Abstract
Psychology was born from philosophy as the “science of the soul”, and was treated and practised as such by the ancient Greeks. Over time, especially after it was reborn in the 19th century as modern psychology with its origins in Wilhelm Wundt’s laboratory, it evolved into a strictly empirical science, distanced from metaphysics and detached from what is spiritual and hence immeasurable and methodologically problematic. Subsequent psychotherapeutic approaches have gone through phases from a reductionist understanding of man (psychoanalysis, behaviourism) to viewing him in a broader, also noetic perspective (existential analysis, logotherapy). There is a certain opposition here in the anthropological assumptions that shape psychology. We still use the prevailing materialistic anthropology, consistently limiting human functioning to its bio-psycho-social dimension; rationalizing all manifestations of human behaviour incomprehensible to reason (excluding the spiritual factor in its interpretation). However, we have realistic psychology and anthropological personalism, which recognizes the manifestations of man’s spiritual life. The constantly developing branch of psychology, which is the psychology of religion and spirituality, shows that the element of ratio is present in the centre of interest for modern psychologists, bringing further research on the connections between human religiosity and spirituality and his functioning in various areas. The practical dimension of psychology, i.e. psychotherapy, is based on assumptions that adepts of particular therapeutic modalities accept “on faith”, because they have no empirical confirmation. The growing popularity of using strategies and techniques derived from various spiritualities in psychotherapy shows how strongly the element fides is embedded in it. To sum up: fields such as psychology and psychotherapy, regardless of what they declare, have always been based on the elements of both fides and ratio, and today they still balance between spirituality and science.
References
Adamczyk, K., Zarzycka, B., Zawada, K. (2022). Daily Spiritual Experiences and Purpose in Life: The Mediating Role of Loneliness and Moderating Role of Satisfaction With Social and Intimate Relationships. Psychology of Religion and Spirituality, 14(3), https://doi.org/10.1037/rel0000475
Arrastia-Chisholm, M., Adams, K., Cakmakci, H., Cunningham, T. (2024). Mindfulness and Yoga: Contemporary Behavior Therapy. International Journal of Positivity & Well- Being, 2, 46-57. https://doi.org/10.61518/ijpw-34
Arystoteles. (2021). Metafizyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Barbaro, B. de. (2008). Duchowość w psychoterapii – psychoterapia w duchowości. (In:) J.L. Griffith, M.E. Griffith, Odkrywanie duchowości w psychoterapii, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Brentano, F. (2023). Psychologia Arystotelesa, a w szczególności jego teoria nous poiêtikos. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Buju, S. (2016). Eastern Christian Spirituality and Experimental Psychology: Dilemmas and Interrogations in Building a Dialogue. Buletinul Institutului Politehnic din Iași secţia Știinţe Socio-Umane, 3, 39-47. (From:) https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=515968 (access: 7.09.2024).
Chaim, W. (2021). Autoportret charakteru chrześcijanina a jego religijność i osobowość. Resovia Sacra, 28, 5-39. https://doi.org/10.52097/rs.2021.5-39
Charry, E.T. (2006). Augustine of Hippo: Father of Christian Psychology. Anglican Theological Review, 88(4), 575-589.
Czabała, J.C. (2006). Czynniki leczące w psychoterapii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dąbrowski, K. (2021). Dezintegracja pozytywna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
de Abreu Costa, M., Moreira-Almeida, A. (2022). Religion-Adapted Cognitive Behavioral Therapy: A Review and Description of Techniques. Journal of Religion and Health, 61(1), 443-466. https://doi.org/10.1007/s10943-021-01345-z
Dyga, K., Stupak, R. (2018). Ways of understanding of religious delusions associated with a change of identity on the example of identification with Jesus Christ. Psychiatria Polska, 52(1), 69-80. https://doi.org/10.12740/PP/64378
Falewicz, A., Szcześniak, M., Rybarski, R., Chmiel, M., Wilt, J.A., Zarzycka, B. (2023) Polish Validation of a 14‑Item Version of the Religious and Spiritual Struggles Scale (RSS‑14): Factorial Structure, Psychometric Properties, and Clinical Correlates. Journal of Religion and Health, 62, 3579–3603. https://doi.org/10.1007/s10943-023-01816-5
Frankl, V.E. (1998). Homo patiens. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Frankl, V.E. (2010). Wola sensu. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Frankl, V.E. (2012). Człowiek w poszukiwaniu sensu. Warszawa: Wydawnictwo Czarna.
Gierszewska, M. (2024). Bajki, kity i półprawdy. Obalamy mity dotyczące ustawień systemowych. Okolice ciała. Tak właśnie mam. Podcast by Marianna Gierszewska. (From:) https://okoliceciala.pl/mypodcast/bajki-kity-i-polprawdy-obalamy-mity-dotyczace-ustawien-systemowych/ (access: 03.10.2024).
Gutral, J., Kowalczyk, Z. (2023). Pułapki psychowashingu. Pismo. Magazyn Opinii. 9/2023. (From:) https://magazynpismo.pl/rzeczywistosc/studium/pulapki-psychowashingu-zuzanna- kowalczyk-joanna-gutral/ (access: 03.10.24).
Harciarek, M. (2008). Podstawy psychologii realistycznej według Karola Wojtyły. Katowice: Wydawnictwo KOS.
Hellinger, B. (2006). Porządki miłości, czyli być sobą i życ swoim życiem. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Jarosz, M. (2011). Psychologiczny pomiar religijności. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL
Kartezjusz. (2024). Medytacje o filozofii pierwszej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kornik, P. (2024). Ukryty sens. V.E. Frankl i E. Kępiński o cierpieniu i śmierci. Kraków: Wydawnictwo „scriptum”.
Kowalski, J., Litwin, P., Pankowski, D., Cierpka, A. (2016). Mity psychologiczne wśród studentów psychologii. Edukacja. 2(137), 100-112. (From:) https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=428825 (access: 2.10.2024).
Kozielecki, J. (1987). Koncepcja transgresyjna człowieka: analiza psychologiczna. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Krok, D., Falewicz, A., Szcześniak, M. (2024). Do Catholic Religious Practices Attenuate the Deconversion of Emerging Adults in Poland? The Mediating Role of Transcendent Indebtedness. Religions, 15(1). https://doi.org/10.3390/rel15010085
Kromer, O. (2024) Polska na „terapii”. Skąd moda na ustawienia hellingerowskie? Pismo. Magazyn Opinii, 10/2024. (From:) https://magazynpismo.pl/rzeczywistosc/reportaz/polska-na-terapii-skad-moda-na-ustawienia-hellingerowskie-systemowe-zdrowie-psychiczne-psychologia/?seo=pw (access: 25.09.2024).
Kroplewski, Z.,Krumrei, M., E., Bielecka, G., Szcześniak, M. (2022). A Preliminary Validation of the Polish Version of the Comprehensive Intellectual Humility Scale (CIHS). Psychology Research and Behavior Management, 15, 3627-3638. https://doi.org/10.2147/PRBM.S380470
Król-Kuczkowska, A., Dimitrowa, C., Wrzosińska, Z. (2018). Nowe Perspektywy. (In:) Z. Milska-Wrzosińska (ed.). Psychoterapia dziś. Rozmowy. 51-73, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Maslow, A. (2013). Motywacja i osobowość. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mnich, (2012). Spotkanie koncepcji Antoniego Kępińskiego i Karola Wojtyły w świetle fenomenologii: inspiracje dla psychoterapii i psychiatrii. Psychoterapia, 4(163), 27 – 37.
Modrzyński, R. Mańkowska, A. (2022). W pułapce piękna. „Uzależnienia” związane z modyfikacją ciała. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Ostaszewska, A. (2014). Badania nad efektywnością włączania tematyki duchowości i religijności w psychoterapii. Psychoterapia, 2(169), 5-18. (From:) https://www.psychoterapiaptp.pl/Badania-nad-efektywnoscia-wlaczania-tematyki-duchowosci-i-religijnosci-w-psychoterapii,154665,0,1.html (access: 15.08.2024)
Pankalla, A., Stachowski, R. (2011). Wilhelm Wundt i rok 1900. (Kulturowy) rdzeń nowożytnej psychologii. Czasopismo Psychologiczne, 17 (1), 107 – 115.
Paris, J. (2017). Is Psychoanalysis Still Relevant to Psychiatry? The Canadian Journal of Psychiatry, 62(5), 308-312. https://doi.org/10.1177/0706743717692306
Pingani, L., Giberti, S., Coriani, S., Ferrari, S., Fierro, L., Mattei, G., Nasi, A.M., Pinelli, G., Wesselmann, E.D., Galeazzi, G.M. (2021). Translation and Validation of an Italian Language Version of the Religious Beliefs and Mental Illness Stigma Scale (I-RBMIS). Journal of Religion and Health, 60(5), 3530-3544. https://doi.org/10.1007/s10943-021-01195-9
Platon., (2021). Dialogi. Tom II. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Popielski, K. (2018). Noetyczny wymiar osobowości. Lublin: Wydawnictwo Institute of Biofeedback and Noo-psychosomatic.
Prusak, J. (2016), Diagnoza różnicująca „problemy religijne bądź duchowe” – możliwości i ograniczenia kodu V 62.89 w DSM-5, Psychiatria Polska, 50(1), 175-186. https://doi.org/10.12740/PP/59115
Radoń, S. (2017). Czy medytacja naprawdę działa? Kraków: Wydawnictwo WAM.
Radu, M. (2019). Physiological psychology of Wilhelm Maximilian Wundt. Journal of Romanian Literary Studies, 16, 448-452. (From:) https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=1123555 (access: 28.09.2024).
Rodzeń, W., Kulik, M., Rodzeń, A., Kroplewski, Z., Szcześniak, M. (2021). The Loss of Self-Dignity and Anger among Polish Young Adults: The Moderating Role of Religiosity. Religions, 12 (4). 1-17. https://doi.org/10.3390/rel12040284
Rydz, E., Tychmanowicz, A., Zarzycka, B. (2024). Religion and Satisfaction with Life in Polish Seniors: Mediation by Forgiveness and Hope. Journal of Religion and Health, 1(17). https://doi.org/10.1007/s10943-024-02070-z
Schäfer, S.K., Sopp, M.R., Fuchs, A., Kotzur, M., Maahs, L., Michael, T. (2023). The relationship between sense of coherence and mental health problems from childhood to young adulthood: A meta-analysis. Journal of Affective Disorders,325, 804-816. https://doi.org/10.1016/j.jad.2022.12.106
Seligman, M.E. P. (2005). Prawdziwe szczęście. Psychologia pozytywna a urzeczywistnienie naszych możliwości trwałego spełnienia. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.
Shedler, J. (2010). The efficacy of psychodynamic psychotherapy. American Psychologist, 65(2), 98-109. https://doi.org/10.1037/a0018378
Sikora, K. (2019). Terapia poznawczo-behawioralna wrażliwa na religię i duchowość – refleksje etyczno-zawodowe. Psychologia Wychowawcza, 57(15). 215-229. https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.2981
Skinner, B.F. (2022). Nauka i zachowanie człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sheldrake, R. (2016). Obecność przeszłości. Rezonans morficzny i pamięć natury. Poznań: Wydawnictwo Wena.
Smith, T.B., Bartz, J., Richards, S. (2007). Outcomes of religious and spiritual adaptations to psychotherapy: a meta-analytic review. Psychotherapy Research, 17(6), 643-655. https://doi.org/10.1080/10503300701250347
Soejanto, L.T., Bariyyah, K., Laras, P. (2024). Moral Intelligence Inventory: A Moral Intelligence Measurement Tool for Public Junior High School Students. International Journal of Applied Guidance and Counseling, 5(2). 78-88. https://doi.org/10.26486/ijagc.v5i2.4052
Sofou, N., Giannakopoulos, O., Arampatzi, E., Konstantakopoulos, G. (2021). Religious delusions: Definition, diagnosis and clinical implications. Psychiatriki, 32(3), 224-231. https://doi.org/10.26486/ijagc.v5i2.4052
Solecki, R., Rusin, M. (2024). Terapia sensem. Kraków: Wydawnictwo MANDO.
Stachowski, R. (2000). Historia współczesnej myśli psychologicznej. Od Wundta do czasów najnowszych. Warszawa: Scholar.
Strzelecki, R. (2023). „Sztuczna inteligencja” a duchowość człowieka. Dydaktyka Polonistyczna, 18, 302-340. https://doi.org/10.15584/dyd.pol.18.2023.23.
Szykula, R. (2022). Logoterapia i analiza egzystencjalna. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Eneteia.
Tyrała, R. (2013). Pozareligijna duchowość (polskich) niewierzących. Studia Humanistyczne AGH. 12(3), 67-79. https://doi.org/10.7494/human.2013.12.3.67
Wong, Y.J., Cho, N., Pandelios, A. (2024). Feeling Good Versus Doing Good: Reclaiming a Moral Vision for the Psychology of Gratitude. International Journal of Applied Positive Psychology, 9, 1273-1291. https://doi.org/10.1007/s41042-024-00157-2
Ventriglio, A., Bonfitto, I., Ricci, F., Cuoco, F., Bhavsar, V. (2018). Delusion, possession and religion. Nordic Journal of Psychiatry, 72(1), S13-S15. https://doi.org/10.1080/08039488.2018.1525639
Zangri, S., Roca, P., Blanco, I., Kulis, M., Diez, G., Martin-Subero, J., Vazquez, C. (2024). Psychological Changes Following MBSR and CCT Interventions in a Brief and Intensive Retreat Format: A Sequential Randomized Crossover Study. Mindfulness, 15,1896 – 1912. https://doi.org/10.1007/s12671-024-02410-w
Zarzycka, B. (2023). Religious Struggle. Gottingen: Vandenhoeck & Ruprecht Unipress.
Zarzycka, B., Tomaka, K., Krok, D., Grupa, M., Zając, Z., Hernandez, C., Paloutzian, R. (2023a). Perceived hypocrisy and deconversion in adolescents. The mediating role of irrational beliefs and identity styles. Journal of Beliefs and Values, 4, 1-20. https://doi.org/10.1080/13617672.2023.2201034
Zarzycka, B., Tomaka, K., Rybarski, R. (2023b). Guilt, Shame, and Religious Ingratiation: The Mediating Role of Prayer and the Moderating Role of Intrinsic Religious Orientation. Journal of Psychology and Theology, 4, 557-571. https://doi.org/10.1177/00916471231184556
Zarzycka, B., Tychmanowicz, A., Korulczyk, T., Bjorck, J. (2023c). Religious support and psychological functioning in a Polish sample. Mental Health Religion & Culture, 26, 375-391. https://doi.org/10.1080/13674676.2021.2014798
Zarzycka, B., Grupa, M., Krok, D. (2024a). Parental attachment styles, religiousness, and deconversion processes in adolescence. Mental Health Religion & Culture, 27(1), 87-100. https://doi.org/10.1080/13674676.2024.2304302
Zarzycka, B., Tomaka, K., Grupa, M., Paloutzian, R., Bufford, R.K. (2024b). The Spiritual Well-Being Scale in the Polish Catholic Setting: Construct, Structure, and Relationships with Psychological Well-Being. Journal of Religion and Health, 63, 4191–4214. https://doi.org/10.1007/s10943-024-02138-w