Słowa kluczowe
młodzi dorośli
poczucie bycia kochanym
ppoczucie własnej wartości
Jak cytować
Abstrakt
Jest wiele uwarunkowań wyboru form komunikacji, a więc tego, czy człowiek odnosi się do innych z życzliwością, czy jest empatyczny, czy potrafi przebaczać, czy też jego komunikacja z innymi nacechowana jest przemocą, brakiem życzliwości, agresją, mijaniem się z prawdą, trudnościami z przebaczaniem i podejmowaniem działań odwetowych.
Poczucie, że się jest osobą kochaną jest istotnym składnikiem poczucia własnej wartości. Głównym czynnikiem kształtującym poczucie własnej wartości dziecka są oceny rodziców, ich postawy wobec niego. Okazywanie miłości przez rodziców odgrywa krytyczną rolę w kształtowaniu się poczucia własnej wartości w procesie rozwoju dziecka.
Podstawowym celem badań, przedstawionych w artykule, była odpowiedź na pytanie, czy istnieje zależność pomiędzy poczuciem, że się jest osobą kochaną a komunikacją rozumiejącą innych i komunikacją, będącą deprecjacją drugiego człowieka. Postawiono hipotezę, że istnieje zależność między poczuciem, że jest się osobą kochaną a językiem komunikacji u młodych dorosłych.
Badania zostały przeprowadzone na próbie 111 osób. W skład tej grupy weszło 55 kobiet i 56 mężczyzn młodych dorosłych, w wieku 18-35 lat. W badaniu wykorzystano następujące metody badawcze: Formy Komunikacji, autorstwa M. Ryś, P. Kwasa oraz PWWRI – Poczucie Własnej Wartości w Relacjach Interpersonalnych, autorstwa M. Ryś
Wyniki badań wskazują, że istnieją korelacje pomiędzy brakiem wiary w to, że jest się osobą kochaną i deprecjonowaniem innych w komunikacji interpersonalnej oraz brakiem rozumienia człowieka. Powstaje błędne koło. Osoby nie wierzące w to, że są kimś kochanym, nie potrafią także doceniać innych. Otoczenie osób, stosujących formy komunikacji deprecjonującej innych, osądzające drugiego człowieka, odsuwa się od niego, powodując coraz większy brak poczucia bycia kochanym. Przerwaniem tego błędnego koła może stać się albo zmiana sposobu komunikacji na język życzliwości, rozumienia drugiego człowieka, doceniania jego osoby albo praca nad podniesieniem poczucia własnej wartości i ukształtowania prawidłowej miłości do samego siebie.
Bibliografia
Argyle, M. (1994). Nowe ustalenia w treningu umiejętności społecznych, (w:) W. Domachowski, M. Argyle (red.), Reguły życia społecznego. Oksfordzka psychologia społeczna, 197-208, Warszawa: PWN.
Baumeister, R.F., Smart, L., Boden, J.M. (1996). Relation of threatened egotism to violence and aggression: The dark side of high self-esteem, Psychological Review, 103(1), 5- 33.
Bibliografia:
Biernat, R. (2016). Troska o poczucie własnej wartości dzieci w rzeczywistości szkolnej – wymiar teoretyczny i praktyczne implikacje, Społeczeństwo – Edukacja – Język, 4, 150- 167.
Booth Butterfield, M. i Trotta, M.R. (1994). Attributional patterns for expressions of love, Communication Reports, 7, 119-129.
Bradshaw, J. (1994), Zrozumieć rodzinę. Rewolucyjna droga odnalezienia samego siebie, Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości PTP.
Branden, N. (2006), 6 filarów poczucia własnej wartości czyli wezwanie do walki przełożone na język psychologii, Łódź: Wydawnictwo Feeria.
Branden, N., Niebrzydowski, L. (1993), The psychology of self-esteem, Łódź: ŁTN.
Brown, J.D., Dutton, K.A., Cook, K.E. (2001). From the top down: Self-esteem and self- evaluation, Cognition and Emotion, 15(5), 615-631.
Brown., J.D., Marschall, M.A. (2001). Self-esteem and emotion: Some thoughts about feelings, Personality and Social Psychology Bulletin, 27(5), 575-584.
Brudek, P., Steuden, S. (2017). Predyktory poczucia własnej godności. Badania osób w okresie późnej dorosłości, Psychoterapia, 4(183), 81-92.
Brygoła, E. (2013). Podmiotowa i przedmiotowa perspektywa tożsamości osobistej we współczesnym świecie, Polskie Forum Psychologiczne, 18(3), 284-302.
Brzezińska, A. (1973). Struktura obrazu własnej osoby i jego wpływ na zachowanie, Kwartalnik Pedagogiczny, 3, 87-97.
Brzezińska, A.I., Appelt K., Ziółkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka, (w:) J. Strelau, D. Doliński (red.), 95-290, Psychologia. Podręcznik akademicki, Tom 2. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Bucińska, J. (2001). Godność człowieka jako podstawowa wartość porządku prawnego, Państwo − Administracja − Kościół, 2-3, 32-33.
Bushman, B.J., Moeller, S.J., Crocker, J. (2011). Sweets, sex, or self-esteem? Comparing the value of self –esteem boosts with other pleasant rewards, Journal of Personality, 79(5), 993-1012.
Cardinali, C., D’Allura, T. (2001). Parenting styles and self-esteem: A study of young adults with visual impairments, Journal of Visual Impairment & Blindness, 95(5), 261– 271.
Carr, A. (2009). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu i ludzkich siłach, Warszawa: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Chopra, D. (2019). Przedmowa, (w:) M. Rosenberg, Porozumienie bez przemocy. O języku życia, 11-14. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Conway, J. (1997), Dorosłe dzieci rozwiedzionych rodziców, Warszawa: Logos.
Coopersmith, S. (1967). The antecedents of self-esteem, San Francisco: W. H. Freeman & Co.
Corcoran, K., Crusius, J., Mussweiler, T. (2011). Social comparison: Motives, standards, and mechanisms, (in): D. Chadee (ed.), Theories in social psychology, 119-139, Oxford, UK: Wiley-Blackwell.
Crisp, R.J., Turner, R.N. (2009). Psychologia społeczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Crocker, J., Park, L.E. (2003). Seeking self-esteem: Construction, maintenance, and protection of self-worth, (in): M.R. Leary, J.P. Tangney (eds.), Handbook of self and identity, 291-313, New York: The Guilford Press.
de Weerth, C., van Geert, P. i Hoijtink, H. (1999). Intraindividual variability in infant behavior, Developmental Psychology, 35, 1102.
Denes A., Bennett M., Winkler K. L. (2017). Exploring the benefits of affectionate communication: implications for interpersonal acceptance–rejection theory, Journal of Family Theory and Review, 9, 491–506.
Deaux, K. (1984). From individual differences to social categories, The American Psychologist, 39, 105-116.
Deaux, K., Lewis, L.L. (1984). Structure of gender stereotypes: Interrelationships among components and gender label, The Journal of Personality and Social Psychology, 46, 991-1004.
Doliński, D. (2002a). Hiperuległość, (w): M. Lewicka, J. Grzelak (red.), Jednostka i społeczeństwo, 103-116, Gdańsk: GWP.
Doliński, D. (2002b). Samoregulacja-proces dowolny czy automatyczny? (w): M. Jarymowicz, R.K. Ohme (red.), Natura automatyzmów. Dyskusje interdyscyplinarne, 213-217, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, SWPS.
Dymkowski, M. (1993). O samowiedzy i powstawaniu siebie, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Dymkowski, M., Tarczyńska, E. (1993). Samoświadomość jako modyfikator akceptacji oceniających informacji odnoszonych do Ja, Przegląd Psychologiczny, 36(1), 119- 126.
Eaton, J., Struthers, C.W., Santelli, A.G. (2006). Dispositional and state forgiveness: The role of self-esteem, need for structure, and narcissism, Personality and Individual Differences, 41, 371–380.
Eaton, J., Struthers, C.W., Shormony, A. Santelli, A.G. (2007). When apologies fail: The moderating effect of implicite and explicite self-esteem on apology and forgiveness, Self and Identity, 6, 209-222.
Ellis, K. (2002). Perceived parental confirmation: Development and validation of an instrument, Southern Journal of Communication, 67, 319-334.
Falkowski, A. Maruszewski, T., Nęcka, E. (2008). Procesy poznawcze, (w:) J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik Akademicki, t. 1, 339-510. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Festinger, L. (2007). Teoria dysonansu poznawczego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Fidelus, A. (2009), Kształtowanie odporności na trudne sytuacje w procesie rozwoju społecznego dziecka i młodzieży, (w:) K. Franczak, M. Szpringer (red.), Oblicza dojrzałości emocjonalnej dzieci i młodzieży, 89-100, Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.
Field, T., Lang, C., Yando, R. i Bendell, D. (1995). Adolescents' intimacy with parents and friends, Adolescence, 30, 133-140.
Fila-Jankowska, A. (2009). Samoocena autentyczna, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
Floyd, K. (1997). Communicating affection in dyadic relationships: An assessment of behavior and expectancies, Communication Quarterly, 45, 68-80.
Floyd, K. (2002). Human affection exchange: V. Attributes of the highly affectionate, Communication Quarterly, 50, 135–152.
Floyd, K. (2006). Human affection exchange: XII. Affectionate communication is associated with diurnal variation in salivary free cortisol, Western Journal of Communication, 70, 47-63.
Floyd, K. i Morman, M.T. (1998). The measurement of affectionate communication, Communication Quarterly, 46, 144–162.
Floyd, K., Hess, J.A., Miczo, L.A., Halone, K.K., Mikkelson, A.C. i Tusing, K.J. (2005). Human affection exchange: VIII. Further evidence of the benefits of expressed affection, Communication Quarterly, 53, 285-303.
Floyd, K., Mikkelson, A. C., Tafoya, M. A., Farinelli, L., La Valley, A. G., Judd, J. i in. (2007). Human affection exchange: XIII. Affectionate communication accelerates neuroendocrine stress recovery, Health Communication, 22, 123-132.
Floyd, K., Pauley, P.M. i Hesse, C. (2010). State and trait affectionate communication buffer adults' stress reactions, Communication Monographs, 77, 618-636.
Forward, S. (1992), Toksyczni rodzice, Warszawa: Jacek Santorski & CO Agencja Wydawnicza.
Gałkowska, A. (1999). Percepcja powodzenia małżeństwa rodziców a społeczny obraz siebie ich dorosłych dzieci. Prace Wydziału Nauk Społecznych. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Góralewska-Słońska, A. (2011). Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki, Problemy Profesjologii, 2, 97-112.
Greenwald, A.G., Banaji, M.R. (1995). Implicit social cognition: Attitudes, self-esteem, and stereotypes, Psychologial Review, 102(1), 4-27.
Grzegołowska-Klarkowska, H. (2001). Samoobrona przed samooszukiwaniem się, (w): M. Kofta, T. Szustrowa (red.), Złudzenia, które pozwalają żyć, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Grzesiuk, L. Trzebińska, E. (1978). Jak ludzie porozumiewają się, Warszawa: Instytut wydawniczy ,,Nasza Księgarnia’’.
Harter, S. (2006). The development of self-esteem, (in): M. H. Kernis (ed.), Self-esteem issues and answers: A sourcebook of current perspectives, 144-150, New York: Psychology Press.
Harwas-Napierała, B. (2006). Komunikacja interpersonalna w rodzinie, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Hempolińska-Nowik, E. (1996). Autonomia a poczucie własnej wartości w analizie transakcyjnej, Studia Sociologica, 8, 87-98.
Huflejt-Łukasik, M. (2010). Ja i procesy samoregulacji, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Jaworska I., Lubiejewski, P., Wójtowicz, N. (2019), Formy okazywania miłości a komunikacja interpersonalna u młodych dorosłych, Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 1 (37), 95-108.
Jiménez-Iglesias, A., Moreno, C., Ramos, P. i Rivera, F. (2015). What family dimensions are important for health-related quality of life in adolescence? Journal of Youth Studies, 18, 53-67.
Juul, J. (2011). Twoje kompetentne dziecko. Dlaczego powinniśmy traktować dzieci poważniej? Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND.
Kądziołka, W. (2012)., Komunikacja międzyosobowa we współczesnej rodzinie, Studia Socialia Cracoviensia, 4(1), 113-125.
Kernis, M.H. (2005). Measuring self-esteem in context: The importance of stability of self- esteem in psychological functioning, Journal of Personality, 73(6), 1569-1605.
Kobiałka, A., Strzemięczny, J. (1988). Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików, Nowiny Psychologiczne, 5-6, 64-86.
Koester, L.S., Brooks, L. i Traci, M.A. (2000). Tactile contact by deaf and hearing mothers during face-to-face interactions with their infants, Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 5, 127-139.
Kofta, M., Doliński, D. (2004). Poznawcze podejście do osobowości, (w:) J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, 561-600, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kon, J.S. (1987). Odkrycie „ja”, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kozielecki, J. (1981), Psychologiczna teoria samowiedzy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kozielecki, J. (19862). Psychologiczna teoria samowiedzy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kulas, H. (1986). Samoocena młodzieży, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Kurcz, I. (2004). Język i komunikacja, (w:) J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik Akademicki, t. 2, 231-274, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Łaguna, M. Lachowicz-Tabaczek, K., Dzwonkowska, I. (2007). Skala Samooceny SES Morrisa Rosenberga – polska adaptacja metody, Psychologia Społeczna, 2(4), 164-176.
Lauster, P. (2000), Świadomość samego siebie, Warszawa: Świat Książki.
Lawrence, D. (2008). Jak nauczyć uczniów szacunku do samych siebie, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Leary, M.R., MacDonald, G. (2003). Individual differences in self-esteem: A review and theoretical integration, (in:) M.R. Leary, J.P. Tangney (eds.), Handbook of self and identity, 401-418, New York: The Guilford Press.
Leary, M.R., Tambor, E. S., Terdal, S. K., Downs, D. L. (1995). Self-esteem as an interpersonal monitor: The sociometer hypothesis, Journal of Personality and Social Psychology, 68, 518–530.
Leathers, D. (2007). Komunikacja niewerbalna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Leśniak, A. (2003). Wpływ samooceny na funkcjonowanie uczniów, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 6, 33-36.
Lewandowska-Kidoń, T., Wosik-Kawala, D. (2009). Rozwijanie poczucia własnej wartości u dzieci w młodszym wieku szkolnym, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Light, K. C., Grewen, K. M. i Amico, J. A. (2005). More frequent partner hugs and higher oxytocin levels are linked to lower blood pressure and heart rate in premenopausal women, Biological Psychology, 69, 5-21.
Lowinger, S., Dimitrovsky, L., Strauss, H., Mogilner, C. (1995). Maternal social and physical contact: links to early infant attachment behaviors, The Journal of Genetic Psychology, 156, 461-476.
Markiewicz, A., Sosnowska, P. (2018) Porozumienie bez przemocy, jako forma profilaktyki dysfunkcji komunikacji międzyludzkiej, Zeszyt Naukowy, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie, 48, 24-29.
McAdams, T.A., Rijsdijk, F.V., Narusyte, J., Ganiban, J.M., Reiss, D., Spotts, E. i in. (2017). Associations between the parent–child relationship and adolescent self-worth: a genetically informed study of twin parents and their adolescent children, Journal of Child Psychology and Psychiatry, 58, 46-54.
McFarlin, D.B., Blascovich, J. (1981). Effects of self-esteem and performance feednack on future affective preferences and cognitive expectations, Journal of Personality and Social Psychology, 40, 521-531.
Mellody, P. (1993), Toksyczne związki. Anatomia i terapia współuzależnienia, Warszawa: Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza.
Misiewicz, H. (1983), Poczucie własnej wartości u młodzieży, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
Moskowitz, G.B. (2009). Zrozumieć siebie i innych. Psychologia poznania społecznego, Gdańsk: GWP.
Nęcki, Z. (2000). Komunikacja międzyludzka, Kraków: Oficyna Wydawnicza: Drukarnia ANTYKWA.
Niebrzydowski, L. (1976), O poznawaniu i ocenie samego siebie. Na przykładzie młodzieży dorastającej, Warszawa: Nasza Księgarnia.
Niebrzydowski, L. (1988), Otwartość młodzieży w stosunkach interpersonalnych na tle sytuacji rodzinnej, (w:) L. Niebrzydowski (red.), Rodzinne uwarunkowania kontaktów interpersonalnych dzieci i młodzieży, 13-64, Wrocław – Warszawa – Kraków - Gdańsk: Ossolineum.
Niebrzydowski, L. (1999), Postawy rodzicielskie w percepcji młodzieży z rodzin obciążonych alkoholizmem a poziom jej lęku i agresji, (w:) H. Machela, K. Wszeborowski (red.), Psychospołeczne uwarunkowania zjawisk dewiacyjnych wśród młodzieży w okresie transformacji ustrojowej w Polsce, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Oleś, M., (2016). Subiektywna jakość życia, poczucie własnej wartości i postrzegane wsparcie społeczne u nastolatków z zaburzeniami endokrynnymi, Endokrynologia Pediatryczna, 2(47), 35-48.
Oleś, P. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Oleś, P. (2007). Poczucie godności – teoria i badania, (w): A. Królikowska, Z. Marek (red.), Refleksje nad godnością człowieka, 119-127, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Pankowska, D. (2008). Pedagogika dla nauczycieli w praktyce, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Plummer, D. (2010). Jak nauczyć dzieci szacunku do samych siebie, Warszawa: Fraszka Edukacyjna.
Porębiak, M.I. (2005). Samoocena jawna i utajona: model dwuskładnikowy, Nowiny Psychologiczne, 2, s. 93-105.
Radochoński, M. (1986), Rodzina jako system psychospołeczny, Problemy Rodziny, 5, 13-21.
Reykowski, J. (1977), Osobowość jako centralny system regulacji i integracji czynności, (w:) T. Tomaszewski (red.), Psychologia, 762-825. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Robins, R.W., Trześniewski, K.H., Tracy, J.L., Gosling, S. (2002). Global self-esteem across the life span, Psychology and Aging, 17(3), 423-434.
Roese, N.J., Olson, J.M. (2007). Better, stronger, faster: Self-serving judgment, affect regulation, and the optimal vigilance hypothesis, Perspectives on Psychological Science, 2(2), 124- 141.
Rohner, R.P., Lansford, J.E. (2017). Deep structure of the human affectional system: Introduction to interpersonal acceptance–rejection theory, Journal of Family Theory & Review, 9, 426-440.
Rosenberg, M. (20163). Porozumienie bez przemocy. O języku życia, Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Rożnowska, A. (2004). Rola poczucia własnej wartości w życiu człowieka, Edukacja. Studia. Badania. Innowacje, 1, 11-20.
Ryś, M. (1992), Wpływ dzieciństwa na późniejsze życie w małżeństwie i rodzinie: studium psychologiczne, cz. 1 i 2, Warszawa: Wydawnictwo Fundacji Akademii Teologii Katolickiej.
Ryś, M. (1997). Ku dojrzałości osobowej w małżeństwie. Rozwijanie dojrzałej osobowości, Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Ryś, M. (1998), Rodzina z problemem alkoholowym jako rodzina dysfunkcyjna, Studia nad Rodziną, 2, 65-74.
Ryś, M. (1999a), Problemy w rodzinie dysfunkcyjnej, (w:) K. Ostrowska, M. Ryś (red.), Wychowanie do życia w rodzinie, 276-286, Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
Ryś, M. (1999b), Psychologia małżeństwa w zarysie, Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
Ryś, M. (2006). Wychowanie do miłości, (w): M. Ryś (red.), Autorytet prawdy. Wychowanie dzieci i młodzieży, 151-170, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Ryś, M. (2011), Adult Children of Alcoholics. Psychological analysis of consequences of growing up in families with alcohol problems, Warszawa: PWN.
Ryś, M. (2014). Rodzina z problemem alkoholowym. Metody badań interpersonalnych w dysfunkcyjnych systemach rodzinnych, Warszawa: Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej.
Saarni, C. (1999). The Development of Emotional Competence, New York: Guilford Press.
Schaffer, H.R. (2005). Psychologia dziecka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schiraldi, G.R. (2011), 10 prostych sposobów na budowanie poczucia własnej wartości, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Schrodt, P., Ledbetter, A.M., Ohrt, J. (2007). Parental confirmation and affection as mediators of family communication patterns and children's mental well-being, The Journal of Family Communication, 7, 23-46.
Schwartz, G.E. i Russek, L.G. (1998). Family love and lifelong health? A challenge for clinical psychology, (in:) D. Routh, R. DeRubeis (eds.), The science of clinical psychology: Accomplishments and future directions, 121–146, Washington, DC: American Psychological Association.
Seul, S. (1997). Geneza i funkcje poczucia własnej wartości, Rodzina. Rozwój. Wychowanie. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 204, 57-73.
Siek, S. (1986), Formowanie się osobowości, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Śliwak, J., Zarzycka, B., Dziduch, A. (2001). Typ samoświadomości a poczucie osamotnienia, Przegląd Psychologiczny, 3, 54, 245-246.
Steele, C.M. (1988). The psychology of self-affirmation: Sustining the integrity of the self, (in:) L. Berkowitz (ed.), Advances in Experimental Social Psychology, 261-302, San Diego, CA, USA: Academic Press.
Stewart, J. (2007). Komunikacja interpersonalna: kontakt między osobami, (w:) J. Stewart (red.), Mosty zamiast murów. Podręcznik komunikacji interpersonalnej, 36-58. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Swann, W.B., Chang-Schneider, C., Larsen McClarty, K.L. (2007). Do people’s self views matter? American Psychologist, 62(2), 84-94.
Szpitalak, M., Polczyk, R. (2015). Samoocena. Geneza, struktura, funkcje i metody pomiaru, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Tesser, A. (2000). On the influence of self-esteem maintenance mechanisms, Personality and Social Psychology Review, 4(4), 290-299.
Toussaint, L., Webb, J.R. (2005). Gender differences in the relationship between empathy and forgiveness, The Journal of Social Psychology, 145(6), 673–685.
Tuszyńska-Bogucka, W., Bogucki, J., Dziduch, D. (2013). Satysfakcja i poczucie własnej wartości u kobiet w różnych typach związków, Przegląd Badań Edukacyjnych, 2, 17, 69-85.
Wendland Carro, J., Piccinini, C. A. i Millar, W. S. (1999). The role of an early intervention on enhancing the quality of mother-infant interaction,. Child Development, 70, 713-721.
Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wojciszke, B., Doliński, D. (2008). Psychologia społeczna, (w:) J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2, 321-350, Gdańsk: GWP.
Wosik-Kawala, D. (2007). Korygowanie samooceny uczniów gimnazjum, Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Zbonikowski, A. (2010). Społeczne oddziaływania defaworyzujące a poczucie własnej wartości dzieci i młodzieży, (w:) K. Horszel, R. Szczepanik, A. Zbonikowski, D. Modrzejewska (red.), Psychospołeczne uwarunkowania de faworyzacji dzieci i młodzieży, 31-42, Warszawa: Diffin.
Ziemska M., (1985), Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka, (w:) M. Ziemska (red.), Rodzina i dziecko, 155-195, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ziemska, M. (1977), Rodzina a osobowość, Warszawa: Wiedza Powszechna.