Dziecko – ofiara przemocy domowej: skuteczne strategie CBT w leczeniu traumy

Abstrakt

Doświadczenie przemocy w rodzinie przez dziecko można rozpatrywać w kategoriach traumy interpersonalnej, gdyż doznaje ono krzywdzenia ze strony osoby mu znanej i bliskiej. Z drugiej strony przemoc domowa wiąże się z silnym, przewlekłym stresem, który w perspektywie długoterminowej może wywrzeć dewastacyjny wpływ na fizyczne i psychiczne zdrowie dziecka. Celem niniejszej pracy poglądowej jest przedstawienie problemu przemocy w rodzinie wobec dziecka ze wskazaniem nowoczesnych metod psychoterapii poznawczo-behawioralnej o dużej skuteczności leczenia traumy psychicznej. Artykuł składa się z dwóch części: pierwszej, zawierającej charakterystykę i skalę zjawiska przemocy w rodzinie wobec dziecka, jej uwarunkowania oraz następstwa, i drugiej, obejmującej przegląd skutecznych strategii CBT w leczeniu zaburzeń potraumatycznych. Tematyka pierwszej części artykułu w zakresie uwarunkowań nawiązuje do teoretycznych modeli przyczyn przemocy, w szczególności Ogólnego Modelu Agresji, teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury oraz teorii międzypokoleniowej transmisji przemocy. W ramach charakterystyki następstw przemocy domowej przytoczono wiele badań potwierdzających występowanie zależności między traumą relacyjną a szeregiem różnorodnych zaburzeń. W szczególności została omówiona etiologia PTSD. W treści artykułu wskazano również, iż na gruncie psychologii pojęcie zaburzenia po stresie traumatycznym (PTSD) ciągle ewoluuje. Konsekwencje narażenia na różne postacie stresu są nieustannie badane i skutkują aktualizowaniem kryteriów PTSD w klasyfikacjach medycznych. W DSM-5 został wyróżniony konstrukt DESNOS, a następnie WHO 11 lutego 2022 roku wprowadziło do ICD-11 nową jednostkę nozologiczną w postaci złożonego PTSD (complex PTSD, C-PTSD). Zaznaczono, iż eksperci zdrowia psychicznego w dalszym ciągu podejmują próby ustalenia hierarchii objawów, dystyngujących C-PTSD od innych zaburzeń, zwłaszcza PTSD oraz zaburzenia osobowości typu borderline. Druga część artykułu podejmuje temat skutecznych metod leczenia traumy, opartych na paradygmacie poznawczo-behawioralnym. Psychoterapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie TF-CBT jako praktyka oparta na rzetelnych dowodach naukowych (EBP – evidence based practice) została uznana za terapię pierwszego wyboru w leczeniu zaburzeń po stresie traumatycznym. W tekście przedstawiono metodę przedłużonej ekspozycji Edny Foa, terapię przetwarzania poznawczego Patricii Resick wraz z omówieniem neurobiologicznych podstaw PTSD i CPT. W pracy zawarto także opis innowacyjnego podejścia opartego na procesach. Ważnym badawczym zadaniem na przyszłość pozostaje prowadzenie dalszych badań naukowych nad predyktorami skuteczności leczenia PTSD/C-PTSD ze szczególnym uwzględnieniem sojuszu terapeutycznego oraz czynników chroniących dziecko przed rozwojem traumy.