.org/10.18778/0208-600X.57.02
Pilarska, A. (2011). Polska adaptacja skali konstruktów ja. Studia Psychologiczne, 49(1), 21-34.
Rapert, M.I., Thyroff, A., & Grace, S.C. (2021). The generous consumer: Interpersonal generosity and pro-social dispositions as antecedents to cause-related purchase intentions. Journal of Business Research, 132, 838-847. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2020.10.070
Reniers, R.L.E.P., Corcoran, R., Drake, R., Shryane, N.M., & Völlm, B.A. (2010). The QCAE: A Questionnaire of Cognitive and Affective Empathy. Journal of Personality Assessment, 93(1), 84-95. https://doi.org/10.1080/00223891.2010.528484
Reykowski, J. (1992). Procesy emocjonalne, motywacja, osobowość. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Simpson, B., White, K., & Laran, J. (2018). When public recognition for charitable giving backfires: The role of independent self-construal. Journal of Consumer Research, 44(6), 1257-1273. https://doi.org/10.1093/jcr/ucx101
Singelis, T.M. (1994). The measurement of independent and interdependent self-construals. Personality and Social Psychology Bulletin, 20(5), 580-591. https://doi.org/10.1177/0146167294205014
Sinha, J., & Lu, F.-C. (2016). “I” value justice, but “we” value relationships: Self-construal effects on post-transgression consumer forgiveness. Journal of Consumer Psychology, 26(2), 265-274. https://doi.org/10.1016/j.jcps.2015.06.002
Skarżyńska, K. (1981). Spostrzeganie ludzi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Śliwak, J. (2005). Altruizm i jego pomiar. Kwestionariusz AN. Roczniki Psychologiczne, 8(1), 121-144.
Smith, A. (2006). Cognitive empathy and emotional empathy in human behavior and evolution. The Psychological Record, 56(1), 3-21.
Smith, C., & Hill, J.P. (2009). Toward the measurement of interpersonal generosity (IG): An IG scale conceptualized, tested, and validated. Unpublished Monograph. University of Notre Dame. (From:) https://generosityresearch.nd.edu/assets/13798/ig_paper_smith_hill_rev.pdf (access: 19.07.2024).
Sygit-Kowalkowska, E. (2014). Radzenie sobie ze stresem jako zachowanie zdrowotne człowieka – perspektywa psychologiczna. Hygeia Public Health, 49(2), 202-208.
Triandis, H.C. (1989). The self and social behavior in differing cultural contexts. Psychological Review, 96(3), 506.
Twenge, J.M., Catanese, K.R., & Baumeister, R.F. (2007). Social exclusion causes self-defeating behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 83(3), 606. https://doi.org/10.1037/0022-3514.83.3.606
Verhaert, G.A., & Van den Poel, D. (2011). Empathy as added value in predicting donation behavior. Journal of Business Research, 64(12), 1288-1295. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2010.12.024
Wilczek-Rużyczka, E. (2002). Empatia i jej rozwój u osób pomagających. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wojciszke, B., & Cieślak, M. (2014). Orientacja sprawcza i wspólnotowa a wybrane aspekty funkcjonowania zdrowotnego i społecznego. Psychologia Społeczna, 9(3/30), 285-297.
Wojciszke, B., & Szlendak, M.A. (2010). Skale do pomiaru orientacji sprawczej i wspólnotowej. Psychologia Społeczna, 5(1), 57-70.
Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Podstawy teoretyczne, metodyka , praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Yamada, A.-M., & Singelis, T.M. (1999). Biculturalism and self-construal. International Journal of Intercultural Relations, 23(5), 697-709.
Zucoloto, M.L., Gonçalez, T., Menezes, N.P., McFarland, W., Custer, B., & Martinez, E.Z. (2019). Fear of blood, injections and fainting as barriers to blood donation in Brazil. Vox Sanguinis, 114(1), 38-46. https://doi.org/10.1111/vox.12728