Słowa kluczowe
Jak cytować
Abstrakt
Tekst podejmuje tematykę znaczenia purpury tyryjskiej i bisioru, które od czasów starożytnych były wyznacznikiem statusu społecznego. W pierwszej zarysowuje historię czerwonych barwników do tkanin pochodzenia organicznego, z których szaty były traktowane jako komunikat wyższości władzy i autorytetu. W drugiej – przedstawia trzy rodzaje jedwabiu naturalnego: morskiego – bisioru, jedwabiu chińskiego i jedwabiu pajęczego, których ten pierwszy był obok tyryjskiej purpury najdroższą tkaniną starożytności.
Analiza znaczeń biblijnych cytatów wspominających purpurę, szkarłat, karmazyn, bisior czy jedwab wykazuje dwa sposoby postrzegania tych symboli statusu: jako obrazu ogromnego bogactwa i najwyższego majestatu (boskiego i królewskiego) oraz jego utraty z powodu niesprawiedliwych czynów. Przytoczone przykłady ze sztuki i literatury europejskiej wykazują, że purpura i bisior zyskały z czasem miano toposu bogactwa, autorytetu, sprawiedliwości władzy a nawet nieśmiertelności i boskości.
Powodem najistotniejszym (obok kosztowności wymienionych naturalnych i naturalnie barwionych tkanin) była ich błyszcząca powierzchnia, która pozwalała identyfikować je z najdroższym i najtrwalszym, niepodlegającym korozji, złotym kruszcem, którego symbolikę kulturowo anektowały.
Bibliografia
A Rival of the Silkworm (1900), The Literary Digest, vol. 21, no 23.
Arabas I., Biniecka M., Czyż L.M., Tulik S. (2019), Legendarne surowce lecznicze pochodzenia morskiego: historia z ciagiem dalszym, Farmacja Polska, (75)12, s. 692-697.
Bagnal R. (2013), The Encyclopedia of Ancient History, t. 1-13, Hoboken: Wiley-Blackwell.
Bender (2010), Wzorzyste włoskie tkaniny jedwabne z polskimi herbami w XVI i XVII wieku, w: Pod niebem północy. Z dziejów polsko-włoskich związków artystycznych, Zamość: publikacja on-line (b.p), http://muzeum-zamojskie.pl/2595 (dostęp 15.06.2020.)
Biblia Tysiąclecia (1965), red. benedyktyni tynieccy, Poznań: Pallotinum.
Biniecka M., Wrześniak M. (2020), Valorizzazione del patrimonio culturale: il bisso, Kwartalnik naukowy Fides et Ratio, nr, s.
Cartwright M. (2016), Tyrian Purple, w: Ancient History Encyclopedia, publikowana on-line: https://www.ancient.eu/Tyrian_Purple/ (dostęp 15.06.2020).
Eco U. (2005), Historia Piękna, Poznań: Rebis.
Forstner D. (2001), Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa: PAX.
Gage J. (2008), Kolor i kultura. Teoria i znaczenie koloru od antyku do abstrakcji, przeł. J. Holtzman, Kraków: Universitas.
Gage J. (2010), Kolor i znaczenie. Sztuka, nauka i symbolika, przeł. J. Holzman, A. Żakiewicz, Kraków: Universitas.
Gloger Z. (1900-1903), Encyklopedja staropolska ilustrowana, t. 1-4, Warszawa: P. Laskauer i W. Babicki, opublikowana on-line: https://pl.wikisource.org/wiki/Encyklopedia_staropolska/Ca%C5%82o%C5%9B%C4%87/Tom_IV (dostęp 15.06.2020).
Herodot (1862), Dzieje, tłum. A. Bronikowski, Poznań: w Komisie Jana Konstantego Żupańskiego.
Hofenk de Graff J.H. (2004), The Colourful Past: Origins, Chemistry and Identification of Natural Dyestuffs, London: Archetype Books.
Homer, Iliada, tłum. F.K. Dmochowski, cyt. za https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/homer-iliada.html (dostęp 15.06.2020).
Homer, Odyseja, tłum L. Siemiński, cyt. za https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/homer-odyseja.html (dostęp 15.06.2020).
Jaworski J.S. (2010), Properties of byssal threads, the chemical nature of their colors and the Veil of Manopello, Proceedings of the International Workshop of the Scientific approach to the Acheiropoietos Images, ENEA, Frascati,publikowane on-line http://manoppello.eu/index.php?go=badania (dostęp 15.06.2020).
Jędrzejko K. (2008), Rośliny barwierskie w grupie roślin leczniczych i kosmetycznych, Panacea 4 (25), s. 8-10.
Kajdański E. (2005), Chiny. Leksykon, Warszawa: Książka i Wiedza.
Karali L., Megaloudi F. (2008), Purple dyes in the Environment and History of the Aegean: a short revew, w: Purpureae Vestes I. Textiles y tintes del Mediterráneo en época romana, ed. C. Alfaro, J.P. Wild, B. Costa, Valenzia: PUV, s. 181-184.
Kochanowski J., O fraszkach, publikacja on-line: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/fraszki-ksiegi-trzecie-o-fraszkach-fraszki-tu-niepowazne-z-s.html (dostęp 15.06.2020).
Konopnicka M. (1903), Na jagody, publikacja on-line: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/na-jagody.html#anchor-idm140014805899944 (dostęp 15.06.2020).
Künstler M.J. (2006), Mitologia chińska. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Auriga.
Latimer J. (2009), Buccaneers of the Caribbean: How Piracy Forged an Empire, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Lurker M. (1989), Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. K. Romaniuk, Poznań: Pallotinum.
Miciński T. (1909), W mrokach Złotego Pałacu czyli Bazilissa Teofanu: tragedja z dziejów Bizancjum X. wieku, Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Mierzwiński A. (2019), Eschatologiczne skutki przędzenia i tkania. Z dziejów semiotyzacji działań wytwórczych w kontekstach sepulkralnych, Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Modzelewski S., Purpura i ślimaki, https://www.opiekun.kalisz.pl/purpura-islimaki/ (dostęp 15.06.2020).
Ostrogorski G. (1969), History of the Byzantine State, New Brunswick: Rutgers University Press.
Passerini L. (1861), Genealogia e storia della famiglia Rucellai, Firenze: M. Cellini.
Pismo święte, przeł. J. Wujek, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.
Quattrocchi U. (2012), CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants. Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms and Etymology , Boca Raton: CRC Press, Taylor & Francis Group.
Reinbold M. (1970), History of Purple as Status Symbol in Antiquity, Bruxelles: Latomus.
Ripa C. (1998), Ikonologia, przeł. I. Kania, Kraków: Universitas.
Rzepińska M. (1989), Historia Koloru w dziejach malarstwa europejskiego, t. 1-2, Warszawa: Arkady.
Silk-Producing Spider of Madagascar (1990), Scientific American, vol. 83, no. 9.
Słownik polszczyzny XVI wieku, hasło Bisior, publikacja on-line: www.spxvi.edu.pl
Soth A. (2018), The Tangled History of Weaving with Spider Silk, publikacja on-line: https://daily.jstor.org/the-tangled-history-of-weaving-with-spider-silk/ (dostęp 15.06.2020).
Stanios E. (2013), Szata zdobi władcę, czyli jak ubiór pomaga odgrywać rolę bizantyjskiego basileusa?, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, vol. XXXI, s. 43-54.
Torre Arrigoni della D. (2015), Colour in Painting: materials and spirituality, Morrisville: Lulu Enterprises.
Uhlig H. (2007), Jedwabny szlak. Kultury antyku między Chinami a Rzymem, Katowice: Wydawnictwo Książnica.
Wisniak J., Jean Jacques Colin (2017), Revista CENIC Ciencias Biológicas 2017, 48, s. 112–120.
Zagadka biblijnego „błękitu” rozwiązana?, Archeologia Biblijna, https://archeologiabiblijna.wordpress.com/2014/01/10/zagadka-biblijnego-blekitu-rozwiazana/ (dostęp 15.06.2020).