Słowa kluczowe
przemoc domowa
psychoterapia poznawczo-behawioralna
trauma interpersonalna
zaburzenie po stresie traumatycznym
PTSD
Jak cytować
Abstrakt
Doświadczenie przemocy w rodzinie przez dziecko można rozpatrywać w kategoriach traumy interpersonalnej, gdyż doznaje ono krzywdzenia ze strony osoby mu znanej i bliskiej. Z drugiej strony przemoc domowa wiąże się z silnym, przewlekłym stresem, który w perspektywie długoterminowej może wywrzeć dewastacyjny wpływ na fizyczne i psychiczne zdrowie dziecka. Celem niniejszej pracy poglądowej jest przedstawienie problemu przemocy w rodzinie wobec dziecka ze wskazaniem nowoczesnych metod psychoterapii poznawczo-behawioralnej o dużej skuteczności leczenia traumy psychicznej. Artykuł składa się z dwóch części: pierwszej, zawierającej charakterystykę i skalę zjawiska przemocy w rodzinie wobec dziecka, jej uwarunkowania oraz następstwa, i drugiej, obejmującej przegląd skutecznych strategii CBT w leczeniu zaburzeń potraumatycznych. Tematyka pierwszej części artykułu w zakresie uwarunkowań nawiązuje do teoretycznych modeli przyczyn przemocy, w szczególności Ogólnego Modelu Agresji, teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury oraz teorii międzypokoleniowej transmisji przemocy. W ramach charakterystyki następstw przemocy domowej przytoczono wiele badań potwierdzających występowanie zależności między traumą relacyjną a szeregiem różnorodnych zaburzeń. W szczególności została omówiona etiologia PTSD. W treści artykułu wskazano również, iż na gruncie psychologii pojęcie zaburzenia po stresie traumatycznym (PTSD) ciągle ewoluuje. Konsekwencje narażenia na różne postacie stresu są nieustannie badane i skutkują aktualizowaniem kryteriów PTSD w klasyfikacjach medycznych. W DSM-5 został wyróżniony konstrukt DESNOS, a następnie WHO 11 lutego 2022 roku wprowadziło do ICD-11 nową jednostkę nozologiczną w postaci złożonego PTSD (complex PTSD, C-PTSD). Zaznaczono, iż eksperci zdrowia psychicznego w dalszym ciągu podejmują próby ustalenia hierarchii objawów, dystyngujących C-PTSD od innych zaburzeń, zwłaszcza PTSD oraz zaburzenia osobowości typu borderline. Druga część artykułu podejmuje temat skutecznych metod leczenia traumy, opartych na paradygmacie poznawczo-behawioralnym. Psychoterapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie TF-CBT jako praktyka oparta na rzetelnych dowodach naukowych (EBP – evidence based practice) została uznana za terapię pierwszego wyboru w leczeniu zaburzeń po stresie traumatycznym. W tekście przedstawiono metodę przedłużonej ekspozycji Edny Foa, terapię przetwarzania poznawczego Patricii Resick wraz z omówieniem neurobiologicznych podstaw PTSD i CPT. W pracy zawarto także opis innowacyjnego podejścia opartego na procesach. Ważnym badawczym zadaniem na przyszłość pozostaje prowadzenie dalszych badań naukowych nad predyktorami skuteczności leczenia PTSD/C-PTSD ze szczególnym uwzględnieniem sojuszu terapeutycznego oraz czynników chroniących dziecko przed rozwojem traumy.
Bibliografia
Allen, J. J., Anderson, C. A., & Bushman, B. J. (2018). The General Aggression Model. Current Opinion in Psychology, 19, 75–80. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2017.03.034
Bandura, A., Huston, A. C. (1961). Identification as a process of incidental learning. Journal of Abnormal and Social Psychology, 63(2), 311–318. https://doi.org/10.1037/h0040351
Bandura, A., Ross, D., & Ross, S. A. (1961). Transmission of aggression through imitation of aggressive models. Journal of Abnormal and Social Psychology, 63(3), 575–582. https://doi.org/10.1037/h0045925
Beck, A. T. (2020). Miłość nie wystarczy. Jak rozwiązywać nieporozumienia i konflikty małżeńskie (Andrzej Jankowski Trans.). Poznań: Media Rodzina. (Original work published 1989 as Love is never enough: How couples can overcome misunderstandings, resolve conflicts, and solve relationship problems through cognitive therapy. HarperCollins.).
Beck, J. S. (2021). Cognitive behavior therapy: Basics and beyond (3rd ed.). New York, NY: Guilford Press.
Bryńska, A. (2020). Przemoc w rodzinie, przemoc seksualna wobec dzieci, postępowanie wobec ofiar przemocy [Domestic violence, sexual violence against children, procedures for victims]. In B. Remberk (Ed.), Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży [Mental disorders in children and adolescents] (pp. 609–630). Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
Chrestman, K. R., Gilboa-Schechtman, E., & Foa, E. B. (2014). Odzyskaj życie po traumie: przedłużona ekspozycja w terapii PTSD nastolatków. Poradnik pacjenta [Reclaim your life after trauma: Prolonged exposure therapy for adolescents with PTSD. Patient guide]. Sopot: GWP.
Cloitre, M., Garvert, D. W., Brewin, C. R., Bryant, R. A., & Maercker, A. (2013). Evidence for proposed ICD-11 PTSD and complex PTSD: A latent profile analysis. European Journal of Psychotraumatology, 4, 1–12. https://doi.org/10.3402/ejpt.v4i0.20706
Cloitre, M., Garvert, D. W., Weiss, B., Carlson, E. B., & Bryant, R. A. (2014). Distinguishing PTSD, complex PTSD, and borderline personality disorder: A latent class analysis. European Journal of Psychotraumatology, 5, 1–10. https://doi.org/10.3402/ejpt.v5.25097
Cyniak-Cieciura, M., & Zawadzki, B. (2019). The relationship between temperament traits and post-traumatic stress disorder symptoms and its moderators: Meta-analysis and meta-regression. Trauma, Violence, & Abuse, 20(1), 1–15. https://doi.org/10.1177/1524838019876702
Dąbkowska, M. (2022). Zaburzenie stresowe pourazowe [Post-traumatic stress disorder]. In M. Janas-Kozik & T. Wolańczyk (Eds.), Psychiatria dzieci i młodzieży [Child and adolescent psychiatry] (Vol. 2, pp. 15–44). Warszawa: PZWL.
Filipek, A. (2014). Przemoc w rodzinie a realizacja ról rodzicielskich [Domestic violence and the implementation of parental roles]. In J. Szymanowska (Ed.), Wyzwania współczesnego dzieciństwa i rodzicielstwa [Challenges of contemporary childhood and parenting] (pp. 95–111). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Foa, E. B., Gilboa-Schechtman, E., & Chrestman, K. R. (2014). Przedłużona ekspozycja w terapii PTSD nastolatków. Emocjonalne przetwarzanie traumatycznych doświadczeń. Podręcznik terapeuty Sopot: GWP. (Original work published 2008 as Prolonged exposure therapy for adolescents with PTSD. Emotional processing of traumatic experiences. Therapist guide).
Foa, E. B., & Kozak, M. J. (1986). Emotional processing of fear: Exposure to corrective information. Psychological Bulletin, 99(1), 20–35.
Franczok-Kuczmowska, A. (2022). Adults’ resilience in the light of measurement methods. Developmental Psychology, 27(1), 9–26. https://doi.org/10.4467/20843879PR.22.001.16676
Froń, O., & Lewandowska, A. (2023). Złożony zespół stresu pourazowego u dzieci i młodzieży – walidacja nowego zaburzenia w ICD-11 [Complex post-traumatic stress disorder in children and adolescents – validation of a new disorder in ICD-11]. In A. Lewandowska (Ed.), Monografia. Psychiatria wieku rozwojowego [Monograph. Developmental psychiatry] (pp. 75–80). Warszawa: Medical Tribune.
Gałecki, P. (2024). Kryteria diagnostyczne DSM-5-TR [Diagnostic criteria DSM-5-TR]. Wrocław: Edra Urban & Partner.
Gałecki, P., & Szulc, A. (2023a). Psychiatria. Rozpoznania według ICD-1. [Psychiatry: Diagnoses according to ICD-11] Vol. 2. Wrocław: Edra Urban & Partner.
Gałecki, P., & Szulc, A. (2023b). Zaburzenia swoiście związane ze stresem [Stress-related disorders]. In P. Gałecki & A. Szulc (Eds.), Psychiatria. Rozpoznania według ICD-11 [Psychiatry: Diagnoses according to ICD-11]. Vol. 1 (pp. 345–372). Wrocław: Edra Urban & Partner.
Greenberg, M. (2018). Mózg odporny na stres [The stress-proof brain]. Poznań: REBIS. (Original work published 2017).
Grzegorzewska, I. (2020). Terapia dzieci po urazach psychicznych [Therapy for children after psychological trauma]. In I. Grzegorzewska, L. Cierpiałkowska, & A. R. Borkowska (Eds.), Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży [Clinical psychology of children and adolescents] (pp. 869–877). Warszawa: PWN.
Hofmann, S. G., Curtiss, J. E., & Hayes, S. C. (2020). Beyond linear mediation: Toward a dynamic network approach to study treatment processes. Clinical Psychology Review, 76, 101824. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2020.101824
Holiczer, A., Gałuszko, M., & Cubała, W. J. (2007). Zaburzenie stresowe pourazowe – opis ewolucji koncepcji zaburzenia i podejść terapeutycznych [Post-traumatic stress disorder: Evolution of the concept and therapeutic approaches]. Psychiatria, 4(1), 25–32.
Huesmann, L. R. (2018). An integrative theoretical understanding of aggression: A brief exposition. Current Opinion in Psychology, 19, 119–124. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2017.04.015
Johnson, S. B., Blum, R. W., & Giedd, J. N. (2009). Adolescent maturity and the brain: The promise and pitfalls of neuroscience research in adolescent health policy. Journal of Adolescent Health, 45(3), 216–221. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2009.05.016
Keane, T. M., & Barlow, D. H. (2002). Posttraumatic stress disorder. In D. H. Barlow (Ed.), Anxiety and its disorders: The nature and treatment of anxiety and panic (pp. 418–452). New York, NY: Guilford Press.
Komenda Główna Policji (KGP). (2025, April 6). Przemoc domowa – dane za 2024 rok [Domestic violence – data in 2024]. Retrieved from https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-domowa/50867,Przemoc-domowa-dane-od-2023-roku.html
Komenda Główna Policji (KGP). (2025, May 15). Przemoc w rodzinie – dane od 2012 roku [Violence in family – data since 2012]. Retrieved from https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-domowa/201373,Przemoc-w-rodzinie-dane-od-2012-do-2022-roku.html
Konowałek, Ł. (2020). Zaburzenie stresowe pourazowe [Post-traumatic stress disorder]. In B. Remberk (Ed.), Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży [Mental disorders in children and adolescents] (pp. 199–206). Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
Kowalski, J., Blaut, A., Dragan, M., Farley, D., Pankowski, D., Sanna, K., Śliwerski, A., & Wiśniowska, J. (2024). Systematyczny narracyjny przegląd metaanaliz badań nad skutecznością psychoterapii poznawczo-behawioralnej i zaleceń terapeutycznych opublikowanych między 2010 a 2023 [A systematic narrative review of meta-analyses on the effectiveness of cognitive-behavioral therapy and therapeutic recommendations published between 2010 and 2023]. Warszawa: Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej im. Prof. Zdzisława Bizonia.
Lewoc, M. (2024). Prawo a przemoc domowa w 2023 roku [Law and domestic violence in 2023]. Niebieska Linia, 6, 1–9. Retrieved June 7, 2025, from https://www.niebieskalinia.pl/aktualnosci/artykuly-niebieskiej-linii/prawo-a-przemoc-domowa-w-2023-roku-61552024
Lisowska, E. (2005). Przemoc wobec dzieci – rozpoznawanie i przeciwdziałanie [Violence against children – identification and prevention]. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Lubińska-Bogacka, M. (2019a). Stosowanie przemocy wobec dziecka – przyczyny, skutki, diagnozowanie i profilaktyka [Use of violence against a child – causes, consequences, diagnosis, and prevention]. Kraków: Petrus.
Lubińska-Bogacka, M. (2019b). Wybrane problemy przemocy w rodzinie: krótkotrwałe i wtórne skutki dla ofiar [Selected issues of domestic violence: short-term and secondary consequences for victims]. Kraków: Petrus.
Mellibruda, J. (2015). Rany i blizny psychiczne [Psychological wounds and scars]. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
Mende, W. (2015). 16 lat procedury „Niebieskie Karty” z perspektywy danych statystycznych [16 years of the “Blue Card” procedure from the perspective of statistical data]. Kwartalnik Policyjny, 3, 15–20. Retrieved June 7, 2025, from https://kwartalnik.csp.edu.pl/kp/archiwum-1/2015/nr-32015/2819,16-lat-procedury-Niebieskie-Karty-z-perspektywy-danych-statystycznych.html
Merecz-Kot, D. (2021). Diagnoza zaburzeń w stanie zdrowia po doświadczeniach traumatycznych – perspektywa historyczno-kulturowa [Diagnosis of health disorders after traumatic experiences – historical-cultural perspective]. In M. Dragan & M. Rzeszutek (Eds.), Z badań nad traumą psychiczną w Polsce [Research on psychological trauma in Poland] (pp. 17–39). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Michalska, K., & Jaszczak-Kuźmińska, D. (2014). ABC przeciwdziałania przemocy w rodzinie – diagnoza, interwencja, pomoc [ABC of counteracting domestic violence – diagnosis, intervention, help]. Warszawa: Fundacja ETOH: Wydawnictwo Edukacyjne Remedium.
Młyński, J. (2012). Przemoc w rodzinie – skala zjawiska, ofiary przemocy i formy pomocy pracowników socjalnych [Family violence – the scale of the phenomenon, its victims and social workers’ forms of help]. Studia Socialia Cracoviensia, 4(2), 141–156. https://doi.org/10.15633/ssc.416
O’Connor, D. B., Thayer, J. F., & Vedhara, K. (2021). Stress and health: A review of psychobiological processes. Annual Review of Psychology, 72, 663–688. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-062520-122331
Ong, C. W., Hayes, S. C., & Hofmann, S. G. (2022). A process-based approach to cognitive behavioral therapy: A theory-based case illustration. Frontiers in Psychology, 13, 1002849. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.1002849
Pineles, S. L., Mostoufi, S. M., Ready, C. B., Street, A. E., Griffin, M. G., & Resick, P. A. (2011). Trauma reactivity, avoidant coping, and PTSD symptoms: A moderating relationship? Journal of Abnormal Psychology, 120(1), 240–246. https:// doi.org/10.1037/a0022123
Polok, G. (2021). Rozwinąć skrzydła [Spread your wings]. Katowice .
Popiel, A., & Pragłowska, E. (2022). Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka [Cognitive-behavioral therapy: Theory and practice] (2nd expanded edition). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN S.A.
Popiel, A., & Zawadzki, B. (2023). Psychoterapia – quo vadis? [Psychotherapy – quo vadis?]. Kwartalnik Nauka, 3, 61–85. https://doi.org/10.24425/nauka.2023.147311
Pospiszyl, I. (2000). Przemoc w rodzinie [Domestic violence in the family]. Warszawa: WSiP.
Rada Ministrów. (2023, September 6). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury “Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy “Niebieska Karta” [Regulation on the “Blue Card” procedure and “Blue Card” form templates]. Dz.U. 2023 poz. 1870. Retrieved from https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001870
Resick, P. A., Bovin, M. J., Calloway, A. L., Dick, A. M., King, M. W., Mitchell, K. S., Suvak, M. K., Wells, S. Y., Stirman, S. W., & Wolf, E. J. (2012). A critical evaluation of the complex PTSD literature: Implications for DSM-5. Journal of Traumatic Stress, 25(3), 241–251. https://doi.org/10.1002/jts.21699
Resick, P. A., Monson, C. M., & Chard, K. M. (2019). Terapia przetwarzania poznawczego w zespole stresu pourazowego (PTSD): podręcznik dla klinicystów [Cognitive processing therapy for PTSD: A comprehensive therapist manual]. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. (Original work published 2017)
Schaffer, H. R. (2009). Psychologia dziecka [Introducing child psychology]. Warszawa: PWN. (Original work published 2004).
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. (2005, July 29). Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej z późn. zm. [Act of 29 July 2005 on counteracting domestic violence, as amended]. Dz.U. z 2024 r. poz. 424. Retrieved from https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20240000424
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. (2023, March 9). Ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw [Act amending the Act on counteracting family violence and certain other acts]. Dz.U. z 2023 r. poz. 535. Retrieved from https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000535
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. [Convention on the Rights of the Child adopted by the United Nations General Assembly on 20 November 1989]. Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526. Retrieved from https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19911200526
Siejak, A. (2016). “Kocham, nie biję”?: przemoc wobec dzieci w dyskursie publicznym [“I love, I don’t hit”: Violence against children in public discourse]. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Dziecka.
Szmyd, B. (2008). Rola Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w rozwiązywaniu kryzysów wieku dziecięco-młodzieżowego [The role of the Psychological-Pedagogical Counseling Center in resolving child-adolescent crises]. In I. Kurlak & A. Gretkowski (Eds.), Pomoc dziecku i rodzinie w sytuacji kryzysowej [Helping children and families in crisis] (pp. 115–124). Stalowa Wola – Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia.
Widera-Wysoczańska, A. (2010). Mechanizmy przemocy w rodzinie: z pokolenia na pokolenie [Mechanisms of domestic violence: From generation to generation]. Warszawa: Difin.
Zagórski, B. J. (2017). Wsparcie duchowe w rodzinie z przemocą – praktyka duszpasterska [Spiritual support in families with violence – pastoral practice]. In A. Lewicka-Zelent (Ed.), Przemoc rodzinna. Aspekty psychologiczne, pedagogiczne i prawne [Domestic violence: Psychological, pedagogical, and legal aspects] (pp. 161–169). Warszawa: Difin.
Zawadzki, B. (2024). Temperament traits as predictors of the effectiveness of different methods of posttraumatic stress disorder (PTSD) therapy. Keynote presented at the International Scientific Conference: ‘Tailor-made. Cognitive Behaviour Therapy’, 18 May 2024, Warsaw.
Zawadzki, B., & Popiel, A. (2014). Na rozstaju dróg: struktura objawów stresu pourazowego (PTSD) po DSM-5, a przed ICD-11 [At the crossroads: Structure of PTSD symptoms after DSM-5 and before ICD-11]. Kwartalnik Nauka, 4, 69–86.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio